Sổ họ bị hủy – dựa vào đâu để giải quyết tranh chấp?
Theo quy định hiện hành tại Điều 9 Nghị định 144/2006/NĐ-CP, thì chủ họ phải lập và giữ sổ họ. Trong trường hợp họ không có chủ họ thì những người tham gia họ uỷ quyền cho một thành viên lập và giữ sổ họ. Đồng thời, tuỳ theo từng loại họ, sổ họ có thể bao gồm các nội dung sau: Tên, địa chỉ của chủ họ và các thành viên trong họ; Phần họ, kỳ mở họ, thể thức góp họ và lĩnh họ; Số tiền, tài sản khác đã góp họ hoặc đã lĩnh họ; Việc chuyển giao phần họ; Việc ra khỏi họ và chấm dứt họ; Chữ ký hoặc điểm chỉ của các thành viên khi góp họ và lĩnh họ; Các nội dung khác liên quan đến hoạt động của họ.
Theo nhận định của VKSNDTC, quy định hiện hành về việc “chủ họ phải lập và giữ sổ họ” và “trong trường hợp họ không có chủ họ thì những người tham gia họ uỷ quyền cho một thành viên lập và giữ sổ họ”, tức là sổ họ chỉ do chủ họ hoặc người được ủy quyền nắm, dẫn đến trong trường hợp tranh chấp phát sinh, ví dụ như bể họ mà sổ họ đã bị hủy thì sổ họ dẫn đến không có căn cứ giải quyết vụ án, gây khó khăn trong giải quyết tranh chấp.
Trên thực tế, quy định về nội dung sổ họ hiện hành cũng không được tuân thủ đầy đủ, trong sổ họ chủ yếu chỉ ghi thông tin về dây họ, tên của những thành viên tham gia họ và ngày mở họ, sau đó mỗi lần thành viên góp họ thì chủ họ lại chỉ tự ghi thông tin, chứ không cho thành viên ký tên hoặc điểm chỉ như quy định của pháp luật và các thành viên góp họ cũng không được chủ họ viết biên nhận nhận tiền. Như vậy, nếu như có tranh chấp xảy ra mà bất lợi cho chủ họ thì chứng cứ quan trọng nhất là sổ họ dễ bị chủ họ tiêu hủy dẫn đến các thành viên tham gia họ sẽ không còn căn cứ để khởi kiện nên quyền lợi hợp pháp của người tham gia họ sẽ không được bảo vệ.
Trong thực tiễn, những trường hợp trên khi xảy ra tranh chấp, việc đánh giá chứng cứ, xác định sự thật khách quan gặp nhiều khó khăn dẫn đến tình trạng kéo dài thời hạn giải quyết vụ án.
Có nên quy định lập 2 sổ họ?
“Đề nghị cần quy định phải có ít nhất 02 sổ họ: một sổ chính do chủ họ lập và giữ, một sổ họ luân phiên giao cho họ viên được hốt họ giữ. Đồng thời, nên quy định khi họ viên góp họ từ một số lượng tài sản nhất định trở lên thì chủ họ phải có biên lai chứng nhận” – VKSNDTC góp ý sửa đổi quy định liên quan đến vấn đề này.
Đồng quan điểm, Bộ Công an cũng đề nghị nên quy định ít nhất 02 sổ họ, một sổ họ do chủ họ lập và giữ, một số luân phiên giao cho các thành viên đóng họ, được giữ. Đồng thời bổ sung quy định việc góp họ với số tiền ở mức bao nhiêu trở lên thì bắt buộc chủ họ phải có biên lai chứng từ, giấy biên nhận nhằm hạn chế những phức tạp xảy ra khi có tranh chấp. Đây cũng chính là quan điểm của Tòa án nhân dân TP HCM đúc rút từ quá trình xét xử các vụ án liên quan đến hụi họ trên địa bàn thời gian qua.
Tuy nhiên, quy định về việc lập 2 sổ họ cũng được cho rằng có những điểm chưa hợp lý do khó có thể đảm bảo nội dung của các sổ họ có tương thích với nhau, khó xác định hệ quả pháp lý trong trường hợp thông tin giữa hai sổ không tương thích,…
Sổ họ có thể không do chủ họ giữ
Tại dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung NĐ 144/2006/NĐ-CP, quy định về sổ họ được bổ sung nhiều nội dung tại Điều 11. Được quy định theo hướng không bắt buộc mỗi dây họ phải có 2 sổ họ, tuy nhiên, Dự thảo Nghị định bổ sung một số quy định cần thiết để đảm bảo tính chặt chẽ trong quá trình chơi họ, thiết lập cơ sở, bằng chứng để bảo vệ quyền và lợi ích của các bên.
Theo đó, thay vì quy định “chủ họ phải lập và giữ sổ họ; trong trường hợp họ không có chủ họ thì những người tham gia họ uỷ quyền cho một thành viên lập và giữ sổ họ” thì Dự thảo quy định “1.Việc lập sổ họ do các thành viên thỏa thuận, trong trường hợp không có thỏa thuận thì chủ họ lập. 2. Chủ họ giữ sổ họ trừ trường hợp các thành viên thỏa thuận giao sổ họ cho người khác giữ”.
Trong phần quy định về nội dung sổ họ, ngoài những nội dung hiện hành, Dự thảo bổ sung quy định ghi “thứ tự lĩnh họ”, “phần chịu lãi hoặc phần được hưởng lãi (nếu có) của mỗi một thành viên”.
Đồng thời, ngay sau quy định về sổ họ, Nghị định cũng bổ sung điều khoản về giấy biên nhận, theo đó, khi các thành viên góp họ, nhận họ, rút họ, nhận lãi, trả lãi (nếu có) thì chủ họ và thành viên có thể có giấy biên nhận riêng ghi nhận về giao dịch cụ thể đó.