Những con số đáng báo động
Thời gian gần đây, do đời sống khó khăn, thiếu việc làm hay do công lao động thấp, thiếu hiểu biết pháp luật, một số nông dân ở nhiều địa phương miền Bắc, miền Trung đã “nhắm mắt đưa chân” ồ ạt xuất cảnh trái phép sang Trung Quốc lao động “chui”.
Theo khảo sát, các địa phương có người sang Trung Quốc lao động “chui” nhiều nhất là Hà Giang, Lạng Sơn, Cao Bằng, Bắc Kạn, Lào Cai, Điện Biên, Lai Châu, Phú Thọ, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh... Trong đó, hơn 45% lao động “chui” là người dân tộc thiểu số, học vấn thấp, không có tay nghề. Việc làm của họ bên Trung Quốc là lao động phổ thông, giản đơn như phụ hồ, bốc vác, khai hoang, trồng trọt, thu hoạch mùa màng... Cuộc sống của lao động “chui” nơi xứ người rất vất vả, cực nhọc, nhiều rủi ro, hệ lụy. Do không thông thạo tiếng bản địa nên thường bị chủ sử dụng lao động o ép về thời gian làm việc, tiền công, nhiều trường hợp bị cưỡng bức, bóc lột sức lao động.
Theo báo cáo của Sở Lao động, Thương binh và Xã hội tỉnh Thanh Hóa, hiện tỉnh có khoảng 8.300 lao động trên cả 27 huyện thị, thành phố xuất cảnh trái phép qua đường tiểu ngạch ở Quảng Ninh, Lạng Sơn sang Trung Quốc làm thuê. Dịp Tết Nguyên đán Bính Thân vừa qua, hơn 4.000 người trở về quê ăn Tết, số còn lại vẫn ở Trung Quốc lao động trái phép. Một số địa phương có nhiều lao động làm thuê trái phép như huyện Hậu Lộc, Hoằng Hóa, Quảng Xương, Tĩnh Gia, Thạch Thành, TP Thanh Hóa, thị xã Sầm Sơn...
Tại Nghệ An, theo báo cáo của cơ quan chức năng, từ đầu năm đến nay, riêng huyện Tương Dương có 2.006 người đi lao động bất hợp pháp ở nước ngoài, trong đó nhiều nhất là Trung Quốc với 1.549 người.
Số người vượt biên trái phép sang Trung Quốc làm thuê ở Hà Giang mỗi năm một tăng cao, trong đó chủ yếu là lao động người dân tộc thiểu số ở các huyện biên giới. Năm 2012, các huyện biên giới Hà Giang có 11.652 lượt người/11.898 lượt người toàn tỉnh sang Trung Quốc lao động “chui”. Năm 2013 có 17.263/17.568 lượt người. Năm 2014 là 19.743/ 20.313 lượt người và năm 2015 có 23.460/24.043 lượt người. Theo Phòng Trinh sát, Bộ đội Biên phòng Hà Giang, có tới 94% số lao động Hà Giang sang Trung Quốc làm thuê là đi theo đường mòn biên giới, không đăng ký xuất nhập cảnh theo quy định. Công việc chủ yếu của các lao động này là trồng và chặt mía, bốc vác hàng hóa, làm thuê tại các trang trại, khai thác mỏ, xây dựng… Thiếu tá Thào Mý Vư, cán bộ biên phòng tăng cường, Phó Bí thư Đảng ủy xã Minh Tân, huyện Vỵ Xuyên cho biết: “Đa số các trường hợp đi làm thuê sâu vào trong nội địa không có giấy tờ, hầu hết không có tiền. Chỉ có những trường hợp làm việc ở địa bàn giáp ranh có thể đi lại trong tuần, trong ngày, giữa hai bên biết nhau thì mới không bị lừa, mới được trả tiền”.
Hệ lụy lao động “chui”
Đến thời điểm này, Chính phủ hai nước Việt Nam - Trung Quốc chưa có hiệp định song phương về vấn đề xuất, nhập khẩu lao động, do đó công dân Việt Nam chỉ được phép nhập cảnh vào Trung Quốc để hoạt động thương mại, du lịch, học tập, thăm thân, chữa bệnh... Các trường hợp nhập cảnh vào Trung Quốc để lao động đều sai mục đích. Vì vậy, luật pháp Trung Quốc đã có những chế tài nghiêm khắc đối với việc nhập cảnh trái phép, lao động “chui”.
