Tăng nhanh nhưng vẫn tụt hậu
Tại Hội thảo “NSLĐ ở Việt Nam – Nguồn gốc và thách thức cho sự tăng trưởng” do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) tổ chức hôm nay - 28/4, TS Vũ Tiến Lộc - Chủ tịch VCCI - cho biết, trong những năm gần đây, Việt Nam đã có nhiều nỗ lực mạnh mẽ trong việc cải thiện năng NSLĐ, nhờ đó NSLĐ của Việt Nam đã có những cải thiện đáng kể, cả về giá trị và tốc độ.
 |
| Hội thảo được tổ chức trực tuyến với Giáo sư Kenichi Ohno từ Nhật Bản. |
Cụ thể, NSLĐ năm 2020 tính theo giá so sánh năm 2010 chỉ tăng 5,4% (so với mức tăng 6,2% năm 2019, và ở mức thấp nhất trong 5 năm gần đây), đạt mức 117,94 triệu đồng/lao động theo giá hiện hành (tương đương 5.081 USD/lao động). Mức tăng này cao hơn khi so sánh với các quốc gia trong khu vực.
NSLĐ của Việt Nam được cải thiện rõ nét, bình quân giai đoạn 2016 - 2020 tăng 5,8%/năm, cao hơn giai đoạn 2011 - 2015 (4,3%) và vượt mục tiêu đề ra (5%). Đóng góp của năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) bình quân 5 năm đạt khoảng 45,2% (mục tiêu đề ra là 30 - 35%). Mô hình tăng trưởng dần chuyển dịch từ chiều rộng sang chiều sâu, giảm dần sự phụ thuộc vào khai thác tài nguyên, xuất khẩu thô, lao động giá rẻ, mở rộng tín dụng…, từng bước chuyển sang dựa vào ứng dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.
So sánh với các nước trong khu vực và trên thế giới, theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), tốc độ tăng NSLĐ của Việt Nam giai đoạn 2011 - 2020 là 5,11%, cao hơn mức trung bình của ASEAN (3,11%) và cao hơn hầu hết các quốc gia ASEAN, chỉ đứng sau Campuchia. Tuy nhiên, tốc độ này vẫn thấp hơn mức tăng của Trung Quốc (7%) và Ấn Độ (6%).
Theo Chủ tịch VCCI, mặc dù có mức tăng trưởng NSLĐ cao, nhưng chưa đủ nhanh để có thể thu hẹp khoảng cách với các quốc gia khác. Cụ thể, NSLĐ của Việt Nam năm 2020, theo ước tính của ILO, thấp hơn 7 lần so với Malaysia; 4 lần so với Trung Quốc; 3 lần so với Thái Lan, 2 lần so với Philippines và 26 lần so với Singapore. Báo cáo 2020 của Tổ chức Năng suất châu Á (APO) cũng cho thấy, NSLĐ Việt Nam tụt hậu so với Nhật Bản 60 năm, so với Malaysia 40 năm và Thái Lan 10 năm.
“Điều này cho thấy Việt Nam cần phải có nhiều nỗ lực mạnh mẽ hơn nữa trong việc cải thiện năng suất quốc gia. ..” - Chủ tịch VCCI nhấn mạnh.
Đã sẵn sàng!
Theo TS Nguyễn Đức Thành - Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược (VESS), mặc dù quá trình nâng cao nhận thức về năng suất của Việt Nam chậm trễ hơn so với các quốc gia khác trong khu vực Đông Nam Á, nhưng Việt Nam cơ bản đã chuẩn bị một số điều kiện nền tảng để khởi xướng phong trảo năng suất quốc gia tương lai.
Chuyên gia này cũng cho rằng bộ khung quy trình hoạch định chính sách đã được định hình, các cơ quan liên quan cũng tích lũy được kinh nghiệm đáng kể trong cải thiện năng suất cùng với lượng lớn nhận lực được đào tạo và chuyến giao công nghệ. Đây là nền tảng vững chắc để triển khai những chính sách năng suất mới trong tương lai.
