Kim loại gắn liền với các vị Thần
Trong số các nền văn minh cổ đại trên thế giới, từ Ai Cập, Trung Quốc, Hy Lạp, thậm chí cả thổ dân da đỏ châu Mỹ cổ đại sống biệt lập, tất cả không có ngoại lệ, đều coi vàng là báu vật và là đối tượng thờ cúng.
Ở Ai Cập cổ đại, người ta tin rằng vàng cấu thành thân thể của các vị Thần, sắc kim và sắc vàng là màu và ánh sáng của Mặt Trời, vì vậy vàng cũng được coi là vĩnh hằng và không thể hủy diệt giống như Mặt Trời. Trong văn tự Ai Cập cổ đại, chữ “vàng” có hàm nghĩa là “Mặt Trời có thể tiếp xúc”. Gần thác nước đầu tiên của sông Nile (trên biên giới giữa Ai Cập và Sudan) có một mỏ vàng khổng lồ. Khảo cổ phát hiện, lịch sử khai thác vàng ở khu vực này đã vượt qua 6.000 năm, có thể thấy người Ai Cập cổ đại đã bắt đầu sử dụng vàng từ rất sớm và rộng rãi.
Trong các văn vật Ai Cập cổ đại đã được khai quật ngày nay, đâu đâu cũng có thể nhìn thấy vàng, bùa hộ thân, tượng Thần, vương miện, đồ trang sức, gia cụ, tranh tường... Trong đó, nổi tiếng nhất là kho báu của Bảo tàng Quốc gia Ai Cập - chiếc mặt nạ vàng của xác ướp Tutankhamun, được triển lãm tại Đài Loan vào năm 2020. Đây là một cổ vật đã có lịch sử hơn 3.300 năm mà không bị gỉ, mục nát hay bạc màu.
Người Inca cổ đại ở Nam Mỹ cũng thờ Thần Mặt Trời và tin rằng vàng là mồ hôi của Thần Mặt Trời, đó là lý do tại sao “Điện thờ Thần Mặt Trời” của người Inca được dát đầy vàng từ trong ra ngoài. Colombia - nơi từng được mệnh danh là “đất nước của vàng”, có bảo tàng vàng ở Thủ đô Bogota, đây là nơi thu tàng hiện vật bằng vàng lớn nhất thế giới, lưu giữ các hiện vật bằng vàng của người Inca từ năm 2.000 trước Công nguyên, tức là hơn 4.000 năm trước đây, cho đến các hiện vật vàng thế kỷ 16, tổng cộng gần 30.000 hiện vật bằng vàng, từ đồ trang sức trong cuộc sống thường nhật, đến các dụng cụ tế lễ, trong đó có rất nhiều đồ vật dùng vàng lá hoặc vàng sợi được gia công tinh xảo.
Không chỉ vậy, người Babylon cổ đại cũng thờ Thần Mặt Trời giống như người Ai Cập cổ đại, tượng Thần được chế tạo bằng vàng đâu đâu cũng có thể nhìn thấy. Người Sumer cổ đại dùng vàng để đúc Thần ngưu, đặt vào Thần điện để thờ cúng. Ở Hy Lạp cổ đại, vàng được mô tả là “đứa con của thần Zeus”. Ở La Mã cổ đại, vàng là tên của Nữ thần Bình Minh.
 Bảo tàng vàng tại Colombia. |
Trong “Kinh Thánh”, sau khi nhà tiên tri người Do Thái Moses đưa 400.000 người dân Israel vượt Biển Đỏ ra khỏi Ai Cập, tuân chiếu theo chỉ ý của Thượng Đế, ông đã đóng một chiếc “Hòm Giao ước”, dùng để lưu giữ “Những lời răn của Thượng Đế”. Và thánh vật trọng yếu nhất của dân tộc Do Thái chính là chiếc hòm giao ước bằng gỗ bọc vàng.
Trong “Xuất Ai Cập Ký” của “Thánh Kinh”, chiếc Hòm Giao ước này được mô tả tường tận: “trong ngoài đều được bọc vàng nguyên chất, bốn góc đều được bịt vàng, đúc bốn cái vòng vàng, đặt dưới bốn chân của hòm”. Còn trong sách Khải Huyền của Kinh Thánh, sách dự ngôn tương lai thủ đô của tân thế giới mới sau kiếp nạn - Jerusalem mới, sẽ có những con đường làm bằng vàng ròng.
