Cung chưa đáp ứng nổi cầu
Tham dự Toạ đàm, ngoài lãnh đạo 2 Bộ Giáo dục và Đào tạo, Thông tin và Truyền thông còn có Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Văn hoá giáo dục Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội Triệu Thế Hùng cùng hàng trăm đại biểu đến từ các Bộ, ngành và các trường đại học có đào tạo các ngành thuộc lĩnh vực ICT đã tham dự Toạ đàm.
Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, hiện tỉ lệ các trường ĐH, CĐ đào tạo CNTT ở nước ta chiếm 37,5%, mỗi năm có khoảng 50.000 sinh viên CNTT tốt nghiệp. Thống kê của Bộ Thông tin và Truyền thông cho thấy, số lượng việc làm ngành phần mềm và dịch vụ CNTT cả nước hàng năm tăng khoảng 30.000 lao động CNTT. Theo dự báo, đến năm 2020, nhu cầu tuyển dụng của các doanh nghiệp là 1 triệu nhân lực CNTT. Dự báo của Vietnamworks cũng cho thấy, tới năm 2020, nước ta còn thiếu 400.000 lao động CNTT và mỗi năm cần cung ứng mới tới 78.000 lao động.
Mặc dù nhu cầu nguồn nhân lực ICT lớn như vậy nhưng theo ông Phí Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hội Tin học Thành phố Hồ Chí Minh - HCA, hiện nay, các chương trình đào tạo ngành CNTT trong nước được cho là chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển của xã hội, đặc biệt là trong việc đào tạo kỹ sư chất lượng cao. Hiện chỉ có khoảng 27% lao động CNTT là có thể đáp ứng yêu cầu, số còn lại 72% cần phải được đào tạo bổ sung trong thời gian tối thiểu 3 tháng.
 |
Ông Phí Anh Tuấn thông tin thêm rằng, đây không phải là điều gì quá bất thường bởi ở các nước tiên tiến thì tỉ lệ sinh viên ra trường phải đào tạo bổ sung cũng là cần thiết. Tuy nhiên, theo ông Phí Anh Tuấn, sinh viên CNTT của Việt Nam đang phải đối diện với nhiều thách thức như: Tốc độ phát triển công nghệ quá nhanh : AI, IoT, Blockchain …; tiếp cận ứng dụng truyền thống thay đổi tương ứng với công nghệ ; Các kỹ năng cần thiết của người lao động cũng thay đổi đáp ứng phân công lao động toàn cầu; Kỹ năng cho Start-up còn mới với sinh viên.
Bởi vậy, sinh viên CNTT cần phải cập nhật, cải tiến thường xuyên cho nhu cầu “chất lượng cao” của nguồn nhân lực CNTT và cũng cần có sự phối hợp đa dạng giúp nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực CNTT.
Trong tham luận về “Kết nối cung - cầu nhân lực trong kỷ nguyên số: Thực trạng và xu thế”, PGS.TS. Trần Thị Thái Hà, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (KHGDVN) cho rằng, hạn chế hiện nay đối với các trường đại học trong đào tạo CNTT là chất lượng chưa đáp ứng yêu cầu trong khi sinh viên cũng còn thụ động, không chỉ lúng túng trong chọn trường mà còn khó tìm việc và chưa sẵn sàng tâm thế cho tương lai.
Bởi vậy, để có thể sẵn sàng chuẩn bị được nguồn nhân lực ICT cho tương lai, PGS.TS. Trần Thị Thái Hà cho rằng các trường cần đổi mới các nội dung dạy và học. Dạy và học đều phải dựa trên năng lực, phát triển các kỹ năng cho thế kỷ 21. Bên cạnh đó, cần phát triển các nội dung chương trình mới như IT security, Media Technologist, Data analyst, Mechatronics, etc. Phương pháp dạy - học cũng phải chú trọng tới thực hành là chính và tiếp cận với những đòi hỏi mới của thị trường.
Từ thực tế đào tạo, PGS.TS. Hoàng Minh Sơn, Hiệu trưởng Trường ĐH Bách khoa Hà Nội khẳng định, nhân lực ICT đóng vai trò rất quan trọng trong quá trình chuyển đổi số của mọi lĩnh vực, không phải chỉ của chính lĩnh vực ICT. Vấn đề hiện nay là để đào tạo được nguồn nhân lực ICT đáp ứng yêu cầu, cần rất nhiều yếu tố như sinh viên phải được cung cấp một nền tảng kiến thức tốt, làm chủ công nghệ “lõi”: IoT, Big Data, AI, Blockchain…Sinh viên cũng cần được trang bị kỹ năng nghiên cứu độc lập, tự học tốt đảm bảo nền tảng cho cập nhật công nghệ, Kỹ năng làm việc nhóm và Tiếng Anh tốt, “Kỹ năng” khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo….,mà điều này cần có sự phối hợp chặt chẽ từ cả 3 phía: Trường đại học - Doanh nghiệp và Nhà nước.
