Quy định ”quét” dễ có nguy cơ bị lợi dụng
Trong quá trình xây dựng dự thảo Luật, Chính phủ cho biết các ý kiến đều thống nhất cao về việc bổ sung các chất ma túy, cây có chứa chất ma túy mới xuất hiện ở nước ta vào BLHS năm 2015 để có cơ sở xử lý. Tuy nhiên, phương án bổ sung cụ thể thì còn có ý kiến khác nhau.
Loại ý kiến thứ nhất cho rằng, trước mắt chỉ nên bổ sung những chất ma túy mà chúng ta đã biết rõ tên, nguồn gốc. Đó là chất XLR-11 (được tẩm ướp trong cỏ Mỹ) và lá KHAT - một loại lá đã xuất hiện ở nước ta. Còn những cây khác có chứa chất ma túy mà chúng ta chưa biết được thì chưa nên bổ sung vào BLHS. Trên tinh thần đó, không nên có quy định quét “cây khác có chứa chất ma túy” trong các điều luật của BLHS quy định các tội phạm về ma túy.
Còn loại ý kiến thứ hai thì ngoài việc bổ sung các cây, lá cụ thể mới xuất hiện trong thời gian gần đây thì cũng cần bổ sung quy định mang tính dự báo là “cây khác có chứa chất ma túy” để tạo điều kiện linh hoạt, thuận lợi trong việc xử lý tội phạm khi phát hiện một loại cây mới có chứa chất ma túy mà không cần phải sửa đổi, bổ sung BLHS.
Theo quan điểm của Chính phủ, chính sách xử lý hình sự đối với các tội phạm về ma túy là rất nghiêm khắc. Vì vậy, việc bổ sung chất ma túy nào, cây nào có chứa chất ma túy vào BLHS cần phải được cân nhắc hết sức thận trọng.
Theo BLHS năm 1999 cũng như BLHS năm 2015 thì ngoài các chất ma túy, BLHS chỉ xử lý hình sự đối với hành vi tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép hoặc chiếm đoạt “lá, hoa, quả cây cần sa hoặc lá cô ca” chứ không phải bất kỳ cây nào có chứa chất ma túy. Do vậy, trước mắt, chỉ nên bổ sung chất XLR-11 (được tẩm ướp trong cỏ Mỹ) vì đây là chất ma túy thuộc Danh mục II - Các chất ma túy được dùng hạn chế trong phân tích, kiểm nghiệm, nghiên cứu hóa học, điều tra tội phạm hoặc trong lĩnh vực y tế theo quy định của cơ quan có thẩm quyền và lá KHAT - một loại lá mới xuất hiện ở nước ta và có chứa chất ma túy Cathinone thuộc Danh mục I - Các chất ma túy tuyệt đối cấm sử dụng trong y học và đời sống xã hội.
Việc sử dụng các chất này trong phân tích, kiểm nghiệm, nghiên cứu hóa học, điều tra tội phạm theo quy định đặc biệt của cơ quan có thẩm quyền. Còn những cây khác có chứa chất ma túy mà chúng ta chưa biết được thì chưa nên bổ sung vào BLHS. Nếu sau này xuất hiện các cây này ở nước ta thì có thể vận dụng các biện pháp xử lý khác đối với hành vi tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép hoặc chiếm đoạt các cây này, đồng thời, tiến hành phân tích, kiểm nghiệm để có kết luận cụ thể và nếu cần thì sẽ đề xuất bổ sung vào BLHS. Nếu bổ sung vào BLHS quy định quét “cây khác có chứa chất ma túy” thì dễ có nguy cơ bị lợi dụng, xử lý không đúng. Dự thảo Luật được thể hiện theo hướng này (loại ý kiến thứ nhất).
Bổ sung quy định về xác định hàm lượng
Hiện nay trong thực tiễn giữa các cơ quan tiến hành tố tụng đang có cách hiểu khác nhau, không thống nhất được về vấn đề xác định hay không xác định hàm lượng để quy ra khối lượng hoặc thể tích các chất ma túy quy định trong BLHS làm cơ sở cho việc xử lý hình sự. Do vậy, để tạo thuận lợi cho việc áp dụng thống nhất trong thực tiễn và góp phần bảo đảm tốt hơn quyền con người, quyền công dân thì một loại ý kiến cho rằng cần bổ sung quy định về việc xác định hàm lượng chất ma túy vào các Điều 248, 249, 250, 251 và 252 của BLHS năm 2015. Tuy nhiên, để bảo đảm tính khả thi trên thực tế thì trước mắt nên quy định theo hướng cần phải xác định hàm lượng để quy ra khối lượng hoặc thể tích các chất ma túy quy định tại khoản của điều luật có quy định hình phạt tù đến 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình.
Theo loại ý kiến thứ hai thì để đảm bảo sự nhất quán và công bằng trong chính sách xử lý các trường hợp phạm tội về ma túy thì cần bổ sung quy định về việc không xác định hàm lượng để quy ra khối lượng hoặc thể tích các chất ma túy trong các tội về ma túy.
Chính phủ thấy rằng, việc bổ sung vào BLHS nội dung quy định về xác định hàm lượng để quy ra khối lượng hoặc thể tích các chất ma túy làm cơ sở cho việc xử lý hình sự là cần thiết nhằm khắc phục cách hiểu chưa thống nhất về vấn đề này trong các cơ quan tiến hành tố tụng, bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật trong thực tiễn. Tuy nhiên, phạm vi quy định nội dung này đến đâu là vấn đề cần được cân nhắc hết sức thận trọng. Trong khi chúng ta chưa có khả năng thực tế để thực hiện giám định hàm lượng chất ma túy đối với tất cả các vụ án về ma túy thì ít nhất cũng cần cân nhắc lựa chọn phương án xác định hàm lượng để quy ra khối lượng hoặc thể tích chất ma túy làm cơ sở cho việc xử lý hình sự đối với trường hợp người phạm tội về ma túy bị khởi tố theo khung hình phạt mà BLHS quy định có thể bị phạt tù đến 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình .
Theo Chính phủ, mặc dù phương án này chưa bảo đảm được sự công bằng tuyệt đối trong các trường hợp phạm tội về ma túy nhưng ở một chừng mực nhất định nó thể hiện tinh thần bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong trường hợp người phạm tội có khả năng bị áp dụng khung hình phạt cao (tù 20 năm hoặc tù chung thân, thậm chí là tử hình). Với lý do này, Dự thảo Luật đang thể hiện theo loại ý kiến thứ nhất để trình cho ý kiến.
