Phát huy hào khí linh thiêng của vùng đất Cố đô lịch sử - quê hương cách mạng văn hiến, anh hùng, là mảnh đất từng là kinh đô đầu tiên của nước Đại Cồ Việt, nhà nước phong kiến trung ương tập quyền đầu tiên của nước ta, Ninh Bình lưu giữ khá nhiều giá trị văn hóa đa dạng, phong phú.
Để phát huy những giá trị văn hoá truyền thống phục vụ công cuộc xây dựng quê hương Ninh Bình phát triển toàn diện, bền vững, ngành văn hóa, thể thao của tỉnh đã không ngừng củng cố đội ngũ cán bộ, xây dựng bộ máy, cơ sở vật chất, thực hiện hiệu quả các mục tiêu phát triển văn hoá, thể thao mà nghị quyết các kỳ Đại hội Đảng bộ tỉnh đề ra.
Sau 30 năm, ngành Văn hóa và Thể thao Ninh Bình đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật được thể hiện khá rõ trên một số mặt công tác trọng tâm.
 |
Đền thờ Vua Lê tại Khu di tích Cố đô Hoa Lư. |
Đối với lĩnh vực văn hoá đã tập trung thực hiện tốt các nghị quyết của Trung ương và của tỉnh về xây dựng và phát triển văn hóa, con người đáp ứng nhu cầu phát triển nhanh, bền vững. Các hoạt động văn hóa được tổ chức thường xuyên với nhiều hình thức, nội dung phong phú, phục vụ kịp thời nhiệm vụ chính trị, các ngày lễ, ngày kỷ niệm của đất nước và địa phương, tạo điều kiện cho nhân dân tham gia, hưởng thụ các sản phẩm văn hóa, rút ngắn khoảng cách hưởng thụ văn hóa - nghệ thuật giữa thành thị và nông thôn, giữa miền núi và thành thị.
Ngành Văn hóa, Thể thao tham mưu tổ chức nhiều sự kiện văn hóa, thể thao ở địa phương như Sự kiện UNESCO công nhận quần thể danh thắng Tràng An là di sản văn hoá và thiên nhiên thế giới và Đại lễ Vesak Liên Hợp quốc lần thứ 5, kỷ niệm 1050 năm Nhà nước Đại Cồ Việt; Lễ hội văn hóa, thể thao và du lịch quốc gia tại tỉnh Ninh Bình, Năm Du lịch Quốc gia Hoa Lư - Ninh Bình 2021, Liên hoan Múa quốc tế, Liên hoan múa rối quốc tế, kỷ niệm 25 năm tái lập tỉnh; Liên hoan hát Xẩm các tỉnh khu vực phía Bắc - tỉnh Ninh Bình; Liên hoan ca khúc cách mạng…
Các hoạt động này góp phần nâng cao chất lượng các đợt sinh hoạt chính trị sôi nổi, rộng khắp trong nhân dân, khơi thức niềm tin, niềm tự hào và sự đồng lòng nhất trí của đông đảo nhân dân, thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, thi đua lao động sáng tạo xây dựng và phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội.
Hoạt động văn hóa nghệ thuật quần chúng diễn ra sôi nổi từ tỉnh tới cơ sở, nhiều liên hoan, hội diễn, chương trình văn nghệ đã thu hút được sự tham gia của đông đảo quần chúng, tạo môi trường văn hóa lành mạnh, góp phần nâng cao đời sống tinh thần cho nhân dân và bảo tồn các loại hình nghệ thuật truyền thống.
