Xem xét tính hợp lý của các thông tư trước khi ban hành

Chú trọng kiểm soát các văn bản quy phạm pháp luật dưới luật

Góp ý thêm về nhiệm vụ, giải pháp liên quan đến hoàn thiện thể chế, đại biểu Đồng Ngọc Ba (đoàn Bình Định) nhấn mạnh, sau gần 40 năm đổi mới, đến nay, hệ thống pháp luật của chúng ta cơ bản đã đầy đủ.

Hiện nay, chúng ta có khoảng 230 đạo luật; có khoảng hơn 1.000 văn bản là nghị định của Chính phủ, quyết định của Thủ tướng Chính phủ; khoảng hơn 7.000 thông tư của Bộ, cơ quan ngang bộ, các cấp chính quyền địa phương là khoảng 27.000; các văn bản của Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Kiểm toán nhà nước… điều chỉnh cơ bản toàn diện các lĩnh vực.

“Tôi đề nghị, khi đánh giá về các kết quả phát triển kinh tế - xã hội ở từng thời kỳ hay từng năm, cần có những đánh giá cụ thể hơn, lượng hóa những đóng góp của thể chế vào kết quả phát triển kinh tế - xã hội, cũng như là các vấn đề về an sinh xã hội”, đại biểu nói.

Tuy nhiên, thừa nhận còn nhiều bất cập của hệ thống pháp luật, đại biểu cho rằng, trọng tâm trong nhiệm vụ Chính phủ xác định trong thời gian tới về thể chế cần nhấn mạnh hơn việc kiểm soát các văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) dưới luật, đặc biệt là VBQPPL của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và thông tư của các Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ.

Theo đại biểu Đồng Ngọc Ba, các văn bản của Trung ương, văn bản của Chính phủ và các bộ có sự thay đổi hàng năm rất lớn. Hàng năm, Chính phủ ban hành hàng trăm nghị định, có năm lên đến gần 200 nghị định. Thông tư của Bộ trưởng thì bình quân mỗi một năm các bộ ban hành khoảng 50 thông tư, có những bộ ban hành hàng trăm thông tư.

“Chúng ta có nhiều cơ chế để đảm bảo chất lượng, tôi thấy phần tiền kiểm tức là soạn thảo, thẩm định, thẩm tra để ban hành thì tương đối hoàn thiện, nhưng phần hậu kiểm còn rất nhiều vấn đề”, đại biểu nêu ý kiến.

Đại biểu cho rằng, đối với các văn bản của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các bộ, cơ bản chúng ta mới hậu kiểm được về tính pháp lý.

“Vai trò đầu mối là Bộ Tư pháp làm tương đối tốt việc này, hàng năm, đều có kết quả, có danh mục chỉ ra những quy định nào là trái, quy định nào là chưa phù hợp để có đề nghị xử lý. Nhưng kiểm soát về tính hợp lý chúng ta đang rất yếu”, đại biểu nhấn mạnh.

Dẫn chứng việc tại phiên thảo luận, nhiều đại biểu nêu bất cập liên quan đến các quy định phòng cháy, chữa cháy, đăng kiểm, thông tư về sách giáo khoa, đại biểu cho rằng, những thông tư đó không trái pháp luật, nhưng phải xem xét tính hợp lý.

Tiềm ẩn nguy cơ “lợi ích nhóm” từ cơ chế xây dựng, ban hành thông tư

Chung quan điểm, đề cập tới các ý kiến liên quan đến những vướng mắc, bất cập trong một số lĩnh vực như đấu thầu thuốc, vật tư y tế; tiêu chuẩn, quy chuẩn phòng cháy chữa cháy và đăng kiểm xe ô tô…, đại biểu Đỗ Đức Hiển (đoàn TP Hồ Chí Minh) cho rằng, dưới góc độ pháp luật, có vấn đề nổi lên rất đáng quan tâm là chất lượng chưa tốt, thiếu tính ổn định của các VBQPPL được ban hành dưới hình thức thông tư của bộ, cơ quan ngang bộ.

“Đây có thể là vấn đề không mới nhưng dường như có phần gia tăng trong thời gian gần đây; và nếu không được giải quyết một cách căn cơ, thấu đáo sẽ gây ảnh hưởng không tốt đến công tác quản lý, chỉ đạo điều hành phát triển kinh tế xã hội, đồng thời gây thêm nhiều phiền hà cho người dân, doanh nghiệp đã và đang gặp nhiều khó khăn”, đại biểu nhấn mạnh.

