Ai bảo vệ người tiêu dùng ?

Bảo vệ người tiêu dùng là một trong những vấn đề thu hút sự quan tâm của toàn xã hội. Không chỉ ở Việt Nam , hầu hết các nước trên thế giới đều coi trọng công tác này. Tuy nhiên, người tiêu dùng Việt Nam vẫn chưa được bảo vệ đúng mức; các ngành chức năng thực hiện công tác này vẫn đang “lúng túng” trong việc tìm ra các giải pháp hữu hiệu.

Trước thực trạng số vụ vi phạm quyền lợi người tiêu dùng ngày càng gia tăng, nhiều quốc gia trên thế giới đã sớm ban hành các đạo luật bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng. Tại Việt Nam , năm 1999, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Pháp lệnh Bảo vệ người tiêu dùng. Cùng với đó, vấn đề bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng Việt Nam còn được quy định tại rất nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác như Bộ luật Dân sự, Bộ luật Hình sự, Luật Thương mại, Luật Cạnh tranh, Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa... Tuy nhiên, theo Bộ Công Thương, kết quả nghiên cứu hệ thống văn bản quy phạm pháp luật cho thấy, các quy định pháp luật hiện hành về vấn đề này có nhiều bất cập và không phù hợp với yêu cầu. Hiện nay, tranh chấp giữa người tiêu dùng và tổ chức, cá nhân kinh doanh được hiểu là các tranh chấp dân sự thông thường nên được xử lý theo các quy định hiện hành về pháp luật tố tụng dân sự. Theo quy định hiện hành, các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ người tiêu dùng có thể phải chịu chế tài dân sự, hành chính và thậm chí là chế tài hình sự (nếu hành vi cấu thành tội phạm theo quy định của Bộ luật Hình sự). Thực tiễn cho thấy, trong công tác bảo vệ người tiêu dùng, các chế tài hiện hành không đủ sức răn đe, giáo dục đối với các tổ chức, cá nhân vi phạm quyền lợi của người tiêu dùng. Đây chính là một trong những nguyên nhân làm gia tăng cả về số lượng và mức độ của các vụ việc vi phạm quyền lợi của người tiêu dùng.

Hiệp hội Bảo vệ người tiêu dùng (Vinastas) cho biết, trung bình mỗi năm, Hội tư vấn để giải quyết trên 1.000 khiếu nại các loại. Trong đó, có khoảng 80% số vụ được giải quyết, chủ yếu bằng phương pháp hòa giải. Như vậy, quyền lợi người tiêu dùng có được giải quyết thỏa đáng hay không vẫn phải chờ doanh nghiệp tự nguyện. Đó là lý do vì sao khi bị thiệt hại, người tiêu dùng ngại đến các cơ quan chức năng để khiếu kiện. Bên cạnh đó, nguyên nhân quan trọng nhất là các biện pháp chế tài của chúng ta còn quá nhẹ, số tiền xử phạt cho mỗi lần phát hiện sai phạm chỉ vài triệu đến vài chục triệu đồng. Đó là một khoản tiền chẳng thấm vào đâu so với một doanh nghiệp. Tiền phạt đã ít, số lần bị kiểm tra để phát hiện sai phạm còn ít hơn, tạo kẽ hở cho các đối tượng vi phạm không chùn tay.

Hiện nay, cả nước có hai đơn vị được biết nhiều nhất trong việc bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng là Cục Quản lý cạnh tranh thuộc Bộ Công Thương và Hội bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam (Vinastas). Mỗi ngày, Vinastas nhận được hàng trăm đơn thư khiếu nại của người dân nhưng với nhân lực ít ỏi (trên dưới 30 người), Vinastas vẫn phải “bó tay”. Trước tình trạng khiếu kiện của người tiêu dùng ngày càng gia tăng, Chính phủ ban hành Nghị định 55 quy định chi tiết thi hành Pháp lệnh Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Theo đó, những doanh nghiệp, cá nhân vi phạm quyền lợi người tiêu dùng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Nghị định cũng trao thêm quyền cho Vinastas, cho phép tổ chức này đại diện cho người tiêu dùng tiến hành khiếu nại tới tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ; tố cáo tới cơ quan nhà nước; khởi kiện ra tòa khi được người tiêu dùng ủy quyền. Tổ chức, cá nhân bị khiếu nại phải tiếp nhận và tiến hành giải quyết trong thời hạn 7 ngày làm việc kể từ ngày nhận được khiếu nại.

Tuy được trao thêm quyền, nhưng Vinastas lại rất lo lắng vì với số lượng khiếu nại hiện nay, Hội càng khó khăn do thiếu kinh phí và nhân sự. Trên thực tế, không chỉ Vinastas mà ngay cả Ban Bảo vệ người tiêu dùng (Cục Quản lý cạnh tranh - Bộ Công Thương) cũng đang thiếu nhân lực trầm trọng, cả Ban chỉ có vài chuyên viên. Như vậy thì dù có “nhiệt tình và tận tâm” đến đâu họ cũng khó có thể chống đỡ được hàng trăm mánh khóe mà doanh nghiệp đặt ra trong công cuộc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Theo Bộ Công Thương, để công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng hiệu quả, trong thời gian tới, các ngành chức năng sẽ thực hiện đồng bộ một số biện pháp như: tập trung xây dựng, trình cấp có thẩm quyền ban hành Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Luật An toàn thực phẩm... cùng các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thực hiện các đạo luật này, tạo lập cho được một hệ thống pháp lụât về bảo vệ người tiêu dùng hoàn chỉnh, thống nhất, tạo điều kiện thuận lợi cho công tác bảo vệ người tiêu dùng trong giai đoạn mới. Các ngành có liên quan phải thiết lập được cơ chế giải quyết tranh chấp của người tiêu dùng với tiêu chí nhanh, gọn và ít tốn kém nhất. Đồng thời, xúc tiến thành lập các trung tâm tư vấn và giải quyết tranh chấp của người tiêu dùng; tăng cường hoạt động thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; thiết lập cơ chế giải quyết tranh chấp của người tiêu dùng.

Đỗ Thảo Nguyên (TH)