Bầu không khí mất an ninh đang bao trùm trên cuộc sống của hàng triệu người Mexico. Bị mắc kẹt lại với các băng buôn bán ma túy khát máu, trong khi lực lượng cảnh sát không đủ lớn mạnh và còn bị suy yếu bởi nạn tham nhũng, các cộng đồng tại Mexico đã dần chuyển sang xu hướng tự cầm vũ khí đảm bảo an ninh cho bản thân. Tuy nhiên xu hướng này đã tạo nên những hệ lụy mới được đánh giá là "lợi ít, hại nhiều".
Cảnh sát cộng đồng
Tại thị trấn Ayutla ở bang Guerrero của Mexico, trong một buổi trưa oi ả, hai chiếc xe cũ mèm nhanh chóng lao tới đỗ ngoài một cửa hàng bán đồ đạc ở góc phố. Những người đàn ông cầm súng nhanh chóng nhảy khỏi xe. Tuy nhiên một trong số đó không có súng. Anh ta cũng chẳng có giày. Anh ta đang bị bắt và đã bị tóm bởi các tay súng, những thành viên lực lượng dân phòng Ayutla.
| |
| Hình minh họa |
Góc phố này là trụ sở tạm của nhóm. Bên trong có vài chiếc ghễ cũ, một chiếc bàn, một chiếc thùng và vài bao cát. Người đàn ông không đi giày bị trói tay bằng dây nilon và anh này được yêu cầu ngồi xuống một chiếc ghế. "Chúng tôi sẽ không đối xử tệ với anh ta, hoặc có hành vi bạo lực với anh ta" - Leonides Ramos Ortiz, một thành viên lực lượng dân phòng nói với phóng viên BBC - "Chúng tôi sẽ để mắt tới anh ta cho tới khi cuộc điều tra diễn ra".
Kể từ khi trở thành một lực lượng được tin cậy vào đầu năm nay, đây chỉ là một trong vài chục vụ bắt giữ người do các nhân viên dân phòng có vũ trang nhưng chưa qua đào tạo này thực hiện. Tuy nhiên về mặt luật pháp, họ không có quyền bắt người và họ cũng không được khuyến khích cầm súng đi trên phố. Nhưng việc này không gây quan ngại lắm tới dòng người vẫn ùn ùn đổ tới trụ sở lực lượng dân phòng để báo cáo về các vụ phạm tội.
Dona Juana, một người phụ nữ cao tuổi, đã gặp rắc rối với một hàng xóm của bà. Nhân vật này đang tìm cách lấy đất của bà và đã dọa giết chồng bà. Dona Juana đã trình báo cảnh sát, hội đồng địa phương, thậm chí là Bộ Các vấn đề Công cộng, nhưng chẳng có điều gì xảy ra.
Bạn bà, Carmela, tin rằng hy vọng duy nhất chỉ còn có thể được đặt vào lực lượng dân phòng - những viên cảnh sát cộng đồng. "Cảnh sát và quân đội địa phương đã bị các nhóm tội phạm có tổ chức sử dụng để thực hiện các hoạt động của chúng. Họ không còn ngăn chặn tội phạm nữa. Chúng tôi giờ đã có cảnh sát địa phương và mọi chuyện trở nên yên ả hơn. Trong vài tháng qua, tội phạm có tổ chức dần biến mất" - bà Carmela nói.
Bang bạo lực nhất
Guerrero được xem là một bang nóng ở Mexico. Nơi đây có một số vụ tranh chấp lãnh địa buôn ma túy bạo lực nhất Mexico và cho ra lò một lượng lớn heroin. Các băng buôn ma túy trồng thuốc phiện và cần sa ở vùng cao nguyên Sierra Madre và chuyển cocaine tới Mỹ dọc theo các con đường núi của bang. Thành phố Acapulco nằm bờ biển Thái Bình Dương là nơi có tỷ lệ giết người cao nhất Mexico.
Giết người là chuyện thường xuyên xảy ra ở Ayutla. Ở ngoại ô thị trấn, một đoàn xe quân sự bọc thép và xe cảnh sát đã được điều tới một nông trại nhỏ. Tại đây, người ta tìm thấy thi hài của một người trong một ngôi mộ vô danh. Thành viên lực lượng dân phòng Gonzalo Torres nói rằng có vẻ như nạn nhân đã bị giết vì bạo lực ma túy. "Người dân địa phương cho chúng tôi biết về thi thể và chúng tôi chuyển lại thông tin cho cảnh sát" - ông nói.
Chỉ một ngày tiếp theo, thêm 3 thi thể nữa được tìm thấy ở gần đó. Một người được phát hiện bị chôn sống lúc đang quỳ. Người khác đầu cúi với cằm đặt lên đôi chân trước khi bị giết.