Theo đại biểu Đỗ Đức Hiển, trong hệ thống VBQPPL nước ta, thông tư chiếm khoảng trên 60% số lượng VBQPPL do cơ quan nhà nước Trung ương ban hành. Đây là hình thức văn bản phát sinh hiệu lực trực tiếp và được áp dụng phổ biến trong hoạt động của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, người dân.

“Thực tế cho thấy, việc xây dựng, ban hành thông tư cũng còn một số tồn tại, hạn chế nhất định, thể hiện ở một số điểm như một số văn bản chưa bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong hệ thống pháp luật, có nội dung chưa phù hợp với văn bản của cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp trên; hướng dẫn sai nguyên tắc và vượt phạm vi pháp luật ủy quyền”, đại biểu cho biết.

Đại biểu chỉ ra rằng, trong một số trường hợp, thông tư được ban hành nhằm đưa ra các giải pháp mang tính tình thế, đáp ứng yêu cầu về tiến độ cho kịp có hiệu lực cùng thời điểm với văn bản được quy định chi tiết; hoặc một số trường hợp được ban hành để phản ứng nhanh đối với một số hiện tượng quan hệ xã hội mới phát sinh chưa được tổng kết thực tiễn, chưa được đánh giá tác động và dự liệu nguồn lực thực hiện một cách đầy đủ, khoa học nên có tính khả thi không cao; có nhiều văn bản vừa mới được ban hành đã phải sửa đổi, bổ sung, thay thế.

“Những hạn chế, bất cập nêu trên vô hình chung phần nào đã làm vô hiệu hóa VBQPPL của cơ quan nhà nước cấp trên, làm giảm hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và gây ra những phản ứng không tốt trong dư luận xã hội”, đại biểu nhận định.

Theo đại biểu Đỗ Đức Hiển, nguyên nhân dẫn đến những hạn chế nêu trên, ngoài các nguyên nhân như sự chủ quan, duy ý chí, chưa tuân thủ đúng quy trình về đánh giá tác động và lấy ý kiến các đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của văn bản; đội ngũ làm công tác xây dựng pháp luật còn bất cập; chưa có quy định về trách nhiệm của cán bộ, công chức trong việc tham mưu ban hành văn bản..., còn có nguyên nhân là do việc xây dựng, ban hành thông tư trong thời gian qua dường như còn “khép kín”, chưa có cơ chế phản biện, thẩm định từ bên ngoài.

“Các bộ, ngành vừa soạn thảo thông tư vừa tự thẩm định nên có ý kiến cho rằng như vậy là “vừa đá bóng, vừa thổi còi”. Qua tiếp xúc cử tri, có cử tri cho rằng cơ chế này cũng sẽ tiềm ẩn nguy cơ “lợi ích nhóm”, lợi ích ngành trong xây dựng, ban hành văn bản”, đại biểu nói.

Nghiên cứu, thí điểm cơ chế thẩm định từ bên ngoài đối với một số thông tư

Để khắc phục những hạn chế, bất cập như đã nêu trên, đại biểu Đỗ Đức Hiển đề xuất nâng cao nhận thức, trách nhiệm, kỷ luật, kỷ cương hành chính trong việc xây dựng VBQPPL nói chung, thông tư nói riêng. Tuân thủ nghiêm các quy định của Luật Ban hành VBQPPL về trình tự, thủ tục ban hành Thông tư…

Nhấn mạnh vấn đề chú trọng kiểm soát việc ban hành thông tư cả trước và sau khi ban hành, đại biểu đề nghị về lâu dài, Chính phủ tiếp tục chỉ đạo nghiên cứu, cho thí điểm cơ chế thẩm định từ bên ngoài đối với thông tư trong những lĩnh vực liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích của cá nhân, tổ chức và tổ chức thực hiện, làm cơ sở cho việc đề xuất nội dung này khi sửa đổi Luật Ban hành văn bản QPPL.

Đại biểu Đồng Ngọc Ba đề nghị, thời gian tới, khi nghiên cứu sửa đổi Luật Ban hành VBQPPL, Chính phủ cần quan tâm nghiên cứu việc giao một cơ quan của Chính phủ kiểm tra trước và xem xét tính pháp lý cũng như tính hợp lý của các thông tư của các Bộ trưởng trước khi ban hành.