Trong văn hóa phương Đông, vàng lại càng có ý nghĩa quan trọng. Bởi vì trong Phật giáo, tín ngưỡng phổ biến ở phương Đông, người ta tin rằng thân thể của Đức Phật là sắc vàng kim. Trong Kinh Phật nói, thân thể của Phật Thích Ca và Đức Chuyển Luân Thánh Vương có 32 ngoại mạo và đặc trưng, trong đó đặc trưng thứ 16 là “thân người to lớn sắc vàng kim”. Nó có ý nghĩa là, thế giới Cực Lạc của Phật A Di Đà ở Tây phương cũng lấp lánh ánh vàng, ngay cả thân thể của chúng sinh trong thế giới Cực Lạc đều là sắc vàng kim.
Vì vậy, người dân ở các quốc gia Đông phương đắp tượng Phật, nhỏ thì dùng vàng ròng chế tạo, lớn thì toàn thân tượng thếp vàng, không đủ thực lực kinh tế, thì cũng phải có một lớp sơn son thếp vàng, dù thế nào thì nhất định tượng Phật phải lấp lánh ánh vàng thì mới hiển xuất được thành ý, mới có thể thể hiện “bảo tướng trang nghiêm”.
Vàng được tạo ra từ vũ trụ?
Vàng là kim loại nặng, có ký hiệu hóa học là Au và số hiệu nguyên tử là 79. Đây là một trong những nguyên tố kém hoạt động nhất về tính chất hóa học, không dễ kết hợp với các nguyên tố khác để tạo thành hợp chất, do vậy nó tự nhiên không dễ bị gỉ sét và ăn mòn. Vậy, kim loại nặng ổn định này được tạo ra như thế nào trong vũ trụ? Hội đồng Khoa học Quốc gia Hoa Kỳ đã đưa ra 11 câu hỏi chưa có lời giải trong vật lý, một trong số đó là cơ chế hình thành và nguồn gốc của các nguyên tố nặng hơn sắt trong vũ trụ, bao gồm cả vàng.
Về cách nguyên tố vàng được sinh ra như thế nào, giới khoa học luôn tin rằng nó là sản vật của một vụ nổ siêu tân tinh. Vào năm 2013, các nhà khoa học tại Đại học Harvard cho rằng nó có thể được tạo ra khi các sao neutron va chạm với nhau, nhưng lại chưa được chứng minh cụ thể. Bởi lẽ sao neutron là sản vật sau vụ nổ của một siêu tân tinh gây ra bởi sự sụp đổ lực hấp dẫn của các hằng tinh khối lượng lớn vào cuối quá trình diễn hóa của chúng. Sau vụ nổ có thể lại sản sinh ra một sao lùn trắng (như ngôi sao đồng hành với sao Thiên Lang), nó có thể chính là một sao neutron hoặc cũng có thể là một lỗ đen.
 |
Thời Trung Cổ, nhiều nhà giả kim phương Tây đã tìm cách phù phép biến sắt thành vàng. |
Một sao neutron điển hình có khối lượng từ 1,35 đến 2,1 lần khối lượng của Mặt Trời, nhưng bán kính chỉ từ 10 đến 20 km, so với Mặt Trời, nó chỉ là một hạt bụi nên rất khó quan sát thấy. Mặc dù các nhà thiên văn đã dự đoán về sự tồn tại của sao neutron vào năm 1934, nhưng mãi cho đến năm 1967 mới tìm thấy một sao neutron. Muốn tìm kiếm hai ngôi sao neutron có hiện tượng va chạm nhau là rất khó.
Tuy nhiên, vào năm 2017, các nhà thiên văn học đã thực sự quan sát thấy một hiện tượng hiếm gặp về sự va chạm và hợp nhất của hai sao neutron. Đài quan sát sóng hấp dẫn giao thoa kế laser (LIGO) ở Hoa Kỳ đã đo được sự thay đổi màu sắc và cường độ của quang phổ lần đầu tiên tại thời điểm va chạm, từ đó suy đoán rằng ngoài các nguyên tố ánh sáng, một số lượng lớn các nguyên tố nặng, chẳng hạn như vàng, cũng được tạo ra trong quá trình hợp nhất của các sao neutron.
