Theo các chuyên gia tham dự tọa đàm, từ những năm 1990, Việt Nam đã đối diện với hai dịch bệnh là HIV và sử dụng ma túy. Trường hợp HIV đầu tiên ở Việt Nam được phát hiện vào tháng 12/1990. Đến cuối năm 2014, số người nhiễm HIV ước tính 256 ngàn người. Mặc dù số nhiễm mới HIV đã giảm nhưng theo số liệu thống kê của Bộ Y tế và các tổ chức xã hội, số người nhiễm mới vẫn ở vào khoảng 12 - 14 ngàn người mỗi năm.
Nhiều ý kiến nhận định tiêm chích ma túy là nguyên nhân chiếm gần 45% số ca nhiễm HIV mới ở Việt Nam. Tỷ lệ nhiễm HIV trong số người tiêm chích ma túy hơn 10% vào năm 2013 trên cả nước và có thể lên tới 24% ở Hà Nội hoặc 34% ở Thái Nguyên. Vào năm 2014, ước tính có 204 ngàn người nghiện ma túy ở Việt Nam.
Một điểm chung giữa dịch bệnh HIV và sử dụng ma túy là phần lớn những người có liên quan đều bắt đầu “sa ngã” khi ở tuổi vị thành niên. Tương tự, phần lớn những người có HIV bị lây nhiễm từ khi còn trẻ.
Các chuyên gia chỉ ra rằng: “Thanh thiếu niên từ 10–24 tuổi chiếm 1/4 dân số thế giới và là nhóm bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi dịch HIV toàn cầu. Vào năm 2013, ước tính có 5 triệu người từ 10-24 tuổi nhiễm HIV. Trong đó thanh thiếu niên từ 15-24 tuổi chiếm khoảng 35% các ca nhiễm mới trên thế giới.
Còn tại Việt Nam, mặc dù các dữ liệu phân tích ở thanh thiếu niên vẫn còn thiếu nhưng những dữ liệu sẵn có cho thấy thanh thiếu niên là nhóm bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi cả ma túy và HIV. Phần lớn người có vấn đề với ma túy ở Việt Nam còn khá trẻ, 75% dưới 35 tuổi. Trước đó vào những năm 1990, trong thời kỳ đầu của dịch HIV tại Việt Nam, khoảng 50-70% những người được chẩn đoán có HIV ở độ tuổi dưới 30.
BS Khuất Thị Hải Oanh, Giám đốc SCDI cho biết, ở nước ta, sau nhiều thập kỷ thực hiện các chương trình gồm phân phát bơm kim tiêm, bao cao su và mở rộng chương trình Methadone, tỉ lệ HIV đã được giảm đi đáng kể từ 30% vào những năm 2000 cho tới khoảng 10% vào năm 2013.
Chương trình phòng chống HIV ở Việt Nam đang có sự cam kết mạnh mẽ từ Chính phủ và sự hỗ trợ lớn từ các nhà tài trợ quốc tế. Chẳng hạn việc xét nghiệm, điều trị HIV sẵn có và miễn phí. Luật pháp bảo mật danh tính của người có HIV. Song song với đó là các dịch vụ uống Methadone đang được mở rộng nhanh chóng và phần lớn miễn phí đã đóng góp tích cực vào việc kiểm soát HIV.
Tuy nhiên, bà Oanh cũng chỉ ra khoảng trống trong các chương trình can thiệp hiện nay: “Các dự án nhằm phòng ngừa lây, nhiễm HIV ở người sử dụng ma túy hiện nay đều tập trung vào những người tiêm chích heroin, trong khi chỉ khoảng 10% đối tượng của các dự án này là những người dưới 25 tuổi”.
Dự án sẽ kiểm soát HIV trong nhóm thanh niên trẻ sử dụng ma túy nhằm kiểm soát lây nhiễm HIV. Dự án đang được triển khai tại năm tỉnh gồm Nghệ An, Ninh Bình, Thái Bình, Hải Phòng, Quảng Ninh. Ba tỉnh bổ sung gồm Hà Nội, Khánh Hoà, Vũng Tàu từ năm 2016 đến năm 2019. Theo dự kiến, sẽ có khoảng 8 ngàn thanh niên sử dụng ma tuý hưởng lợi từ dự án, họ được giúp đỡ kiểm soát HIV bằng các biện pháp hỗn hợp.
Dự án sẽ bắt đầu bằng một nghiên cứu tìm hiểu xuất thân và môi trường xã hội của thanh niên sử dụng ma túy, các tác dụng của ma túy lên họ và các hành vi có thể khiến họ có nguy cơ lây nhiễm HIV. Kết quả của nghiên cứu sẽ giúp cho việc xây dựng các chiến lược can thiệp. Chương trình cũng sẽ cung cấp kinh phí và hỗ trợ kỹ thuật cho các nhóm cộng đồng để khởi xướng và thực hiện các biện pháp can thiệp đối với thanh niên sử dụng ma túy tại từng địa bàn.