Để tiêu diệt loại muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết, Công ty Công nghệ sinh học Oxitec vừa loan báo đã thả muỗi biến đổi gene ngoài thực địa ở một số nơi thuộc quần đảo Cayman, Malaysia và Brazil, và dự định sẽ thả tiếp ở quần đảo Florida Keys (Mỹ). Việt Nam nằm trong số các quốc gia được đề xuất thả muỗi biến đổi gene (Ấn Độ, Philippine, Thái Lan…). Hiện vẫn còn nhiều ý kiến trái chiều về vấn đề này.
| |
| Dự án dùng muỗi để diệt muỗi hy vọng sẽ hạn chế được sự độc hại của việc dùng hóa chất. |
Việt Nam nằm trong số các quốc gia được đề xuất thả muỗi biến đổi gene
Để hiểu thấu đáo câu chuyện “thả muỗi để diệt muỗi”, báo PLVN đã gặp bác sỹ Hoàng Xuân Đại, một chuyên gia cao cấp của Bộ Y tế, người có nhiều kinh nghiệm về lĩnh vực côn trùng, ký sinh trùng, Viện Sốt rét ký sinh trùng và Côn trùng Trung ương để họi chuyện. Bác sĩ Đại cho biết, là bệnh nhiễm trùng cấp do siêu vi khuẩn Dengue, mà muỗi vằn (Aedes Aegypti) là vật trung gian truyền bệnh, đây là loại muỗi sống ở những nơi bùn lầy nước đọng chung quanh nhà, hoặc các nơi ẩm thấp tối tăm trong nhà.
Không như các loài muỗi khác, muỗi Aedes Aegypti là mối hiểm họa đối với con người bởi chúng tồn tại được trong khí hậu lạnh và sinh sôi nhanh trong môi trường đô thị. Bệnh biểu hiện là xuất huyết da, niêm mạc và trụy tim mạch, dễ đưa đến tử vong nếu điều trị không kịp thời và không đúng mức.
Để tiêu diệt muỗi vằn Aedes Aegypti là vật trung gian truyền bệnh SXH, hiện nay công ty Công nghệ sinh học Oxitec có trụ sở tại Anh, vừa loan báo đã thả muỗi biến đổi gene ngoài thực địa ở một số nơi thuộc quần đảo Cayman, Malaysia và Brazil, và dự định sẽ thả tiếp ở quần đảo Florida Keys (Mỹ). Việt Nam nằm trong số các quốc gia được đề xuất thả muỗi biến đổi gene.
Cụ thể, các nhà khoa học đã tìm ra cách biến đổi gen - biến muỗi đực Aedes thành kẻ thù của giống loài bằng cách làm thay đổi ADN của loại muỗi này. Tuy nhiên chúng vẫn có thể kết đôi, nhưng không thể sinh sản. Tất cả trứng thụ tinh đều chết trước khi phát triển đầy đủ.
Đó là việc cấy một gen gọi là OX513, chiết xuất từ san hô, vào ADN của muỗi, các nhà khoa học tin rằng họ có thể tiêu diệt tất cả hậu duệ của chúng từ khi còn là ấu trùng. Biện pháp an toàn và hiệu quả này đã được áp dụng ở Malaysia, và muỗi biến đổi gen đã được chuyển tới đây bằng đường hàng không trong vài năm gần đây.
“Nói câu chuyện an toàn ở đây còn hơi sớm”
Đây có phải là nghiên cứu mới của Oxitec không, liệu giải pháp này có hiệu quả không, thưa bác sỹ?
- Thực ra việc tạo ra muỗi biến đổi gene đã được tiến hành từ 20 năm trước, nhưng chỉ gần đây mới nhận được sự ủng hộ của các quan chức y tế. Quỹ Bill and Melinda Gates đã đầu tư 38 triệu USD vào chương trình này. Đây là biện pháp tuyệt vời thay thế cách sử dụng hóa chất trước đây để diệt muỗi vừa tốn kém mà lại gây độc hại, ô nhiễm môi trường.