Đến nay Ninh Bình có 2 CLB cấp tỉnh, 181 CLB cấp huyện và có 837 tổ, đội, nhóm văn nghệ quần chúng ở cơ sở, thu hút hàng ngàn diễn viên, hội viên không chuyên tham gia. Nhiều mô hình giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa, nghệ thuật truyền thống duy trì hoạt động có hiệu quả. Các hoạt động văn hoá quần chúng làm sống động đời sống văn hóa cộng đồng, tạo sự chuyển biến trong việc duy trì và phát triển đời sống văn hoá cơ sở, bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hoá dân tộc.
 |
Độc đáo Lễ hội Rước nước tại Ninh Bình. |
Hoạt động nghệ thuật chuyên nghiệp được củng cố, phát triển. Đoàn Chèo Ninh Bình mở rộng quy mô và chất lượng hoạt động, được nâng cấp thành Nhà hát Chèo Ninh Bình. Trong 30 năm qua, đã dàn dựng và khôi phục gần 30 vở chèo, tham gia các Hội diễn, Liên hoan nghệ thuật chèo chuyên nghiệp quy mô toàn quốc và khu vực đều đạt được giải thưởng cao.
Ninh Bình có 1 tác giả kịch bản được Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật, 1 nghệ sĩ nhân dân, 10 nghệ sĩ ưu tú. Các vở diễn tham gia hội diễn sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc, đạt 4 huy chương vàng, 5 huy chương bạc, các cá nhân tham gia đạt 91 huy chương. Mỗi năm Nhà hát thực hiện lưu diễn hàng trăm buổi phục vụ nhân dân vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn trong tỉnh và các tỉnh, thành phố trong cả nước.
Công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa được quan tâm, đã gặt hái những thành quả đáng tự hào. Toàn tỉnh có 1821 di tích được kiểm kê, có 388 di tích đã xếp hạng, trong đó có 307 di tích cấp tỉnh, 81 di tích cấp quốc gia (có 3 di tích quốc gia đặc biệt, 01 di sản thế giới), 5 bảo vật quốc gia, có hơn 39.000 hiện vật bảo tàng được lập hồ sơ lý lịch đưa vào quản lý, phục vụ công tác nghiên cứu và giáo dục truyền thống ở địa phương; nhiều di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh đã và đang được đầu tư, trùng tu, nâng cấp phục vụ nhu cầu tín ngưỡng của nhân dân và phục vụ du khách tham quan, nghiên cứu. Một số di tích trở thành điểm đến thường xuyên của du khách như: Cố đô Hoa Lư, quần thể danh thắng Tràng An, nhà thờ đá Phát Diệm, núi Non Nước...
Di sản văn hoá phi vật thể trên địa bàn tỉnh khá phong phú về loại hình, gồm nghệ thuật trình diễn dân gian, tri thức dân gian, nghề thủ công truyền thống, lễ hội truyền thống, tập quán xã hội, tiếng nói, chữ viết, ngữ văn dân gian... đến nay đã kiểm kê được 430 di sản, có 04 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, 06 nghệ nhân được phong tặng Nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hoá phi vật thể. Các di sản văn hóa phi vật thể được bảo tồn, phát huy, có ý nghĩa đặc biệt trong đời sống văn hoá tinh thần của nhân dân, góp phần gìn giữ bản sắc văn hoá dân tộc và mang lại hiệu quả thiết thực trong phát triển du lịch.
Hằng năm có hàng chục di tích lịch sử văn hoá được Nhà nước và nhân dân đầu tư tu bổ, tôn tạo. Nhiều di tích lịch sử văn hoá, danh lam thắng cảnh trở thành địa điểm tham quan du lịch hấp dẫn, có ý nghĩa quan trọng trong phát triển kinh tế, đặc biệt Di sản Văn hoá và Thiên nhiên thế giới Quần thể danh thắng Tràng An là một điểm nhấn quan trọng, thu hút đông đảo du khách về Ninh Bình, mở ra cơ hội phát triển mạnh mẽ cho ngành du lịch và nhiều ngành nghề dịch vụ khác.
