“Vá tiền” kiếm sống thời lạm phát
Theo đó, ở Zimbabwe, trong những năm qua, nghề “vá tiền” đang ăn nên làm ra. Chỉ sau một vài động tác dán bằng keo, tờ tiền bị rách tưởng như không còn ai chịu nhận sẽ được sửa chữa lành lặn và được mang đi bán lại để kiếm lời.
Cuthbert Gudza, 33 tuổi, cha của 3 đứa con, đồng thời là một người chuyên “vá tiền”. Anh là một thợ buôn tiền chuyên nghiệp tại chợ đen và hoạt động chính tại một trung tâm mua sắm nhộn nhịp ở thị trấn Kuwadzana, cách trung tâm Thủ đô Harare khoảng 15km về phía Tây. Ngoài ra, người hành nghề như Cuthbert cũng gom tiền từ các nguồn khác như chủ cửa hàng bán lẻ, công nhân và cả những người bán hàng rong.
Cuthbert Gudza giơ tờ 2 USD để xem vết rách và cẩn thận dùng keo dán giúp nó lành lặn trở lại. Sau đó, anh chàng này phơi dưới nắng cho keo khô. Những tờ USD bị rách đang được hồi sinh trên đường phố Harare (Zimbabwe). Chúng được mua lại với giá chỉ bằng một nửa với giá trị của tờ tiền mới.
Ông Gudza cho hay: "Nếu số seri ở cả 2 mặt của tờ tiền có thể nhìn thấy được thì đủ điều kiện bán. Tôi là người bán khoai tây nhưng nhìn thấy thu mua tờ USD rách là cơ hội kinh doanh. Những tờ tiền này không được nhận ở siêu thị nhưng chúng tôi mua chúng để bán lại".
Gudza cho biết thêm: "Chúng tôi mua 1 USD với giá 600 đô la Zimbabwe. Với những người không muốn nhận tiền mặt, chúng tôi trả bằng khoai tây, cam hoặc táo. Nếu không thể vá lại các tờ tiền, tôi mang đến ngân hàng để đổi".
Anh Albert Marombe, một người hành nghề “vá tiền” khác cầm tờ 1 đô la đã nhăn nhúm, rách nát. Một cách khéo léo và chuyên nghiệp, anh dán nó lại như chưa hề có chuyện gì xảy ra.“Tôi không cần biết nó rách thế nào, chỉ cần tôi nhìn được số sê-ri ở cả hai mặt, thì dù cho có bị chuột cắn nát, tôi vẫn có cách sửa lại”, anh Albert Marombe nói. Như Cuthbert Gudza, Albert chỉ chọn nghề sửa lại tiền là nghề tay trái, anh đang làm nghề bán quần áo cũ và đang cần kiếm thêm tiền để nuôi vợ con. Mọi người thường gọi anh bằng biệt danh “người làm sạch tiền”.
Anh Albert Marombe sẽ bán tờ 1 đô la này với giá 80 xu và nó sẽ được lưu hành trở lại. Nhiều cửa hàng có thể từ chối những tờ tiền được dán lại nhưng ở các khu chợ, người ta sẽ nhận nó. Bị chuột cắn nát hay xé nát, tờ 1 đô la đang là vua ở Zimbabwe giữa bối cảnh khủng hoảng kinh tế diễn ra liên tiếp. Tờ 1 đô la thường được nhiều người sử dụng để mua bánh mỳ hằng ngày và các món đồ nhỏ khác. Những tờ 1 đô la mới sẽ không được phát hành ở Zimbabwe nữa, vì thế những người nhạy bén với thời cuộc đang mạnh dạn sửa lại chúng cho những khách hàng tuyệt vọng của họ.
Các doanh nghiệp chính thức từ chối loại tiền này, vì thế buộc người dân phải bán chúng cho những người như Marombe với giá trị nhỏ hơn giá trị thực. Các khu mua bán không chính thức trên đường phố thường sẽ chấp nhận chúng sau một hồi thương lượng.
