Để độc giả hiểu rõ hơn về các Tòa án Quân sự Việt Nam, Pháp luật Việt Nam đã có buổi trao đổi với Thiếu tướng, Thạc sỹ Nguyễn Văn Hạnh - Ủy viên Ban Cán sự đảng, Phó Chánh án Toà án nhân dân Tối cao, Chánh án Tòa án Quân sự Trung ương.
Ra đời để bảo vệ chế độ, bảo vệ nền độc lập còn non trẻ
Đề nghị Chánh án cho biết những nét cơ bản về sự hình thành và phát triển của các Toà án Quân sự Việt Nam?
- Ngày 02/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà đọc bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Để bảo vệ chế độ, bảo vệ nền độc lập còn non trẻ, trấn áp bọn phản cách mạng câu kết với đế quốc chống phá chính quyền nhân dân, xâm phạm độc lập dân tộc, xâm phạm sức mạnh của Quân đội, tính mạng, tài sản và cuộc sống yên lành của nhân dân, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ban hành Sắc lệnh số 33C ngày 13/9/1945 thành lập các Tòa án Quân sự (TAQS). Tiếp đó, ngày 14/02/1946, Chính phủ ban hành Sắc lệnh số 21 về thiết lập TAQS tại Bắc bộ, Trung bộ và Nam bộ. Từ đó, các TAQS được hình thành trên phạm vi cả nước.
Trong thời gian này, Chính phủ cũng từng bước thành lập hệ thống Toà án binh với các Sắc lệnh số 163 ngày 23/8/1946 thành lập Toà án binh lâm thời đặt tại Hà Nội, Sắc lệnh số 19-SL ngày 14/02/1947 tổ chức các Toà án binh khu trên toàn cõi Việt Nam, Sắc lệnh số 45-SL ngày 25/4/1947 tổ chức Toà án binh Tối cao, Sắc lệnh số 59-SL ngày 05/7/1947 tổ chức Toà án binh khu Trung ương. Đồng thời, Bộ Quốc phòng và Bộ Tư pháp cũng ban hành Thông lệnh liên bộ số 60-TL ngày 28/5/1947 tổ chức các Toà án binh mặt trận.
Theo Hiến pháp năm 1959, Luật Tổ chức Toà án nhân dân (TAND) được ban hành ngày 14/7/1960 quy định hệ thống TAND gồm TAND Tối cao, các TAND địa phương và các TAQS. Do đó, cuối năm 1960, Tổng Quân ủy có quyết định về tổ chức TAQS Toà án binh trước đó. Từ đây, TAQS được tổ chức từ Trung ương xuống các quân khu, quân chủng, binh chủng, sư đoàn, lữ đoàn trực thuộc.
Tháng 01/1986, Hội đồng Nhà nước ban hành Pháp lệnh Tổ chức TAQS. Đây được coi là bước ngoặt quan trọng đối với TAQS cả về tổ chức và thẩm quyền xét xử. Đến tháng 01/1988, có 24 TAQS, gồm: TAQS Trung ương, 8 TAQS quân khu và 15 TAQS khu vực; năm 1993 thành lập thêm TAQS Quân chủng Hải quân và 02 TAQS khu vực. Theo Luật tổ chức TAND 2014, cả nước có 27 TAQS Tổ chức theo 3 cấp, gồm: TAQS Trung ương, 09 TAQS cấp quân khu và 17 TAQS khu vực.
Cơ quan thực hiện quyền tư pháp trong quân đội
Vậy các Toà án Quân sự có chức năng, nhiệm vụ như thế nào? Mô hình, hoạt động có gì khác so với các Toà án nhân dân, thưa Chánh án?
- TAQS là cơ quan thực hiện quyền tư pháp trong Quân đội. Trong những năm đầu, TAQS do một ủy viên quân sự giữ chức Chánh án xét xử những người phạm tội làm phương hại đến nền độc lập của Tổ quốc, tức là các tội phạm có tính chính trị; các Toà án binh xét xử các quân nhân phạm pháp. Các Toà án này chưa phải là những tổ chức hoạt động chuyên trách mà được tổ chức theo vụ việc, cán bộ thực hiện nhiệm vụ hầu hết là kiêm nhiệm. Các Toà án binh thực hiện tất cả công tác điều tra, truy tố, xét xử, quản lý, giáo dục phạm nhân.
