Giải quyết, xét xử 98,4% số vụ mua bán người
Luật Phòng, chống mua bán người (PCMBN) được Quốc hội khóa XII thông qua ngày 29/3/2011, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 1/1/2012. Việc ban hành đạo luật chuyên ngành về PCMBN đánh dấu một bước phát triển trong hoạt động lập pháp của Nhà nước ta nói chung và trong lĩnh vực PCMBN nói riêng, tạo cơ sở pháp lý thuận lợi cho các cơ quan chức năng trong đấu tranh PCMBN, hỗ trợ nạn nhân bị mua bán.
Quá trình triển khai thực hiện Luật PCMBN thời gian qua đã đạt được nhiều kết quả tích cực. Cụ thể, trong vòng hơn 10 năm tính từ khi Luật có hiệu lực thi hành, tổng số vụ án về MBN được khởi tố là 1.744 vụ với 3.059 bị can (các vụ án về MBN đều được Viện kiểm sát kiểm sát theo quy định, đạt tỷ lệ 100%); Tòa án nhân dân các cấp đã thụ lý theo trình tự sơ thẩm 1.661 vụ với 3.209 bị cáo phạm các tội về MBN; đã giải quyết, xét xử 1.634 vụ với 3.137 bị cáo (đạt tỷ lệ 98,4% về số vụ và 97,8% về số bị cáo). Việc xác định nạn nhân và hỗ trợ nạn nhân bị mua bán cũng đã đạt được kết quả bước đầu, góp phần bảo vệ quyền con người và bảo vệ nạn nhân của tội phạm MBN. Theo đó, từ năm 2012 đến tháng 2/2023 đã tổ chức tiếp nhận, hỗ trợ 7.962 nạn nhân của tội phạm MBN.
Cần thiết sửa đổi Luật hiện hành
Bên cạnh những thuận lợi và kết quả đã đạt được, sau hơn 10 năm triển khai thi hành, Luật PCMBN đã bộc lộ một số khó khăn, bất cập, ảnh hưởng đến hiệu lực, hiệu quả công tác PCMBN.
Đáng chú ý, do được thông qua từ năm 2011 nên Luật PCMBN có một số quy định không bảo đảm tính đồng bộ và thống nhất của hệ thống pháp luật của Nhà nước ta (không còn phù hợp với quy định của các luật được ban hành sau, như Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021), Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự và các văn bản về chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy của các Bộ, ngành có liên quan). Ngoài ra, nhiều quy định pháp luật về PCMBN không còn phù hợp, dẫn đến khó khăn trong thực hiện (như chưa có quy định về chi phí phiên dịch cho nạn nhân là người nước ngoài, nạn nhân là người dân tộc thiểu số trong quá trình tiếp nhận nạn nhân lấy lời khai hoặc trong hỗ trợ nạn nhân lưu trú tại cơ sở hỗ trợ nạn nhân, cơ sở bảo trợ xã hội).
Các quy định cụ thể của Luật PCMBN cũng chưa tương thích với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là một bên ký kết liên quan đến MBN. Hành vi “MBN” theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) và Điều 3 của Nghị định thư về việc ngăn ngừa, phòng chống và trừng trị việc buôn bán người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em, bổ sung Công ước của Liên hợp quốc về phòng, chống tội phạm có tổ chức, tội phạm xuyên quốc gia còn khác biệt dẫn đến xác định tiêu chí nạn nhân trong các vụ án chưa phù hợp với quy định của pháp luật về PCMBN hiện hành.
Đặc biệt, các căn cứ xác định nạn nhân bị mua bán theo quy định của Luật PCMBN và các văn bản hướng dẫn thi hành Luật để họ hưởng các chế độ hỗ trợ chưa phù hợp với thực tiễn, dẫn đến khó khăn về chi trả kinh phí thực hiện tiếp nhận nạn nhân bị mua bán. Chế độ hỗ trợ nạn nhân chưa phù hợp với thực tiễn khi chỉ quy định nạn nhân được hỗ trợ về tâm lý trong thời gian cư trú tại cơ sở bảo trợ xã hội, cơ sở hỗ trợ nạn nhân, trong khi nhiều nạn nhân thường trở về với những sang chấn về mặt tâm lý, hoảng loạn, lo lắng bị trả thù sau khi cung cấp lời khai cho cơ quan chức năng hoặc khi trở về địa phương bị kỳ thị, xa lánh… cũng rất cần được hỗ trợ tâm lý; chỉ có nạn nhân thuộc hộ nghèo mới được xem xét hỗ trợ văn hóa, học nghề, trợ cấp khó khăn ban đầu; mức chi hỗ trợ khó khăn ban đầu cho nạn nhân còn thấp, chưa bảo đảm cuộc sống khi về địa phương hòa nhập cộng đồng, trong khi đó các quy định về trình tự, thủ tục nhận hỗ trợ chưa được quy định cụ thể trong Luật nên áp dụng chưa thống nhất…
Vì những lý do nêu trên, theo Bộ Công an, việc sửa đổi Luật PCMBN là yêu cầu cấp thiết, khách quan, nhằm khắc phục hạn chế, khó khăn hiện nay, bảo đảm đáp ứng tốt hơn yêu cầu đẩy mạnh PCMBN trong thời gian tới.