 |
| Song song với hoạt động tọa đàm là triển lãm quảng bá tuyển sinh, đào tạo và hướng nghiệp diễn ra trong cả ngày 30/3, với sự góp mặt của hơn 150 trường đại học và 10 doanh nghiệp lớn sử dụng nguồn nhân lực ICT |
Hợp tác phải trở thành nhu cầu tự thân
Nói về kinh nghiệm có thể tuyển dụng được nguồn nhân lực ICT trình độ cao và chia sẻ góp ý với các Trường đại học trong việc nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực CNTT, Đại diện Lãnh đạo Samsung Việt Nam cho biết, sự hợp tác chặt chẽ giữa doanh nghiệp và các trường trong lĩnh vực này là rất quan trọng. Sam Sung là Doanh nghiệp IT có 8 Công ty thành viên tại các tỉnh, thành và 1 trung tâm nghiên cứu phát triển điện thoại tại Hà Nội. Samsung hiện hợp tác với nhiều trường Đại học của Việt Nam, cung cấp nhiều học bổng cho sinh viên ngành CNTT. Tính từ năm 2012 đến nay đã có hơn 6.800 sinh viên tham gia các khóa học do Samsung tài trợ về thuật toán. Tùy theo trường, mỗi môn học sẽ được tổ chức từ 45- 90 tiết, sau khi hoàn thành khóa học sẽ được công nhận 2- 3 tín chỉ. Sam Sung đã phối hợp với 9 trường đại học với 10 Lab cho mục đích đào tạo các môn học S/W như Thuật toán.
Từ thực tế phối hợp với các Trường trong việc đào tạo nguồn nhân lực ICT, đại diện Lãnh đạo Samsung Việt Nam Việt Nam cho rằng, để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực CNTT, các trường cần liên tục cập nhật công nghệ mới, đồng thời phải đầu tư cơ sở hạ tầng để sinh viên có thể tăng thời gian thực tập, trải nghiệm công nghệ mới.
Đây cũng là một trong những nhận định của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phùng Xuân Nhạ khi ông phát biểu tại Toạ đàm.
Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ khẳng định, phát triển nguồn nhân lực nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao là 1 trong 3 khâu đột phát phát triển đất nước, nhất là trong bối cách cuộc cách mạng 4.0. Khi nền kinh tế chuyển sang số hóa, nhiều sự thay đổi theo hướng cơ hội và thách thức đan xen. ICT ngày càng có vai trò, tác động lớn.
 |
| Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ đặc biệt lưu ý: "CNTT rất đặc thù nhưng đào tạo thế nào để đừng biến sinh viên thành Robot, trong khi lại cố biến Robot thành giống con người" |
Người đứng đầu ngành Giáo dục nhận định, vấn đề kết nối giữa doanh nghiệp và nhà trường không mới, nhưng muốn hiệu quả phải trở thành nhu cầu tự thân. “Các trường cung cấp nguồn nhân lực, các doanh nghiệp nhìn trường như các bạn hàng, hai bên đến với nhau có động lực cùng lợi ích, không hợp tác với nhau thì không thể tồn tại được” - là gợi ý của Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ về trách nhiệm của mỗi bên.
Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ nhắc tới một thực tế là chưa khi nào khoa học công nghệ thay đổi nhanh như hiện nay. Bởi vậy, chương trình đào tạo của các Trường phải thiết kế theo nhu cầu và tính đến sự thay đổi. Các trường phải tiếp cập thị trường với tinh thần phục vụ chứ chỉ đưa ra những gì mình có thì sẽ khó thành công, trong đó phải lưu ý đến Tiếng Anh, kỹ năng làm việc nhóm.
Về phía các cơ quan chức năng, Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ khẳng định, Bộ, ngành có trách nhiệm đồng hành với doanh nghiệp, nhà trường. Không chỉ Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ đề nghị các Bộ, ngành chức năng có trách nhiệm rà soát chính sách, tham mưu cho Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, thay đổi chính sách trong thẩm quyền, đảm bảo việc đào tạo được linh hoạt, phù hợp giữa lý thuyết và thực hành, hàn lâm - thực tiễn song hành.