Từ khi Luật Tổ chức TAND được ban hành vào năm 1960, các TAQS được tổ chức trong Quân đội nhân dân xét xử những vụ án do quân nhân phạm tội hoặc những hành vi xâm hại đến sức mạnh chiến đấu của Quân đội. Đây là các cơ quan chuyên trách, xét xử theo phạm vi quản hạt của đơn vị quân đội chứ không theo địa bàn hành chính tỉnh, huyện như các TAND.
Hiện nay, theo Luật Tổ chức TAND 2014, các TAQS có thẩm quyền xét xử những vụ án hình sự mà bị cáo là quân nhân và những vụ án khác theo quy định của pháp luật.
Ngoài ra, các TAQS thực hiện chức năng phổ biến giáo dục pháp luật, cán bộ nhân viên các TAQS còn thực hiện đầy đủ các nhiệm vụ của một quân nhân trong Quân đội nhân dân Việt Nam.
 |
| Thiếu tướng Nguyễn Văn Hạnh |
Chánh án có thể cho biết một số kết quả cụ thể mà các Toà án Quân sự đã đạt được sau 10 năm triển khai thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp (2005 - 2015)?
- Thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp theo các nghị quyết của Bộ Chính trị, Đảng ủy Quân sự Trung ương (nay là Quân ủy Trung ương) và kế hoạch của Bộ Quốc phòng, TAQS Trung ương đã chủ động phối hợp với các cơ quan liên quan, chỉ đạo các TAQS nghiên cứu, tham mưu cho Quân ủy Trung ương xây dựng Đề án mô hình tổ chức TAQS đến năm 2020. Theo đó, từ năm 2015, các TAQS gồm có TAQS Trung ương, 8 TAQS cấp quân khu, 9 TAQS khu vực và từ năm 2020 sẽ nghiên cứu để tiếp tục thu gọn đầu mối, tinh giản biên chế.
TAQS Trung ương cũng đã xây dựng Dự thảo Quy chế phối hợp giữa Chánh án TAND Tối cao và Bộ trưởng Bộ Quốc phòng trong quản lý các TAQS về mặt tổ chức; trình Chánh án TAND Tối cao ban hành Quyết định thành lập và quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của bộ máy giúp việc các TAQS. Hiện nay, TAQS Trung ương đang trình các cấp có thẩm quyền kiện toàn tổ chức bộ máy, số lượng thẩm phán, biên chế của các TAQS.
Bên cạnh đó, TAQS Trung ương và các TAQS cũng tích cực, chủ động tham gia soạn thảo, góp ý xây dựng các văn bản pháp luật liên quan đến cải cách tư pháp như Hiến pháp 2013, Luật Tổ chức TAND 2014, Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng Hình sự, Bộ luật Dân sự, Bộ luật Tố tụng Dân sự...
Trong công tác xét xử, các TAQS đã nhận thức một cách sâu sắc tinh thần của Nghị quyết số 08-NQ/TW của Bộ Chính trị “về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới” cũng như Nghị quyết số 49-NQ/TW, bảo đảm cho mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật, thực sự dân chủ, khách quan; xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; ra các quyết định căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh tụng tại phiên toà, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện các chứng cứ, ý kiến của kiểm sát viên, của người bào chữa, bị cáo và những người tham gia tố tụng khác. Do đó, trong thời gian qua, các bản án, quyết định của các TAQS rất ít bị kháng cáo, kháng nghị, ít bị cấp trên sửa, hủy. Kết quả xét xử của các TAQS luôn được Chánh án TAND Tối cao đánh giá cao.
Thưa Chánh án, Chánh án có thể cho biết đôi nét về các loại tội phạm các Toà án Quân sự thường xét xử và cách thức tổ chức xét xử trong các Toà án Quân sự?
- Theo thống kê thì các vụ án mà TAQS xét xử xảy ra ở hầu hết các loại tội phạm ngoài xã hội. Trong đó, chiếm tỉ lệ lớn là các tội “Vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ”, tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản”, tội “Xâm phạm công trình quan trọng về an ninh quốc gia”. Gần đây, một số tội phạm mới như tội “Sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng internet hoặc thiết bị số thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản”...
