Gen Z và bài toán việc làm

Cầm tấm bằng tốt nghiệp trên tay, Lan Chi (23 tuổi) tràn đầy tự tin bước vào hành trình tìm việc. Nhưng chỉ sau một tháng rải hơn 100 CV, cô nhận ra thực tế phũ phàng: "Mình đã phỏng vấn ở hàng chục công ty, nhưng vẫn không biết mình thuộc về đâu...".

Câu chuyện của Lan Chi không còn là cá biệt, mà là tiếng chuông báo động về tình trạng việc làm của Gen Z - thế hệ được kỳ vọng sẽ làm chủ tương lai.

Vậy điều gì đang khiến Gen Z khó tìm được việc làm phù hợp? Phải chăng vấn đề nằm ở hệ thống giáo dục, sự thay đổi của thị trường lao động, hay chính tư duy và kỳ vọng của thế hệ trẻ?

Bằng giỏi không còn là "tấm vé vàng" vào thị trường lao động

Thế hệ Gen Z – những người trẻ sinh từ năm 1997 đến 2012 – đang bước vào thị trường lao động với nhiều kỳ vọng, nhưng không ít người lại rơi vào tình trạng thất nghiệp hoặc làm trái ngành. Dù được đánh giá là năng động, sáng tạo và có khả năng thích nghi nhanh, nhưng nhiều Gen Z vẫn loay hoay giữa lý tưởng và thực tế.

Suốt nhiều năm, tấm bằng đại học vẫn được xem là biểu tượng của thành công, là tấm hộ chiếu để bước vào thị trường lao động. Nhưng trong thời đại mà kỹ năng thực chiến, tư duy linh hoạt và khả năng thích nghi mới là yếu tố quyết định, bằng cấp đang dần mất đi giá trị tuyệt đối.

Theo Báo cáo Lương và Thị trường Lao động năm 2024 của Navigos Search, có tới 59,1% doanh nghiệp cho biết họ vẫn có kế hoạch tuyển dụng thêm dưới 25% nhân sự trong năm tới. Đặc biệt, các doanh nghiệp ưu tiên tuyển những ứng viên có kỹ năng giải quyết vấn đề tốt, với kinh nghiệm từ 1-3 năm – mặc dù chưa đạt đến cấp quản lý. Đây là minh chứng rõ ràng cho việc doanh nghiệp không còn đặt nặng tấm bằng đại học mà hướng tới khả năng ứng dụng và thích nghi thực tiễn của nhân sự.

Tuy nhiên, thực tế đáng lo ngại là nhiều sinh viên mới tốt nghiệp lại chưa đáp ứng được yêu cầu này. Một trong những vấn đề lớn nhất hiện nay là sự chênh lệch giữa kiến thức được đào tạo trong nhà trường và yêu cầu thực tế của doanh nghiệp. Hàng trăm tín chỉ, hàng nghìn giờ học miệt mài trên giảng đường chưa đủ để trang bị cho sinh viên những kỹ năng thực chiến cần thiết. Chương trình đào tạo hiện nay đôi khi vẫn nặng lý thuyết, giáo trình chậm cập nhật và ít lồng ghép các bài tập tình huống thực tế. Điều này khiến sinh viên dù tốt nghiệp với điểm số cao nhưng vẫn loay hoay và chật vật khi bắt đầu đi làm bởi nhiều nhà tuyển dụng đòi hỏi kinh nghiệm.

Mặt khác, sự bão hòa của các ngành học từng được xem là hot cũng khiến không ít bạn trẻ vỡ mộng. Khi một lĩnh vực bùng nổ, hàng loạt sinh viên đổ xô vào mà không lường trước sự cạnh tranh khốc liệt. Ví dụ, ngành Công nghệ Thông tin, Digital Marketing hay Quản trị Kinh doanh – vốn từng được xem là “mỏ vàng”, nhưng hiện nay, chỉ những người có kinh nghiệm thực chiến, dự án cá nhân ấn tượng hoặc kỹ năng ứng dụng công nghệ vững chắc mới thực sự nổi bật và có lợi thế trên thị trường tuyển dụng.

