Ở những thành phố cổ như Naples, người dân địa phương đã quá quen với những kho báu từ thời La Mã cổ đại, những hồ chứa nước cổ xưa và nhiều đồ đạc là tác phẩm từ thời xa xưa nằm dưới nền nhà, chỉ được phát hiện ra khi người ta đào móng để xây dựng hoặc cải tạo nhà cửa.
Hầm ngầm của Hoàng gia
Tuy nhiên, điều bất ngờ nhất là việc tình cờ phát hiện ra thế giới ngầm này vào năm 2005, đúng vào thời điểm các nhà địa chất của chính phủ tiến hành kiểm tra một số mỏ đá dưới khu vực Monte di Dio.
Họ đã phát hiện một trong những hệ thống hầm ngầm, những lối đi đầy ấn tượng được làm từ thời xưa, lại xếp đầy những chiếc xe hơi cổ và những di tích bị lãng quên từ thời Chiến tranh Thế giới II, nằm sâu 150m bên dưới quảng trường Piazza del Plebiscito.
 |
| Hình ảnh dưới hệ thống hầm ngầm Naples |
Được xây dựng vào năm 1853, hệ thống hầm ngầm Bourbon gồm nhiều tầng, rộng 1.022m2, ngày nay được biết đến với tên gọi Galleria Borbonica, được vua Ferdinand II của triều Bourbon xây dựng. Mục đích là tạo ra một lối đi bí mật, một nơi đủ lớn để quân đội và ngựa có thể đi từ Hoàng cung tới các doanh trại quân đội mà không bị phát hiện.
Sau đó, bắt đầu từ những năm 1930, hệ thống đường hầm này được sử dụng làm kho chứa hàng cấm và xe vận chuyển lậu. Sau cùng, các lối đi và phòng dưới hầm trở thành nơi trú ẩn tránh không kích trong thời Thế chiến II, trước khi bị đóng cửa hoàn toàn vào đầu thập niên 1950 và bị quên lãng kể từ đó.
Tuy nhiên, vào năm 2012, một người lính tên Tonino Persico, 90 tuổi may mắn sống sót sau cuộc chiến tàn khốc, đã liên lạc với nhà địa chất học Gianluca Minin, người đang phụ trách tiến hành cuộc khai quật phần còn lại của hệ thống hầm, để thông báo về một hầm tránh bom bên dưới toà nhà Palazzo Serra di Cassano, một cung điện nằm dưới quảng trường Piazza del Plebiscito.
Phải mất đến 3 năm, ông Minin và nhóm khai quật của ông mới don sạch sẽ đống đổ nát trong khu vực này. Đến tháng 12/2015, Bảo tàng Galleria Borbonica đã khai trương một chương trình tham quan xúc động tên Via Delle Memorie để tưởng niệm những người đã trú ẩn ở đây trong thời chiến.
Cuộc sống khốn cùng trong thời chiến
Paolo Sola, một trong những thành viên sáng lập của Viện Bảo tàng Galleria Borbonica, thường dẫn khách tham quan vào sâu trong những đường hầm mà ánh sáng lập lòe, mờ ảo.
Không khí trong này là sự pha trộn giữa sự cũ kỹ, quên lãng, sự tàn lụi, mục ruỗng, thậm chí là cả mùi nước tiểu. Khi đi bộ trên những con đường đất, du khách sẽ nhìn thấy những con hẻm chồng chéo lên nhau như một mê cung trong hầm ngầm.
 |
| Dưới hệ thống hầm ngầm Naples |
Trên tường gắn những bóng đèn chạy pin nhỏ, cuốc, những dụng cụ đào và các thiết bị thăm dò khác…nhìn quanh quất, chắc hẳn công việc khai quật vẫn đang được tiến hành và không biết đến khi nào người ta mới khai quật hết tất cả các đường hầm trong này.
Cuối cùng, du khách tới tham quan sẽ đi xuống một lối đi bằng cầu thang để tới hầm trú ẩn tránh bom. Khi đi xuống những bậc cầu thang này, người ta có thể mường tượng ra khung cảnh khốn cùng trong thời kỳ chiến tranh khốc liệt.
Đó là khi trong hầm thì tối, cầu thang hẹp và không có đèn hay bất kỳ vật chiếu sáng nào, không biết bao nhiêu người xô đẩy, chen lấn nhau để được xuống hầm tránh bom. Mặc dù hầm là để trú ẩn an toàn, nhưng không biết bao người đã khổ sở, thậm chí là mất mạng dưới căn hầm này.
Một người sống sót sau cuộc chiến, Giáo sư Aldo De Gioia của Bảo tàng ngầm Napoli Sotterranea - nơi cũng từng là hầm trú ẩn tránh bom, kể lại một phần lịch sử đầy đau thương mà ông vẫn luôn muốn quên đi. “Lúc đó tôi biết một cô gái, cô ấy có cái tên rất đẹp Edina, mái tóc màu nâu mượt mà và đôi mắt màu xanh lục.