Trong tổ chức xét xử, các TAQS hoàn toàn thực hiện theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự. Để thực hiện nhiệm vụ phổ biến, giáo dục pháp luật, các TAQS tổ chức xét xử lưu động trên 70% vụ án, kết hợp trao đổi với chỉ huy đơn vị, lãnh đạo chính quyền nơi vụ án xảy ra để nắm bắt tình hình, kịp thời rút kinh nghiệm, khắc phục điều kiện, nguyên nhân phạm tội.
Luôn lấy mục tiêu bảo vệ công lý làm kim chỉ nam
Với cương vị là Chánh án Toà án Quân sự Trung ương, đề nghị Thiếu tướng cho biết những nhiệm vụ trọng tâm mà các Toà án Quân sự sẽ tập trung triển khai thực hiện trong thời gian tới?
- Hiện nay, việc đẩy mạnh thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp, sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước cũng như nhiệm vụ xây dựng Quân đội nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại đang đặt ra những yêu cầu cao hơn đối với các TAQS. Trong thời gian tới, các TAQS tập trung triển khai một số công tác trọng tâm sau:
Thứ nhất, tham mưu tốt cho Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng thực hiện đúng lộ trình cải cách tư pháp trong quân đội, tổ chức các TAQS đồng bộ với hệ thống Tòa án cả nước và phù hợp với đặc thù của quân đội; xây dựng đội ngũ cán bộ giỏi về nghiệp vụ, vững vàng về bản lĩnh chính trị và năng lực công tác, trong sáng, gương mẫu về phẩm chất đạo đức, lối sống; đồng thời tăng cường đầu tư, trang bị cơ sở vật chất, phương tiện hiện đại, phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ.
Thứ hai, chủ động nghiên cứu, tham gia biên soạn, góp ý xây dựng pháp luật, đặc biệt là Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng Hình sự, Luật Tạm giữ, tạm giam... Sau khi các đạo luật này có hiệu lực thi hành, tổ chức quán triệt đầy đủ và triển khai thực hiện nghiêm túc, kịp thời những nội dung mới.
Thứ ba, trong xét xử, luôn lấy mục tiêu bảo vệ công lý, “xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật” và nguyên tắc “độc lập và chỉ tuân theo pháp luật” làm kim chỉ nam cho hoạt động, xứng đáng là cơ quan thực hiện quyền tư pháp trong quân đội.
Ngoài ra, cần làm tốt công tác tham mưu, đề xuất với cấp ủy, chỉ huy các cấp về công tác đấu tranh phòng, chống vi phạm, tội phạm; thực hiện tốt công tác phổ biến giáo dục pháp luật, góp phần nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật, kỷ luật cho cán bộ, chiến sỹ và nhân dân trên địa bàn đóng quân.
Trân trọng cảm ơn Chánh án!
Hướng tới kỷ niệm 70 năm Ngày truyền thống các TAQS, từ đầu năm 2014, trên cơ sở Chỉ thị của Chánh án TAND Tối cao, kế hoạch của TAQS Trung ương đã được Thủ trưởng Bộ Quốc phòng và Thủ trưởng Tổng cục Chính trị phê duyệt, cấp ủy, chỉ huy các TAQS đã quán triệt đến toàn bộ cán bộ, nhân viên; tổ chức phát động các phong trào thi đua gắn với các phong trào thi đua của TAND và phong trào thi đua quyết thắng trong Quân đội, như thực hiện tốt cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, “Phát huy truyền thống, cống hiến tài năng, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ”, “70 ngày đêm hành động kiểu mẫu”...
TAQS Trung ương cũng đã tổ chức thành công Đại hội Thể thao các TAQS lần thứ 2; tham gia và đạt nhiều giải cao tại Đại hội Thể thao TAND lần thứ 3; giành 01 Huy chương Vàng, 01 Huy chương Bạc tại Hội diễn Văn nghệ TAND lần thứ 3; tổ chức tái bản bổ sung cuốn Lịch sử 70 năm TAQS, xây dựng Kỷ yếu, bổ sung tư liệu Phòng Truyền thống, xây dựng Phim truyền thống TAQS 70 năm xây dựng và trưởng thành. Ngoài ra còn tổ chức thăm hỏi, tặng quà các đồng chí nguyên là lãnh đạo TAQS Trung ương, tích cực tham gia các hoạt động đền ơn đáp nghĩa, công tác dân vận với đơn vị kết nghĩa và địa bàn đóng quân.