“Mình cứ nghĩ rằng học ở một ngôi trường có danh tiếng sau khi ra trường chắc chắn sẽ tìm được việc làm. Nhưng sau khi ra trường thực sự đi tìm việc mình mới nhận ra rằng thị trường việc làm khốc liệt hơn mình nghĩ rất nhiều. Hiện giờ mình đang rất stress vì chưa tìm được việc làm, với tình trạng này khả năng mình sẽ phải đổi hướng khác.” Lan Chi tâm sự

Bên cạnh những sinh viên chật vật tìm việc, vẫn có một bộ phận nhỏ các bạn sinh viên được các doanh nghiệp "săn đón" ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Đây là những sinh viên có kỹ năng chuyên môn vững vàng, có kinh nghiệm thực tế phong phú, và đặc biệt là có thái độ làm việc chuyên nghiệp. Không ít sinh viên dù chưa tốt nghiệp nhưng đã sở hữu danh mục dự án cá nhân ấn tượng, giúp họ nổi bật giữa hàng trăm ứng viên khác.

Làm trái ngành – Lối thoát hay sự thỏa hiệp ?

Vấn đề định hướng nghề nghiệp cho Gen Z không chỉ dừng lại ở việc thiếu kỹ năng hay kỳ vọng "lệch chuẩn". Một nghiên cứu mới đây của Trường Quốc tế (Đại học Quốc gia Hà Nội) còn cho thấy một khía cạnh khác, đó là sự chênh lệch giữa ngành học và công việc thực tế, khiến không ít bạn trẻ phải đối mặt với lựa chọn "làm trái ngành". Nghiên cứu trên cho thấy trung bình 21,43% sinh viên tốt nghiệp không làm đúng ngành đã học, thậm chí ở một số lĩnh vực, tỷ lệ này vượt ngưỡng 60%. Những con số này đặt ra bài toán cấp thiết về định hướng nghề nghiệp, khi không ít bạn trẻ rơi vào trạng thái chông chênh, loay hoay giữa lý tưởng cá nhân và áp lực mưu sinh.

Một số người chuyển ngành vì không tìm được việc làm phù hợp, số khác chịu áp lực tài chính, buộc phải lựa chọn công việc mang lại thu nhập ổn định, dù không đúng chuyên môn. Cũng có những trường hợp đơn giản là thay đổi sở thích, nhận ra ngành học không còn phù hợp với bản thân.

Phạm Thị Thu Hiền (25 tuổi, HN), cử nhân Quản trị khách sạn, nhưng hiện đang làm nhân viên Marketing, cho biết: “Thời điểm tôi ra trường, ngành Du lịch – Khách sạn chịu ảnh hưởng nặng nề sau đại dịch COVID-19, cơ hội việc làm hạn chế. Tôi buộc phải tìm một công việc tạm thời khác để trang trải cuộc sống.”. Không riêng Hiền, nhiều bạn trẻ rơi vào tình thế tương tự khi đối diện với thực tế khắc nghiệt của thị trường lao động.

Hệ quả của thực trạng này lại vô cùng lớn. Không ít cử nhân rơi vào trạng thái mất phương hướng, đánh mất động lực làm việc, thậm chí gặp khủng hoảng tuổi 20 khi cảm thấy mọi kế hoạch tương lai bị đảo lộn. Ngoài ra, việc làm trái ngành còn gây lãng phí nguồn nhân lực khi những kiến thức, kỹ năng được đào tạo bài bản không được ứng dụng đúng chỗ.

Trước thực trạng này, TS. Nguyễn Thuý Hằng, giảng viên Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn Hà Nội cho rằng: “Các bạn trẻ Gen Z có lợi thế về sự sáng tạo, năng động, ham học hỏi. Nếu biết phát huy những điều đó trong công việc, cùng với việc quan sát, lắng nghe, cầu thị, tiếp thu những cái mới, các bạn sẽ có nhiều cơ hội hơn. Bên cạnh đó, các bạn cũng cần phải biết mục tiêu của mình là gì, mình muốn làm gì, và làm sao để đáp ứng được thị trường lao động. Nếu bản thân người học cũng không biết mình muốn gì, thì không thể trách xã hội tại sao mình lại không có việc làm.”

Bài toán việc làm của Gen Z không có một đáp án duy nhất. Hơn ai hết, Gen Z cần nhận thức được rằng, tương lai nằm trong chính bàn tay của mình, và chỉ có sự nỗ lực không ngừng mới giúp họ vượt qua những thách thức và khẳng định bản thân trên con đường sự nghiệp.