Theo GS Kenichi Ohno -, Viện Nghiên cứu Chính sách Quốc gia Nhật Bản (GRIPS), không giống như các nước đã đạt được sự phát triển cao về kinh tế ở phần còn lại của châu Á, Việt Nam chưa trải qua giai đoạn tăng lên rất nhanh về năng suất, đây là điều cho phép một nền kinh tế cất cánh đến thu nhập cao.
Chia sẻ các công cụ năng suất đã tạo ra những kết quả tốt tại Nhật Bản cũng như nhiều nước châu Á khác và trên thế giới nhưng chưa được vận dụng có hiệu quả tại Việt Nam, chuyên gia đến từ Nhật Bản khuyến nghị Việt Nam nên học hỏi các công cụ này một cách cẩn trọng và lựa chọn một số công cụ để thực hành theo trình tự thích hợp, với sự chọn lọc và điều chỉnh phù hợp thực tế Việt Nam. Việt Nam cũng có thể học tập về năng suất từ các quốc gia khác nhưng nên bắt đầu với Nhật Bản vì Chính phủ Nhật Bản sẵn sàng hợp tác xa hơn nữa và cộng đồng doanh nghiệp Nhật Bản cũng đang sẵn sàng.
“Nếu Việt Nam sẵn sàng, Nhật Bản tiếp tục hợp tác để giới thiệu các công cụ năng suất của Nhật Bản, đồng thời Việt Nam nên xây dựng một cơ chế để nội bộ hóa và phổ biến các công cụ này trên cả nước…” - GS Kenichi Ohno đưa ra lời khuyên.
Dẫn kết quả nghiên cứu của trường Đại học Kinh tế Quốc dân, tính cho cả giai đoạn 2020 - 2030, trung bình mỗi năm, chỉ riêng kinh tế số đóng góp từ 7% cho đến 16,5% trong 100% tốc độ tăng trưởng NSLĐ tổng thể, Chủ tịch VCCI nhấn mạnh đóng góp của kinh tế số là rất quan trọng đến năng suất và hiệu quả của nền kinh tế, và là một động lực mới cho cải thiện nhanh chóng NSLĐ.
“Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 hiện nay, việc đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số trong doanh nghiệp, trong nền kinh tế cũng sẽ là một trong những giải pháp quan trọng để thúc đẩy NSLĐ" - TS Vũ Tiến Lộc khẳng định.
3 giai đoạn tăng trưởng năng suất lao động
Báo cáo Năng suất Việt Nam do Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (Trường Đại học Kinh tế - ĐHQGHN) và Viện Chính sách Quốc gia Nhật Bản phối hợp thực hiện đã chỉ ra các nguồn gốc cho sự tăng trưởng NSLĐ ở Việt Nam trong thời gian qua theo 3 giai đoạn.
Trong giai đoạn đầu, Việt Nam tích cực xóa bỏ các rào cản thị thường và hội nhập một cách quyết đoán vào cộng đồng quốc tế. Những nỗ lực này khởi đầu cho sự tăng trưởng đáng kể NSLĐ Việt Nam, đạt đỉnh 7,13% vào năm 1995.
Trong giai đoạn thứ hai bắt đầu từ giữa thập niên 1990, tăng trưởng NSLĐ đã chậm lại. Khủng hoảng tài chính Châu Á năm 1997-98 và khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008-09 đã làm xáo trộn nền kinh tế Việt Nam. Quan trọng hơn, tăng trưởng ngày càng phụ thuộc vào đầu tư vốn lớn với sự giảm sút về hiệu quả vốn.
Trong giai đoạn thứ ba (tính từ năm 2013 đến nay), tình hình bắt đầu cải thiện và tăng trưởng NSLĐ dần bắt kịp tốc độ của giai đoạn đầu tiên (cho đến khi đại dịch COVID-19 tấn công nền kinh tế Việt Nam cũng như toàn cầu vào năm 2020). Đóng góp của TFP vào NSLĐ tăng cao như mức 73% trong giai đoạn 2011-2019 trong khi đóng góp của cường độ vốn giảm. Động lực chính của tăng trưởng đã chuyển từ nặng về đầu tư sang cải thiện hiệu quả đúng nghĩa.