Trong số hơn 8.300 lao động “chui” Thanh Hóa có 585 người bị cơ quan chức năng Trung Quốc bắt, trao trả, đẩy trở lại qua biên giới, 9 người bị Trung Quốc đưa ra xét xử, 16 người bị tai nạn, tử vong, một số phụ nữ bị mất tích…
Hai năm 2014, 2015, trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn có trên 2.063 lượt người ở 8/8 huyện, thành phố đang lao động trái phép tại Trung Quốc, chủ yếu tập trung ở một số địa bàn huyện như: Pác Nặm, Ngân Sơn, Ba Bể, Na Rỳ, Chợ Đồn và Chợ Mới... Trong số đó đã có 1.124 người trở về địa phương, còn lại 939 người vẫn đang ở Trung Quốc. Trong số người trở về có 137 trường hợp bị bắt, phạt tiền, bị đòi tiền chuộc, bắt lao động công ích…và trao trả, đẩy trở lại qua biên giới. Nhiều trường hợp trở về không được chủ sử dụng lao động trả hết tiền công, một số bị ốm đau bệnh tật, đặc biệt có 2 trường hợp ở huyện Pác Nặm tử vong và gia đình đã phải lo tiền, phương tiện đi nhận tử thi tại cửa khẩu của tỉnh Hà Giang.
Anh Mã Văn Phượng (SN 1977, trú tại thôn Chợ Cũ, xã Lạng San, huyện Na Rỳ, Bắc Kạn), một lao động trở về kể: Khoảng tháng 3/2015, biết chủ bên Trung Quốc cần lao động trồng mía với giá 80 NDT/ngày nên anh đã rủ thêm nhiều người ở 3 xã Lạng San, Ân Tình và Lương Thành tham gia. Ngày 25/4/2015, gia đình anh gồm 3 người là 2 vợ chồng anh và con trai Mã Văn Hưng (SN 1988) cùng 10 người khác thuê xe lên cửa khẩu Tà Lùng, huyện Phục Hòa, tỉnh Cao Bằng.
Tại đây 13 người được anh Hoàng Văn Nhất (ở xã Đoòng Lèng, huyện Phục Hòa, Cao Bằng) dẫn sang Trung Quốc cho một ông chủ thuê lao động, làm thuê được 3 ngày thì bị Công an Trung Quốc truy bắt. Vợ chồng Phượng và 3 người khác may mắn trốn thoát về Việt Nam, còn lại 8 người trong đó có con trai Phượng bị Công an Trung Quốc bắt giữ.
11 tháng sau, 8 người xuất cảnh trái phép sang Trung Quốc lao động tại 2 xã Lạng San và Ân Tình bị bắt giam đã trở về an toàn nhưng cái giá phải trả cho việc lao động “chui” là 11 tháng giam giữ và mỗi người mất 17 triệu đồng trả cho các “cò mồi” tìm kiếm tung tích và chuộc thân. Để có số tiền đó, nhiều gia đình đã phải bán hết trâu, bò, lợn, dê..., vay mượn họ hàng, thậm chí đi vay nặng lãi.
Anh Lường Văn Tùng (SN 1977, trú tại Nà Kham, xã Đông Viên, huyện Chợ Đồn, Bắc Kạn) cùng một số người trong xã xuất cảnh trái phép sang Trung Quốc làm phụ vữa và lắp điện nước. Khi làm xong công trình được một ít tiền, những người kia trở về địa phương, riêng anh Tùng ở lại tiếp tục tìm việc mới. Anh Tùng bị Công an Trung Quốc bắt giam 2 tháng khi đang ở nhà trọ chờ tìm việc làm.
Đầu tháng 3/2016, tại xã Minh Sơn, huyện Bắc Mê, Hà Giang, 9 em nhỏ có độ tuổi từ 13-15, đều là người dân tộc Mông đã bị đối tượng đến tận nhà dụ dỗ, lừa bịp đưa sang Trung Quốc với lời hứa sẽ trả tiền công 100 NDT cho một ngày làm việc. Do công việc quá vất vả, không làm bị đánh đập nên các em đã rủ nhau bỏ trốn.