Công tác xây dựng nếp sống văn hoá và gia đình được triển khai hiệu quả gắn với xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước ở cộng đồng dân cư. Việc thực hiện văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội có chuyển biến tích cực, làm lành mạnh hoá môi trường sống, sinh hoạt của nhân dân.
 |
Ninh Bình đăng cai tổ chức thành công nội dung thi đấu môn Karate trong khuôn khổ SEA Games 31. |
Ở lĩnh vực thể dục, thể thao, Ninh Bình đã xây dựng và phát triển toàn diện cả thể thao quần chúng và thể thao thành tích cao. Hoạt động thể thao quần chúng gắn với phong trào “Toàn dân rèn luyện thể thao theo gương Bác Hồ vĩ đại” trong thời gian qua có những bước phát triển mạnh mẽ với nhiều loại hình hoạt động thường xuyên thông qua các kỳ Đại hội Thể dục Thể thao, Hội khoẻ Phù Đổng, các hội thi, lễ hội và các giải vô địch thể thao từng môn từ tỉnh đến cơ sở. Phong trào được các tầng lớp nhân dân tự nguyện tham gia, phát triển rộng khắp, xuất hiện nhiều câu lạc bộ, hội, liên đoàn thể thao trong nhân dân và trong các cơ quan, đơn vị, lực lượng vũ trang, trường học.
Thể thao thành tích cao, Ninh Bình tập trung ở các môn bóng chuyền, điền kinh, cờ vua, vật, karate... Trong 10 năm trở lại đây, thể thao thành tích cao Ninh Bình gặt hái được nhiều thành tích, đặc biệt là những Huy chương Vàng, Bạc cấp Thế giới, Châu Á, Đông Nam Á và SEA Games. Thành tích vận động viên đạt huy chương và đẳng cấp năm sau cao hơn năm trước, đóng góp cho đội tuyển trẻ và đội tuyển quốc gia. Các môn thể thao thế mạnh được đầu tư và duy trì thường xuyên như: Bóng chuyền, điền kinh, cờ vua, vật... Đội tuyển bóng chuyền nam đánh dấu bước trưởng thành và ổn định phong độ, thành tích thi đấu được xếp thứ hạng cao trong cả nước, bốn lần vô địch giải bóng chuyền quốc gia các mùa giải năm 2006, 2010, 2012, 2021.
Ngoài tham dự các giải thể thao cấp khu vực, quốc gia và Đại hội Thể dục Thể thao toàn quốc, Ninh Bình đã tiếp nhận, đăng cai tổ chức có hiệu quả các giải đấu thể thao quốc gia, giải đấu của các bộ, ngành trong cả nước, góp phần quảng bá hình ảnh Ninh Bình và thực hiện tốt các nhiệm vụ chính trị của địa phương như SEA games 22, Giải bóng chuyền nữ quốc tế các năm 2013, 2016, Giải Việt dã toàn quốc và Marathon Giải Báo Tiền Phong, Giải Bóng chuyền các câu lạc bộ nam Châu Á, tổ chức các kỳ Đại hội Thể dục Thể thao tỉnh, tổ chức giải việt dã marathon toàn quốc (năm 2018), Giải Bóng chuyền Vô địch quốc gia vòng II Bamboo Airways 2021... qua đó khẳng định tiềm năng, thế mạnh của Ninh Bình có thể đăng cai tổ chức thành công các sự kiện văn hóa, thể thao tầm thế giới trong tương lai. Năm 2022 tỉnh Ninh Bình đăng cai tổ chức thi đấu môn Karate trong khuôn khổ SEA Games 31.
Qua 30 năm xây dựng và phát triển, ngành Văn hóa và Thể thao đã có nhiều cố gắng tổ chức thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ được Tỉnh ủy, UBND tỉnh và Bộ Văn hóa, Thể thao, Du lịch giao, giữ vững sự đoàn kết, nhất trí, kỷ cương, kỷ luật; bộ máy quản lý nhà nước của ngành tiếp tục được kiện toàn, nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực văn hóa, thể thao. Ghi nhận những kết quả đã đạt được, ngành Văn hóa và Thể thao tỉnh Ninh Bình đã được Chủ tịch nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Nhì.
Những thành tựu đạt được trong 30 năm qua là động lực để ngành Văn hoá, Thể thao Ninh Bình tiếp tục phấn đấu thực hiện đồng bộ các giải pháp phát triển sự nghiệp văn hoá, thể thao đi sâu vào chất lượng, nâng cao mức hưởng thụ đời sống văn hóa tinh thần cho nhân dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, góp phần xây dựng và phát triển bền vững quê hương, đất nước.
