Nghệ sĩ “khóc” vì AI
Tháng 2/2025, gần 5.000 nghệ sĩ đã gửi đơn yêu cầu nhà đấu giá Christie’s (New York, Mỹ) hủy phiên đấu giá tác phẩm của AI (trí tuệ nhân tạo). Thư phản đối lưu hành trên trang web openletter.earth một ngày sau khi Christie’s thông báo mở phiên đấu trực tuyến dành riêng cho nghệ thuật AI - Augmented Intelligence (Augmented Intelligence là sự kiện đầu tiên đơn vị mở cuộc chào bán lớn liên quan lĩnh vực AI, diễn ra từ ngày 20/2 đến 5/3/2025; phiên đấu có hơn 20 tác phẩm gồm tranh, hàng điêu khắc, bản in do nghệ sĩ kết hợp AI làm ra từ thập niên 1960 đến nay, một phần tư số hàng là các tác phẩm kỹ thuật số).
Điều đáng nói, tác phẩm nghệ thuật do AI sáng tác không phải lần đầu tiên xuất hiện. Trước sự kiện này, từ năm 2018, một bức họa chân dung do AI vẽ đã được bán đấu giá và thu về số tiền lớn lên tới 432.500 USD. Chủ nhân của bức họa này có một cái tên rất đặc biệt đó chính là: min G max D Ex [log (D (x))] + Ez [log (1-D (G (z)))]. Bức họa chân dung này đã được bán đấu giá thành công tại nhà đấu giá Christie’s tại New York, Mỹ. Bức họa có tên “Edmond de Belamy, from La Famille de Belamy”, nằm trong một bộ sưu tập của nhóm nghệ sĩ Obvious Art đến từ Pháp. Trong bức chân dung là hình ảnh của một người đàn ông được vẽ mờ ảo và chưa hoàn chỉnh. Ông Hugo Caselles-Dupre, một thành viên của nhóm nghệ sĩ cho biết: “Để tạo ra bức chân dung này, chúng tôi đã cung cấp cho hệ thống AI dữ liệu của 15.000 bức chân dung trong giai đoạn từ thế kỷ 14 đến thế kỷ 20”. Christie’s cũng chính là nơi đấu giá bức tranh này, lúc đó, một người mua ẩn danh quyết định trả 432.500 USD, cao gấp 43 lần giá trị dự tính.
Trong thư của gần 5.000 nghệ sĩ đã gửi đơn yêu cầu nhà đấu giá Christie’s vào tháng 2/2025, các nghệ sĩ cho rằng sản phẩm Christie’s định bán ra đời từ những mô hình AI, được làm từ nhiều tác phẩm có bản quyền, mà không xin phép người sáng tạo ra chúng. Họ cáo buộc các doanh nghiệp đứng sau những chương trình AI đang khai thác chất xám của nghệ sĩ một cách trái phép, không trả phí, để tạo ra những sản phẩm thương mại mang tính cạnh tranh. Việc ủng hộ các mô hình này hoặc cá nhân sử dụng chúng đồng nghĩa sự tán thưởng, khuyến khích những công ty AI “đánh cắp hàng loạt tác phẩm của nghệ sĩ con người”.
AI cũng đang xâm nhập vào ngành âm nhạc, tạo ra các bản nhạc, giọng hát, các màn biểu diễn mà không có sự đồng ý của nghệ sĩ. Theo một nghiên cứu, trong 4 năm tới những người làm việc trong ngành công nghiệp âm nhạc có thể mất tới 25% thu nhập do sự phát triển mạnh mẽ của AI. Hiện tại, thị trường AI tạo sinh trong âm nhạc có giá trị 3 tỉ euro và được dự báo sẽ tăng lên 64 tỉ euro vào năm 2028. Nhiều tên tuổi lớn như Celine Dion, Paul McCartney, Nick Cave đã lên tiếng phản đối, cảnh báo về nguy cơ mất bản quyền và sự suy giảm sáng tạo.
Cuối năm 2024, ở Hàn Quốc, bộ phim truyền hình Kiss Lighting - Ghost Cupid do AI viết kịch bản đang được trình chiếu và thu hút sự chú ý đặc biệt của công chúng. Trước đó, tại Liên hoan phim ngắn và châu Á, hàng loạt bộ phim do AI viết kịch bản đã nhận được sự hứng thú của độc giả… Hiệp hội Biên kịch Mỹ (WGA) với 11.000 thành viên đã tổ chức một cuộc đình công để phản đối việc sử dụng AI để viết kịch bản phim. Trong một đề xuất được công bố trên trang web của WGA, các nhà biên kịch Hollywood cho rằng AI nên được quy định để nó “không thể viết hoặc viết lại tài liệu văn học, không thể được sử dụng làm tài liệu nguồn” và tác phẩm của các nhà biên kịch “không thể được sử dụng để huấn luyện AI”.
AI có khiến con người thất nghiệp?