Điều thú vị xin tiết lộ là sau khi giao phối xong con đực sẽ tiết ra một chất keo để bịt lỗ sinh dục của muỗi cái phải sau 24 tiếng chất này mới tan nên con muỗi cái không tiếp tục giao phối tiếp được. Chỉ có con cái mới sống và hút máu người để truyền bệnh, còn con đực sau khi giao phối với muỗi cái sẽ bay đi ăn hương hoa rồi chết, muỗi đực không hút máu người và động vật nên không có khả năng truyền bệnh.
Có thông tin cho rằng, muỗi biến đổi gene vẫn có thể đẻ con. Con của chúng có 15% khả năng sống sót trong điều kiện môi trường sống có chứa kháng sinh phổ biến tetracycline?
- Thông tin này thì đến nay tôi chưa được biết. Còn theo như kết quả mà công ty Công nghệ sinh học Oxitec có trụ sở tại Anh, vừa loan báo thì điều này chưa có cơ sở minh chứng. Phải chăng có một tổ chức biệt lập khác cùng nghiên cứu trùng lặp đề tài này mà phát hiện ra muỗi biến đổi gene vẫn có thể đẻ con.
Con của chúng có 15% khả năng sống sót trong điều kiện môi trường sống có chứa kháng sinh phổ biến tetracycline. Hoặc cũng có thể kỹ thuật khác nào đó không giống theo quy trình công nghệ sinh học Oxitec mà điều trên đã xảy ra. Nhưng bản thân tôi chưa nắm được thông tin này nên không thể giải thích. Mà có lẽ là sự nhầm lẫn thông tin là người ta dựa trên hoạt động giao phối của bản thân loài muỗi.
Việc tiêu diệt muỗi truyền bệnh SXH thì đã có. Nhưng sự an toàn của cộng đồng vẫn chưa được tính đến. Nhiều người cho rằng Công ty Oxitec đã đặt lợi ích thương mại lên trên sự an toàn của cộng đồng. Xin ông cho biết đánh giá của mình về vấn đề này?
-Theo tôi nghĩ vấn đề thành tựu khoa học này đạt được là lợi ích không thể phủ nhận. Theo như các thông tin khác mà tôi được biết thì đã được thử nghiệm các kết quả nghiên cứu về muỗi biến đổi gen, từ tháng 5 đến tháng 10 năm 2010, các nhà khoa học của Oxitec đã thả ba đợt muỗi biến đổi gen chủng OX513A Aedes aegypti trên diện tích 16 ha tại quần đảo Cayman thuộc Anh. Lượng muỗi nơi đây đã giảm 80% so với các khu vực lân cận chỉ trong vòng 6 tháng. Nếu được áp dụng phổ biến, phương án được xem là triển vọng này có thể giúp ngăn chặn đáng kể dịch sốt xuất huyết trên toàn cầu.
Sở dĩ “công nghệ” muỗi chuyển gen nhận được nhiều sự đồng tình là do việc sử dụng loại muỗi này - theo đánh giá của những người ủng hộ quan điểm muỗi chuyển gen - là an toàn và thân thiện hơn nhiều so với việc dùng hoá chất. Song thực sự là nói câu chuyện an toàn ở đây còn hơi sớm bởi vì cần phải theo dõi một thời gian mới có thể đảm bảo rằng muỗi chuyển gen không thể gây ra một căn bệnh mới trong tương lai? Và rằng ai sẽ chịu trách nhiệm trong trường hợp xảy ra các tác dụng ngoài mong muốn khi thử nghiệm thực tế.
Tuy nhiên, để bảo đảm sự an toàn của cộng đồng, hiện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đang chủ trì việc thử nghiệm muỗi biến đổi gen nhằm đảm bảo rằng nguồn gen từ bên ngoài không có đường sinh sôi. Ba trung tâm huấn luyện an toàn sinh học đã được thành lập ở châu Phi, châu Á và Mỹ Latinh, nhằm phát huy tối đa hiệu quả của chương trình này
Xin cám ơn ông về cuộc trao này.
Trà Long