Edo Berger (Giáo sư vật lý thiên văn tại Đại học Harvard) ước tính rằng vụ va chạm tạo ra lượng vàng nặng gấp 10 lần Mặt Trăng, một trọng lượng đáng kinh ngạc. Theo các nhà khoa học, ngay cả khi lượng vàng này bay về phía Trái Đất thì cũng phải mất hàng trăm triệu năm ánh sáng.
Các nhà khoa học còn suy luận thêm rằng vụ nổ lớn Big Bang xảy ra vào thời kỳ hỗn mang trong vũ trụ đã giải phóng một lượng lớn neutron và proton, là nguồn gốc của tất cả các nguyên tố. Sự hợp nhất của hai sao neutron đã tạo ra các kim loại nặng như vàng, bạch kim, chì và urani. Những nguyên tố nặng này trôi nổi trong vũ trụ, hỗn tiến vào Hệ Mặt Trời, trong đó có một số nguyên tố sau đó “định cư” trên Trái Đất.
Tuy nhiên, vì Trái Đất vẫn ở trạng thái nóng chảy khi mới hình thành, và do vàng tương đối nặng nên hầu như tất cả vàng hình thành trong thời kỳ đầu của Trái Đất đều chìm sâu vào trong lõi, trên mặt đất không thể nhìn thấy nó.
Vậy vàng mà chúng ta thấy hiện tại đến từ đâu? Các nhà khoa học cho rằng đó là do sự kiện va chạm với các tiểu hành tinh trong 4 tỷ năm qua sinh ra. Vào năm 1998, NASA đã phóng một tàu vũ trụ để thăm dò tiểu hành tinh gần Trái Đất số 433 “Eros” để làm thám trắc cự ly gần. Sau khi tiến hành phân tích dữ liệu đưa về, NASA ước tính nó chứa khoảng 20 tỷ tấn vàng ròng. Ngay sau khi phát hiện này được công bố, nó lập tức dấy lên làn sóng thảo luận về “cơn sốt” tìm vàng ngoài không gian. Tuy nhiên, vì phương diện công nghệ thực tại khó đạt được, nên “cơn sốt vàng ngoài không gian” đã sớm tàn.
Thuật giả kim có thể biến đá thành vàng
Chính bởi vì độ quý hiếm và đáng giá của vàng, ở Trung Quốc cổ đại, có nhiều câu chuyện nói về “điểm đá thành vàng”, còn ở phương Tây cổ đại, thuật giả kim cũng rất phổ biến.
Được biết, điển cố “điểm đá thành vàng” ở Trung Hoa cổ đại xuất phát từ một nhân vật Đạo giáo nổi tiếng ở thời nhà Tấn, được gọi là Hứa Tốn thiên sư. Hứa Tốn năm đó tu Đạo nhưng không xuất gia, sống một cuộc sống bình thường, thậm chí còn ra làm quan, trở thành huyện lệnh.
 |
Thời đó, mỗi lần thu thuế thiếu, ông lại biến đá thành vàng, lấy đó để bù thuế thiếu hụt, không bắt bách tính chịu khổ. Ngoài ra, ông còn nhiều lần trị lý lũ lụt nên rất được lòng dân. Ngày Hứa Tốn tu thành vừa khớp là ngày Tết Trung Thu 15 tháng 8 Âm lịch, Đạo gia tu thành liền “bạch nhật phi thăng”, còn được phép mang theo gia quyến. Do đó đương thời quang cảnh vô cùng tráng lệ, bách tính bốn phương tám hướng đều đến xem, tán thán không ngừng.
