Tuy nhiên, cho ý kiến về Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (CQĐP) sáng qua (20/1), các ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) cũng vẫn “giằng co” về vấn đề mô hình tổ chức CQĐP.
Trong khi nhiều ý kiến cho rằng trước mắt cần giữ nguyên mô hình tổ chức CQĐP như hiện nay, cấp nào cũng đều có HĐND và UBND thì cũng có ý kiến đề nghị cần có sự phân biệt giữa mô hình tổ chức CQĐP tại địa bàn đô thị và tại địa bàn nông thôn để phù hợp với đặc điểm và yêu cầu quản lý tại từng địa bàn.
Không tổ chức HĐND phường để phân biệt đô thị và nông thôn
Sau khi tiếp thu ý kiến của Quốc hội để chỉnh lý Dự thảo, Thường trực Ủy ban Pháp luật và cơ quan chủ trì soạn thảo đề nghị ở địa bàn nông thôn, tổ chức cấp chính quyền (có HĐND và UBND) tại 3 cấp đơn vị hành chính là tỉnh, huyện, xã. Ở địa bàn đô thị chỉ tổ chức cấp chính quyền (có HĐND và UBND) tại thành phố (TP) trực thuộc Trung ương (TƯ), thị xã, TP thuộc tỉnh, quận và đơn vị hành chính tương đương. Còn tại các phường (thuộc quận, thị xã, TP thuộc tỉnh và đơn vị hành chính tương đương) sẽ chỉ tổ chức cơ quan hành chính để thực hiện nhiệm vụ của CQĐP tại phường.
| |
| Ảnh minh hoạ |
Theo lý giải của ông Phan Trung Lý – Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật, việc tổ chức CQĐP như vậy thể hiện sự phân biệt giữa mô hình tổ chức CQĐP ở đơn vị hành chính nông thôn với đơn vị hành chính đô thị như yêu cầu đã nêu trong Hiến pháp 2013 và sự kế thừa những kết quả tích cực trong việc thực hiện thí điểm không tổ chức HĐND ở huyện, quận, phường.
Việc tổ chức chính quyền 2 cấp ở đô thị sẽ bảo đảm tính thống nhất, liên thông về quản lý quy hoạch, kết cấu hạ tầng và đời sống dân cư trên địa bàn, tinh giản về tổ chức bộ máy song vẫn bảo đảm thực hiện quyền đại diện của nhân dân. Thực tế trong lịch sử cũng đã từng có giai đoạn các đô thị ở nước ta không tổ chức các đơn vị hành chính phường (từ 1945-1980). Khi đó, TP trực thuộc TƯ chia thành các khu phố (tương tự các quận bây giờ), dưới nữa có thể có các tiểu khu, nhưng chỉ thành lập HĐND và Ủy ban hành chính tại cấp TP và khu phố.
Đánh giá mô hình CQĐP như hiện nay đang bộc lộ nhiều khiếm khuyết, HĐND phường, quận không thực hiện được hết quyền lực của nhân dân qua hoạt động giám sát trên địa bàn nên ông Ksor Phước – Chủ tịch Hội đồng Dân tộc tán thành mạnh mẽ mô hình tổ chức chính quyền 2 cấp ở đô thị (với HĐND ở cấp TP, quận). Nhưng ông cũng lưu ý: “Tổ chức mô hình CQĐP phải đảm bảo quyền lực thuộc về nhân dân, cơ quan giám sát phải là cơ quan quyền lực của nhân dân đối với cơ quan ra quyết định tác động nhiều nhất đến người dân”.
Thiếu HĐND sao thực hiện quyền lực giám sát của nhân dân?
Trung thành với nguyên lý “ở đâu có chính quyền thì phải có cả HĐND và UBND”, ông Nguyễn Văn Hiện – Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp lo ngại về tính công bằng cho người dân thực hiện quyền giám sát và sự thống nhất về tổ chức bộ máy khi nơi có, nơi không có HĐND. Ông Phùng Quốc Hiển – Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách cũng không thực sự yên tâm nếu không có HĐND phường trong khi HĐND quận chưa đủ sức giám sát hoạt động của cấp phường khi đây là cấp nhiều khi “có quyền lực hơn rất nhiều cấp xã, thậm chí mạnh hơn cấp huyện”.
Đó cũng là vấn đề quan tâm của bà Tòng Thị Phóng – Phó Chủ tịch Quốc hội vì “không tổ chức HĐND phường thì giải thích như thế nào về thực hiện quyền giám sát, quan hệ với nhánh tư pháp, tính thống nhất của bộ máy nhà nước?”. Trong khi đó, qua thực tế giám sát, bà Nguyễn Thị Nương – Trưởng ban Công tác đại biểu cho biết, giám sát tại 6 tỉnh thí điểm không tổ chức HĐND quận, huyện, phường và 5 tỉnh vẫn như mô hình hiện nay thì có 8 tỉnh đề nghị giữ nguyên mô hình tổ chức CQĐP có HĐND và UBND ở cả 3 cấp.
Đồng tình “quyền lực là phải giám sát” nhưng ông Ksor Phước cho rằng “không có nghĩa là phải do cơ quan cùng cấp thực hiện” nên đề xuất để đảm bảo nguyên tắc do nhân dân quyết định và giám sát CQĐP. Nếu không tổ chức HĐND ở phường thì quyền lực giám sát sẽ do HĐND quận thực hiện thông qua việc tăng số lượng đại biểu HĐND.
Đồng thời, Chủ tịch UBND phường sẽ do nhân dân bầu trực tiếp hoặc do một hội nghị đại biểu nhân dân phường bầu ra. HĐND quận phê chuẩn danh sách thành viên UBND do Chủ tịch UBND phường giới thiệu và giám sát hoạt động của UBND phường.
Làm rõ thêm trước những băn khoăn của UBTVQH về việc thực hiện quyền lực của nhân dân thông qua hoạt động giám sát khi không có HĐND phường, ông Phan Trung Lý cho biết, việc giám sát của nhân dân do nhiều cơ quan thực hiện và chính quyền cũng là chính quyền của nhân dân. Bởi vậy, nếu không có HĐND thì vẫn đảm bảo thực hiện quyền giám sát của nhân dân, nhất là việc nhân dân bầu ra Chủ tịch UBND (trực tiếp hoặc qua hội nghị đại biểu).
Cũng tán thành “mở rộng dân chủ bằng chuyển quyền bầu Chủ tịch UBND phường khi không có HĐND” nhưng phải được UBND cấp trên (UBND quận) phê chuẩn hay bổ nhiệm, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng đề nghị: “Cấp xã cũng nên mở rộng như vậy theo hướng HĐND bầu UBND trên cơ sở lấy phiếu tín nhiệm của nhân dân”.
Đồng thời, nhiều ý kiến đề nghị Dự thảo Luật phải làm rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cấp CQĐP chứ không chỉ nhăm nhăm về mô hình, tổ chức vì như ý kiến của ông Nguyễn Kim Khoa – Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng - An ninh: “Đổi mới là phải phân định rõ chức năng, phân cấp thẩm quyền rõ ràng giữa CQĐP đô thị và nông thôn, mô hình HĐND và UBND phù hợp mô hình đô thị và nông thôn, nếu không thì không phải đổi mới”.