Nước mắt của sách vì những “kẻ cướp cổ cồn”

Mua thì cấm thắc mắc về giá rẻ và chất lượng sách

Không khó để tìm thấy trên mạng xã hội các trang bán sách giảm giá siêu sốc. Lấy lý do đại dịch, nhà sách phải phá sản, trả lại mặt bằng thuê mà có những cuốn sách, bộ sách giảm giá tới 70%. Đơn cử như bộ sách “Kính vạn hoa” gồm 18 cuốn được chào bán với giá 499 nghìn đồng, trong khi giá sách thật gần 1,5 triệu đồng.

Thông tin từ Nhà xuất bản (NXB) Kim Đồng cho thấy, bộ sách “Kính vạn hoa” được NXB ký độc quyền với nhà văn Nguyễn Nhật Ánh từ năm 2000 cho đến nay. Sách được in trên giấy đẹp, chống lóa và được bán trọn bộ giá 1.442.000 nghìn đồng, nếu là giá bán buôn, chỉ có thể chiết khấu cho nhà sách cao lắm là 30% chứ không thể đến 70% như các trang sách lậu, sách giả kia rao bán.

Trước NXB Kim Đồng, có rất nhiều NXB khác cũng đã phải đối mặt với những “kẻ cướp sách cổ cồn” này rồi. Đó là câu chuyện của Công ty Sáng tạo Trí Việt - First News, đến nay First News đã có 187 cuốn sách là những tác phẩm bán chạy trên thị trường như “Đắc nhân tâm”, “Quẳng gánh lo đi mà vui sống”, “Quà tặng diệu kỳ”, “Bí mật may mắn”, “Hạt giống tâm hồn”, “Phút nhìn lại mình”…và hầu hết trong đó đều bị in lậu.

Cá biệt có cuốn như “Đắc nhân tâm” đã phát hiện tới 9 nơi in lậu. Cuốn “Quà tặng diệu kỳ”, “Phút nhìn lại mình” phát hiện 6 nơi in lậu. Việc rất nhiều tác phẩm do First News mua bản quyền bị in lậu không chỉ ảnh hưởng đến doanh thu mà còn làm hại đến uy tín, thương hiệu của First News rất nhiều, bởi những cuốn sách in lậu đó đều bị mờ, thiếu chữ, in giấy chất lượng xấu…

Công ty cổ phần Văn hóa Giáo dục Long Minh cũng có bộ sách “Nhà thông thái” do Long Minh mua bản quyền của một đối tác ở Pháp cũng bị một đơn vị phía Nam xâm phạm bản quyền. Bên cạnh đó, còn có một số cuốn sách tham khảo của Long Minh cũng bị vi phạm bản quyền.

Rồi rất nhiều NXB, công ty sách khác có nhiều cuốn sách bị xâm phạm bản quyền như “Mật mã Tây Tạng” của Công ty Nhã Nam, “Sống như Tiểu Cường”, “Nghe bố này, con gái!”, “Người Nam Châm” của Thái Hà Book… Hầu hết những cuốn sách nổi tiếng, đặc biệt là những cuốn sách mới ra thị trường, được nhiều bạn đọc yêu thích đều bị in lậu ngang nhiên và phổ biến tràn lan…

Các trang bán sách giả, sách in lậu không những bán giá rẻ mà còn thêm chiêu trò khuyến mại, tức là mua sách thì được tặng thêm cả đèn đọc sách và người mua thì thoải mái nhận hàng, kiểm tra ưng thì mới thanh toán. Nếu bất cứ ai có ý kiến gì nghi ngờ về chuyện giá sách rẻ một cách đáng ngờ hay về chất lượng sản phẩm đã mua in mờ, sai chính tả, chưa đọc đã long gáy, bung bìa thì ngay lập tức sẽ bị chủ trang chặn. 

Không chỉ sách in, các NXB, nhà sách còn phải đối mặt với tình trạng vi phạm bản quyền tràn lan của những cuốn sách điện tử (ebook) trên Internet. Chỉ cần vài cái click chuột là đã có thể tìm được ngay những cuốn sách bán chạy trên thị trường sách hiện nay. Người yêu sách cứ vô tư đọc, vô tư tải về, mà không cần quan tâm đến công sức của nhà văn hay sự lỗ lãi của các NXB.

Việt Nam đã sớm tham gia Công ước Berne về “Bảo hộ các tác phẩm văn học, nghệ thuật”, cam kết với thế giới về việc xây dựng và tuân thủ các biện pháp bảo hộ quyền tác giả, đấu tranh chống nạn vi phạm quyền tác giả tác phẩm văn học, nghệ thuật. Tuy nhiên, tình trạng vi phạm quyền tác giả trong lĩnh vực xuất bản ở nước ta vẫn đang ở mức báo động. Và vì thế, nước mắt của sách thật cứ rơi và từ đó quyền lợi thực sự của độc giả cũng ngang nhiên bị xâm phạm. 