Thay đổi thói quen “học trước, làm sau”
Trong phần phát biểu tại Toạ đàm, Bộ trưởng Bộ TT và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng chỉ ra nhiều rào cản mà việc đào tạo nguồn nhân lực ICT chất lượng cao cần phải thay đổi. Bộ trưởng Bộ TTTT Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, Việt Nam đặt mục tiêu trở thành nước có thu nhập trung bình cao vào năm 2030, khi Đảng ta tròn 100 tuổi và trở thành nước phát triển vào năm 2045, khi chúng ta tròn 100 năm tuyên bố độc lập.
“Điều quan trọng để đạt được khát vọng này là phải dựa vào khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, dựa vào công nghệ, dựa vào các doanh nghiệp công nghệ Việt Nam, trong đó chủ yếu là các doanh nghiệp công nghệ số, công nghệ ICT” - Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh.
Cũng theo Bộ trưởng Thông tin và Truyền thông, ICT là nền tảng của cách mạng số, cách mạng công nghiệp 4.0; của chuyển đổi số; của kinh tế số và xã hội số. Trong cuộc cạnh tranh về nhân lực, nước nào có nguồn nhân lực tốt, đáp ứng nhanh nhu cầu của thay đổi công nghệ, làm chủ công nghệ dùng công nghệ để giải quyết tốt các bài toán của nước mình thì nước đó sẽ chiến thắng. Trong cuộc cạnh tranh này nhân lực sẽ là một lợi thế của Việt Nam nếu chúng ta giải quyết tốt bài toán cung cầu về nhân lực giữa nhà trường và thị trường, đổi mới đào tạo để đáp ứng nhu cầu của đào tạo để đáp ứng sự thay đổi của thời đại.
 |
| Trong khi đó, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng việc học phải bỏ thói quen học trước làm sau, mà phải làm trước, học sau. |
Tuy nhiên, vấn đề mà Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nêu ra là “Truyền thống đào tạo của Việt Nam là học trước rồi làm sau, không biết thì hỏi thầy, học trên sách giáo khoa, thầy dạy trò nghe, nghe theo là quan trọng, học theo sách là quan trọng học cách giải quyết vấn đề là chính. giảng đường là cơ sở chính của đại học, học nhiều thực hành ít, đào tạo dài hạn là chính”. Trong khi đó, thế giới bây giờ đã có nhiều thay đổi, làm trước rồi học sau learning by doing, tự học phải chiếm 70-80% rồi mới hỏi thầy, học những cái mới của tháng trước quý trước năm trước không có trong sách giáo khoa, mời doanh nghiệp, mời chuyên gia vào giảng nhiều hơn, tư duy phản biện là quan trọng, phục vụ cho sáng tạo đổi mới, học cách tìm ra vấn đề là quan trọng hơn, các phòng lab trở thành cơ sở chính. Tiếng Anh IT trở thành công cụ tối thiểu và bắt buộc, thực hành nhiều hơn tăng cường đào tạo…
Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đặt câu hỏi: “Đầu ra của nhà trường là doanh nghiệp nhưng nhà trường đã hiểu doanh nghiệp, đã nắm theo doanh nghiệp quyết định sản phẩm của mình chưa? Để có nhân lực tốt cho mình thì doanh nghiệp đã tham gia với nhà trường để thiết kế sản phẩm hay chưa hay hai đối tượng này vẫn rất xa nhau, vẫn đổ lỗi cho nhau?”.
Bởi vậy, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, đã đến lúc tuy hai là một. Doanh nghiệp và các trường đại học đào tạo CNTT cần phối hợp chặt chẽ với nhau vì “Tài sản lớn nhất của doanh nghiệp là nhân lực thì doanh nghiệp phải đầu tư vào nguồn lực tài nguyên này”.
Với vai trò là cơ quan quản lý nhà nước, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cam kết Bộ thông tin và truyền thông luôn quan tâm và tạo điều kiện để thúc đẩy hợp tác doanh nghiệp kết nối ICT và cơ sở giáo dục đại học. Bộ trưởng cũng mong các doanh nghiệp, hiệp hội, cơ sở đào tạo gắn kết đào tạo chặt chẽ hơn nữa trong giai đoạn tới để đưa Việt Nam trở thành quốc gia hùng cường về ICT, góp phần hiện thực hóa khát vọng Việt Nam hùng cường.
Cũng trong chương trình tọa đàm sáng nay, ngoài 4 tham luận chính, các đại biểu cũng tập trung trao đổi ý kiến tại 2 phiên thảo luận về “Giải pháp về cơ chế chính sách để gắn kết cung cầu trong đào tạo nhân lực ICT trình độ cao”; “Giải pháp nâng cao hiệu quả hợp tác giữa cơ sở giáo dục đại học và doanh nghiệp trong đào tạo nhân lực ICT trình độ cao”.