Chính mắt tôi chứng kiến cảnh tượng kinh hoàng ấy, khi Edina theo đoàn người xô đẩy nhau xuống hầm, nhưng cô ấy đã bị người ta đẩy lăn lông lốc từ cầu thang xuống, rồi bị dẫm đạp cho đến chết. Quả thật cảnh tượng đó thật quá đáng sợ!”. Ông De Gioia giờ đã là một người lớn tuổi, nhưng vào thời đó chỉ là một cậu bé tám tuổi. “Lúc đó tôi chỉ biết khóc bất lực mà không thể làm được gì cả”.
Ông Paolo Sola khi dẫn khách đi tham quan cũng không quên kể về tiêng còi báo hiệu, tiếng chuông trong đường hầm có thể nói là nỗi sợ hãi đối với mọi người. Nếu như bạn nghe tiếng còi báo hiệu trong một bộ phim thì chẳng có gì đặc biệt, nhưng cũng âm thanh của còi báo hiệu đó và vang lên trong đường hầm này thì quả thực vô cùng ám ảnh và đáng sợ khiến lồng ngực như bi siết chặt lại.
“Khi quan sát thấy máy bay của kẻ thù từ Salerno, các đảo Ischia và Capri, tiếng còi báo hiệu sẽ vang lên ba lần”, Paolo Sola giải thích, “Điều này có nghĩa là máy bay đang trên đường tấn công và người dân có 15 phút để xuống hầm trú ẩn an toàn”, Paolo nói.
 |
| Hệ thống hầm ngầm Naples |
Ông Paolo Sola cũng chỉ cho khách tham quan về một ống tiêm và kim tiêm han gỉ được tìm thấy khi cuộc khai quật được trưng bày. Theo Sola, rất nhiều người bị thương trên mặt đất và họ phải chạy xuống thang đến hầm trú ẩn. Bác sĩ cố gắng chăm sóc họ tốt nhất có thể trong không gian nhỏ hẹp được dành cho bệnh viện, nhưng thời đó có rất ít thuốc men sẵn có.
Nhiều người cũng bị ốm và suy dinh dưỡng vì cầu cảng, đường bộ, đường sắt bị địch đánh bom hư hại nghiêm trọng, do vậy mà thực phẩm thường được chở bằng xe tải đến thẳng chợ đen với giá đắt cắt cổ. Đường ống dẫn nước cũng bị phá hủy nghiêm trọng nên không có nước sạch, hệ thống nguồn điện bị cắt. Ở dưới hầm, người trú ẩn buộc phải dựa vào các pin DC yếu ớt.
Vẫn phải sinh tồn
Chiến tranh, bom đạn đã khiến hàng ngàn người Naples mất nhà cửa và phải cư trú vô thời hạn dưới hầm trú ẩn. Trong khi điều kiện sống trong hầm vô cùng tồi tệ, trạm xá cách nhà vệ sinh vài chục mét, phòng tắm và bồn rửa được ngăn bằng vách tường xi măng.
Bên cạnh không gian này là khu vực kín đáo với ba bức tường dành cho mọi người ngủ. Giờ đây vài tấm chiếu mỏng được trải ra với mục đích trưng bày.
Khi các nhà nghiên cứu bắt đầu khai quật đường hầm, họ cũng đã tìm thấy những chiếc bếp di động, những chiếc bình và chậu bằng thiếc đã han gỉ, những nồi ám khói đen xì, thậm chí cả những xe nôi em bé cùng hàng loạt đồng dùng sinh hoạt khác…
Từng đó thứ đã dựng lên khung cảnh con người đang cố gắng tạo ra một cuộc sống trong bóng tối và sự lạnh lẽo dưới lòng đất. Sự cay đắng mà họ từng phải chịu đựng dường như vẫn hiện hữu rõ ràng.
Mặc dù cuộc sống khốn cùng, nhưng con người vẫn phải sống và vẫn có những niềm vui nho nhỏ le lói đâu đó. Khi đàn ông và phụ nữ không thể chịu được nỗi lo lắng và đau khổ hướng về người chồng, người cha và anh em của mình ngoài mặt trận xa, nhưng bọn trẻ con vô tư lại có cách để chơi đùa để thời gian trôi nhanh. “Chúng tôi chơi cùng nhau”, De Gioia kể lại. “Chúng tôi chơi trốn tìm, nhưng phải cẩn thận vì rất dễ bị lạc ở dưới đó”.
“Đôi khi, có ai đó hát bài O Sole mio (một ca khúc truyền thống Naples)” ông De Gioia nhớ lại đầy bâng khuâng. Bằng giọng hát mềm mại, đầy giai điệu và hoàn hảo từng nốt, ông De Gioia hát hai câu đầu tiên của đoạn điệp khúc. “Ca hát có lẽ là cách để chúng giải thoát nỗi buồn trong sự cùng quẫn”, ông nói…/.