Mặc dù các ngân hàng ở Zimbabwe có thể đổi tiền rách lấy các tờ tiền mới, nhưng người dân tỏ ra ngờ vực sau khi mất tiền tiết kiệm do siêu lạm phát ở Zimbabwe. Vì vậy, họ thích giao dịch với người mua tiền USD rách trên thị trường chợ đen hơn là ngân hàng.
Ở nhiều thành phố trên khắp đất nước Zimbabwe, những người buôn bán tiền cũ đứng thành hàng dài trên phố, cầm cả tiền địa phương lẫn tiền đô la Mỹ. Tờ 1 đô la trong tình trạng tốt sẽ được trả thêm 10%. Người bán nói rằng họ mua những tờ tiền đẹp hơn từ các chủ cửa hàng bán lẻ, công nhân và những người bán hàng rong.
Anh Munengami từng là giáo viên với mức lương tương đương 50 USD. Không nhìn thấy tương lai từ nghề giáo viên, anh đã kiếm sống với nghề buôn tiền. “Tôi mua những tờ tiền rách nát để bán cho khách hàng là các cửa hàng và doanh nhân với lãi 20%”, Munengami cho hay. Tuy nhiên, đây là công việc bất hợp pháp nên những người buôn tiền cũng canh cánh nỗi lo.
Amina Banda, 34 tuổi bày tỏ: "Tôi lo cảnh sát sẽ bắt mình. Tôi không tin tưởng ai cả. Cho nên khi giao dịch, tôi giữ khoảng cách an toàn để có thể tẩu thoát. Đôi khi, cảnh sát mặc thường phục cải trang sẽ xuất hiện đấy", Amina Banda bày tỏ.
Chính phủ nỗ lực phục hồi kinh tế
Theo Quỹ Tiền tệ thế giới, việc mua bán tiền tệ không chính thức này đang bùng nổ ở Zimbabwe và thu hút 2/3 dân số nước này tham gia. Vì thế có rất nhiều tờ tiền cũ như thế này đang được lưu hành. Đồng đô la Mỹ đã thống trị các giao dịch ở Zimbabwe kể từ khi siêu lạm phát ở nước này tăng vọt lên hơn 5 tỷ phần trăm và buộc Chính phủ phải từ bỏ đồng nội tệ vào năm 2009.
Zimbabwe thường xuyên lọt top đất nước có đồng tiền mất giá nhất thế giới. Đồng tiền đô Zimbabwe đã mất giá gần 80% kể từ tháng 1/2023. Dữ liệu từ cơ quan thống kê Zimbabwe ZimStat cho thấy, lạm phát của nước này là hơn 250%. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia kinh tế, mức lạm phát thực tế có thể lên tới gần 420%.
Năm 2022, Chính phủ đã giới thiệu lại đồng tiền Zimbabwe và cấm sử dụng ngoại tệ cho các giao dịch địa phương. Tuy nhiên, rất ít người để tâm và thị trường chợ đen vẫn phát triển mạnh trong khi đồng nội tệ nhanh chóng mất giá. Tháng 3 năm nay, Chính phủ đã nới lỏng và bỏ lệnh cấm đồng đô la. Hiện nay, tình trạng thiếu tiền mệnh giá nhỏ đồng đô la đang là cơn ác mộng.
Nhận thức được tình hình hiện nay, Ngân hàng Trung ương Zimbabwe đã yêu cầu người dân tận dụng các kênh chính thức để đổi tiền cũ. “Ngân hàng đưa ra chính sách rõ ràng về tiền cũ bẩn. Nếu có vấn đề, Ngân hàng Trung ương sẵn sàng đổi cho bạn tờ tiền tốt hơn. Các ngân hàng đủ khả năng chấp nhận tiền cũ”, ông Persistence Gwanyanya, thành viên Ủy ban Chính sách tiền tệ của Ngân hàng Dự trữ Zimbabwe nói. Ngoài ra, các ngân hàng đang khuyến khích thanh toán điện tử để giải quyết vấn đề tiền lẻ.
Đối với các ngân hàng, quá trình xuất khẩu những tờ tiền bẩn và nhập khẩu những tờ tiền mới là một quá trình lâu dài và tốn kém, nhưng họ buộc phải đẩy nhanh tiến độ để lấy lại niềm tin của người dân cũng như hồi phục nền kinh tế đất nước.