Ngoài giết người, bắt cóc là chuyện thường xảy ra ở Ayutla. Bắt cóc mang lại lợi nhuận khổng lồ cho các băng buôn ma túy và tội phạm có tổ chức. Ai trong thị trấn cũng có người quen từng bị bắt cóc.
Trong bối cảnh mất an ninh như thế, dân Ayutla đã tự lo cho bản thân họ. Hồi tháng 1 năm nay, khi vị chỉ huy thứ ba của họ trong nhiều tháng bị các tay súng lùa lên một chiếc xe, hàng trăm người đàn ông và đàn bà trong thị trấn đã gia nhập lực lượng dân phòng. Họ tấn công và bắt giữ hơn 50 người bị cho là phạm tội nghiêm trọng.
Eleuterio Maximino Flora là vị chỉ huy đầu tiên bị bắt cóc. Ông không nghĩ rằng mình sẽ còn sống trở về. "Chúng nói rằng sẽ giết tôi. Chúng đá và tra tấn tôi. Tôi đã suýt bị chết đuối" - ông kể.
Ông nói rằng đã không biết những kẻ bắt cóc mình là ai. Nhưng ông biết vì sao mình bị tội phạm giăng bẫy. "Chúng tôi đã bắt giữ một số tên tội phạm. Vì thế một băng đảng đã bắt tôi để đòi người của chúng được trả tự do. Tôi được thả, sau khi chỉ huy hiện nay là Ernesto Gallardo Grande nói với bọn tội phạm rằng nếu chúng hành quyết tôi, 10 thành viên trong gia đình một tên tội phạm của chúng sẽ bị giết để đền mạng" - ông kể.
Khó phân biệt ranh giới thiện ác
Trong kịch bản đáng sợ mà Flora vừa kể, câu hỏi đặt ra sẽ là : Ai đang đóng vai kẻ xấu. Câu chuyện của Flora là minh họa rõ ràng nhất về những gì xảy ra khi tội phạm có tổ chức, dân thường có vũ trang và một khoảng trống quyền lực của nhà nước kết hợp với nhau để tạo nên một bầu không khí mất an ninh đầy độc hại.
Dù những chỉ huy như Grande khẳng định lực lượng dân phòng không tra tấn, có nhiều thông tin nói điều ngược lại. Rafael Mendoza Ventura là luật sư đại diện cho một số người bị dân phòng Ayutla bắt vào tháng 1 năm nay. "Thời gian bị bắt, họ bị gí điện vào bộ phận sinh dục, bị đánh, chụp bao nilon vào đầu. Họ đã bị ép cung" - ông nói. Tuy nhiên Grande đã bác bỏ tuyên bố của vị luật sư.
Được biết các nhóm dân phòng giờ đang hoạt động tại 13 bang của Mexico. Theo tờ Reforma, họ có mặt trong 60 địa phương. Tuy nhiên đã có những lo ngại về sự tăng lên về ảnh hưởng của các phong trào dân phòng.
Luz Paula Parra là chuyên gia an ninh tại CIDE (Trung tâm Nghiên cứu và Giáo dục Kinh tế) ở Mexico City. Bà tin rằng nhà nước cần ra tay để ngăn chặn các phong trào như thế này. "Ở Ayutla, tình hình đã trở nên nguy hiểm. Người ta có thể thu lợi trong ngắn hạn khi cho phép các nhóm dân phòng như thế hoạt động, bởi chúng giống quái vật Frankenstein vậy. Từng chút một, chúng sẽ có sức mạnh và khi đó, ngăn chặn chúng sẽ không hề dễ dàng" - bà nói.
Bà chỉ ra các ví dụ tại những khu vực khác ở Mỹ Latin như Colombia, nơi các nhóm dân phòng dần biến tướng thành các cỗ máy giết người khoác áo bán quân sự trong cuộc nội chiến.
Như một bằng chứng cho thấy nhận định của Parra không hề sai, tháng trước, hơn 1.500 thành viên dân phòng Ayutla đã bao vây thị trấn Tierra Colorada. Họ yêu cầu cảnh sát nơi này bắt giữ vài quan chức địa phương, do có liên quan tới cái chết của một thành viên dân phòng Ayutla. Có thể thấy, phong trào dân phòng Ayutla đã dần trở nên dạn dĩ hơn và cùng tăng lên là nguy cơ nó biến tướng thành một nhóm vũ trang có tổ chức mới, vô cùng khó kiểm soát và sớm muộn cũng sẽ quay lại gây hại cho tình hình an ninh của Ayutla.
Tường Linh