Một nhân vật khác trong Đạo giáo, Lã Động Tân - một trong tám vị Bát Tiên, cũng có một điển cố về “Điểm đá thành vàng”. Tương truyền, Tiên nhân Chung Ly Quyền khi độ hóa Lã Động Tân, liền đưa ông một khăn gói, yêu cầu đi đâu cũng phải đeo sau lưng. 3 năm qua đi, có một ngày Lã Động Tân vô tình làm rơi khăn gói xuống vách đá, khi nhặt nó lên, ông đột nhiên phát hiện ra đó là một hòn đá lớn. Tiên nhân Chung Ly Quyền nói với ông, đeo đá một mặt là để rèn luyện ý chí của ông, mặt khác là tương lai có thể biến đá thành vàng, dùng khi cần thiết. Sau đó, Chung Ly Quyền niệm một câu, trong nháy mắt hòn đá quả thực đã biến thành một khối vàng rực rỡ.
Chung Ly Quyền hỏi Lã Động Tân có muốn học pháp thuật này không, Lã Động Tân hỏi lại: Viên đá biến thành vàng này có thể bảo tồn được bao lâu? Chung Ly Quyền nói: Sau 500 năm nó lại biến trở lại thành đá. Nghe đến đây, Lã Động Tân cự tuyệt học điểm kim thuật, cho rằng mình sẽ hại hậu nhân 500 năm sau. Chung Ly Quyền đối với điều này càng tán thưởng, cho rằng Lã Động Tân cảnh giới thật cao, rất sớm sẽ đắc đạo thành tiên.
Vì vậy, trong văn hóa truyền thống Trung Quốc, người ta tin rằng “điểm kim thuật” có tồn tại, chỉ những người tu hành có đạo đức cao thượng, thực hành nó vì thiện tâm và vì lợi ích của người khác, mới có thể thi triển được loại pháp thuật đó.
Luyện kim thuật của phương Tây cũng tương tự như vậy. Các thuật sĩ luyện kim thời cổ đại đã dày công tìm kiếm để luyện chế ra “Hòn đá triết gia”, một loại vật chất có thể biến những kim loại nặng thông thường thành vàng, hoặc chế tạo ra một loại thuốc vạn năng có thể giúp con người trường sinh bất lão, chữa lành bách bệnh. Quá trình luyện chế này cũng khá giống với những câu chuyện của Trung Quốc về tầm Tiên phóng Đạo, tu thành thân thể trường sinh bất lão, luyện xuất đại thần thông.
Thời Trung Cổ từng có một người được cho là đã luyện thành “Hòn đá triết gia”, đó là Nicholas Flamel - nhân vật huyền thoại được cho rằng có khả năng lĩnh hội giả kim thuật thành công nhất và Isaac Newton - người khổng lồ trong giới khoa học, cũng được mệnh danh là “thuật sĩ luyện kim cuối cùng”.
Trong quá trình phát triển sau này của thuật luyện kim phương Tây, người ta dần dần chú ý đến tầng diện vật chất nhiều hơn, chỉ xem xét cách sử dụng các kim loại đã biết để tạo ra các hợp kim trông giống như vàng bằng cách điều chỉnh các tỷ lệ khác nhau. Tuy nhiên, phương pháp này không làm thay đổi thành phần nguyên tử trong hợp kim, tức là không thay đổi nguyên tử lượng của tất cả các nguyên tử kim loại khác thành nguyên tử lượng của vàng là 79, vì vậy, nó chỉ là mạ vàng bên ngoài, không thể luyện xuất ra vàng.
Khoa học hiện đại nhìn nhận rằng, muốn động đến tầng diện nguyên tử của sự vật, phương thức vật lý và hóa học thông thường không thể đạt tới, chỉ có thể sử dụng phương thức phản ứng tổng hợp hoặc phân hạch hạt nhân, tuy nhiên cách này có giá thành quá cao. Sau khi minh bạch đạo lý này, luyện kim thuật của phương Tây đến cận đại đã dần dần suy tàn.
Trong suốt lịch sử, tổng cộng 201.296 tấn vàng đã được khai thác và ước tính gần đây nhất vào năm 2020 cho rằng 53.000 tấn vàng vẫn còn trong trữ lượng dưới lòng đất, trong khi một số nguồn cho rằng con số đó là khoảng 63.000 tấn. Theo đó, một tiết lộ cho biết trữ lượng vàng dưới lòng đất sẽ cạn kiệt trong 18 năm tới, trừ khi phát hiện được những mỏ vàng mới!