Hoàn thiện luật và tuyên truyền luật – lá chắn bảo vệ sách thật

Một trong những nguyên nhân khiến cho sách lậu bùng phát là việc thực hiện bản quyền tác giả ở Việt Nam chưa hiệu quả.

Cách đây không lâu, một hội thảo về chống xuất bản phẩm lậu, theo lãnh đạo Cục Xuất bản – In và Phát hành, Bộ Thông tin và Truyền thông, khi đối tượng in lậu nắm được nhu cầu của thị trường và bạn đọc về một cuốn sách cụ thể, họ sẽ móc ngoặc với cơ sở in lậu. Với lợi nhuận cao, nhiều cơ sở in bất chấp các quy định của pháp luật.

Dù không có giấy phép in xuất bản phẩm nhưng nhiều công ty, nhà in, cơ sở in vẫn tham gia in nhiều đầu sách theo sự móc ngoặc với đối tượng in lậu. Những máy in với công suất lớn hoạt động suốt đêm và ngay sáng hôm sau các nhà sách đã được chào hàng những cuốn sách đang thuộc dạng bán chạy với giá thấp hơn giá của nhà xuất bản đưa ra. Đây chính là cách khiến cho nạn xâm phạm bản quyền trong xuất bản ngày càng gia tăng.

Sách giả, sách lậu giết chết ngành xuất bản.

Tại một hội thảo khác cũng về chống xâm phạm bản quyền, nói về lĩnh vực sách điện tử đang đau đầu với vấn nạn bị xâm phạm tác quyền, đại diện Công ty CP Waka, đơn vị có tên tuổi trong lĩnh vực kinh doanh sách điện tử tại Việt Nam cho biết, mặc dù tỉ lệ sử dụng sách điện tử có bản quyền đã ngày càng tăng, tuy nhiên vẫn không thể đuổi kịp tỉ lệ dùng sách không có bản quyền.

Những vi phạm ngày càng phức tạp, không chỉ là các nhóm, tổ chức, các website mà còn là vi phạm đến từ các cá nhân, với các hiện tượng copy nội dung và chia sẻ miễn phí trên Youtube, Facebook... Mục đích của những đối tượng này là càng có nhiều lượng tương tác, theo dõi càng tốt, để phục vụ cho họ… bán hàng online (!).

Để nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật về quyền tác giả, từ năm 2017, Cục Bản quyền tác giả, Bộ VH-TT&DL đã bắt đầu triển khai “Đề án Nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật về quyền tác giả và quyền liên quan giai đoạn 2017-2020”.

Theo Cục Bản quyền tác giả, một trong những quan điểm và mục tiêu quan trọng mà Đề án nêu rõ phải khắc phục được những hạn chế, bất cập về công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan; đẩy mạnh truyền thông nhằm nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan của toàn xã hội; hình thành ý thức tuân thủ pháp luật khi sử dụng, khai thác các tác phẩm, cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng…

Tuy nhiên, năm 2020, vì đại dịch Covid-19 nên nhiều hoạt động triển khai Đề án đã bị tạm hoãn. Trong những tháng cuối năm 2020, Cục Bản quyền tác giả cho biết sẽ tiếp tục tổ chức nghiên cứu, xây dựng dự thảo Đề án Luật sửa đổi, bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ phần quyền tác giả, quyền liên quan; tổ chức Hội nghị toàn quốc tập huấn phổ biến các quy định về quyền tác giả, quyền liên quan trong Hiệp định CPTPP, EVFTA, pháp luật Việt Nam và chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa…

Kinh nghiệm từ Nhật Bản cho thấy, ở đất nước này, xâm phạm bản quyền tác giả bị phạt rất nặng và hiệu quả nhất là biện pháp mạnh nhất truy cứu trách nhiệm hình sự. Những bản án nghiêm khắc cũng giúp cho người dùng, hay độc giả các ấn bản lậu nhận ra rằng sử dụng những ấn bản lậu là không thế chấp nhận.

Việt Nam đang từng bước sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện hệ thống pháp luật sở hữu trí tuệ về quyền tác giả, quyền liên quan. Tuy nhiên, có thể nói, vấn đề bảo vệ bản quyền tác giả, quyền liên quan sẽ là một câu chuyện dài và để khắc phục những bất cập, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ không chỉ của các cơ quan quản lý nhà nước mà còn từ ý thức tôn trọng bản quyền từ mỗi người dân.