Qua hàng loạt các sự kiện trên có thể thấy hiện vấn đề sử dụng tác phẩm có bản quyền để đào tạo AI là cuộc chiến giữa những nhà sáng tạo và công ty công nghệ dẫn đến hàng loạt vụ kiện trong ngành xuất bản, âm nhạc, hội họa...
 |
AI nên được coi là một công cụ hỗ trợ mạnh mẽ thay vì là mối đe dọa thay thế con người. (Ảnh minh họa - Nguồn: ST) |
Hay nói cách khác, những lĩnh vực sáng tạo nghệ thuật - vốn xưa nay được coi là “thánh địa” kén nhân lực vì không phải ai cũng có năng lực thì nay đã bị AI “tiếm quyền”. Vậy thì những ngành nghề khác sẽ ra sao, thế nên nỗi sợ hãi về AI ngày càng gia tăng khi nhiều chuyên gia dự báo rằng AI có thể thay thế con người trong vài năm tới hoặc khiến nhiều người trở nên vô dụng dù được đào tạo bài bản. Thế hệ trẻ, những người đang chuẩn bị vào đời trở nên hoang mang không biết nên chọn ngành nào, trường nào để tránh bị AI đào thải, thay thế.
Trao đổi với truyền thông, ông Đào Trung Thành - Phó Viện trưởng Viện Công nghệ Blockchain và Trí tuệ nhân tạo (ABAII), ông Đỗ Thanh Hà - Giám đốc phát triển kinh doanh nền tảng Aicontent, ông Đặng Hữu Sơn, đồng sáng lập Lovinbot đã từng nêu quan điểm chung rằng: AI nên được coi là một công cụ hỗ trợ mạnh mẽ thay vì là mối đe dọa thay thế con người.
Ông Đào Trung Thành cho rằng không có ngành nghề nào hoàn toàn miễn nhiễm trước tác động của AI. Tuy nhiên, con người có thể duy trì lợi thế cạnh tranh nhờ những kỹ năng quan trọng như tư duy phản biện, sáng tạo, giải quyết vấn đề, khả năng thích nghi và giao tiếp. Những kỹ năng này không chỉ giúp con người làm việc hiệu quả với AI mà còn khai thác tối đa tiềm năng của công nghệ để nâng cao hiệu suất và tạo ra giá trị mới.
Ông nhấn mạnh rằng các ngành nghề dựa trên quy trình lặp lại và dễ tự động hóa sẽ chịu ảnh hưởng lớn nhất. Trong khi đó, những lĩnh vực đòi hỏi sự sáng tạo, tư duy chiến lược và tương tác con người vẫn giữ vai trò quan trọng. AI đã và đang tạo ra những thay đổi rõ rệt, nhưng mức độ tác động khác nhau tùy vào từng ngành nghề và từng cá nhân. Vấn đề cốt lõi không phải là sự tồn tại của AI, mà là cách con người phản ứng với sự phát triển của nó. Thay vì lo ngại, chúng ta cần chủ động tìm hiểu, học hỏi và thích nghi với AI như một phần tất yếu của tương lai.
Đồng quan điểm, ông Đỗ Thanh Hà, Giám đốc phát triển kinh doanh nền tảng Aicontent cho rằng, AI nên được coi là một công cụ hỗ trợ mạnh mẽ thay vì là mối đe dọa thay thế con người. AI có khả năng đảm nhiệm những công việc lặp đi lặp lại, mang tính quy trình và thiếu sáng tạo, từ đó thúc đẩy quá trình tự động hóa và tối ưu hóa hiệu suất lao động. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng trí tuệ con người không chỉ là khả năng phân tích và xử lý dữ liệu, mà còn bao gồm trí tuệ cảm xúc, sự thấu hiểu nhu cầu và hành vi con người. AI có thể đọc và phân tích dữ liệu lớn nhưng không thể nắm bắt đầy đủ bối cảnh, ẩn ý hay sự đa dạng văn hóa.
Trong giai đoạn chuyển đổi này, AI đang góp phần tối ưu hóa hiệu suất, kéo theo hệ quả là các doanh nghiệp sẽ loại bỏ những nhân sự không tạo ra nhiều giá trị, đặc biệt là những công việc mang tính lặp lại, ít thay đổi. Vì vậy, theo ông Đỗ Thanh Hà, thay vì lo lắng, con người nên tập trung phát triển giá trị bản thân, rèn luyện các kỹ năng quan trọng như sáng tạo, kết nối và thấu hiểu. Việc thành thạo sử dụng AI như một công cụ sẽ giúp mỗi cá nhân nâng cao giá trị và khả năng cạnh tranh trên thị trường lao động.
Ông Đặng Hữu Sơn, đồng sáng lập Lovinbot, cũng đồng tình rằng AI giúp doanh nghiệp cắt giảm chi phí và tối ưu hiệu suất làm việc. Chỉ cần mỗi nhân viên tăng 10% hiệu suất nhờ AI mỗi tuần hoặc mỗi tháng, toàn bộ tổ chức sẽ có sự tăng trưởng đáng kể. Tuy nhiên, theo ông, nhà lãnh đạo không thể phụ thuộc hoàn toàn vào AI để giành lợi thế cạnh tranh. Thay vào đó, yếu tố quyết định vẫn là sản phẩm, năng lực nội tại của doanh nghiệp, còn AI chỉ đóng vai trò hỗ trợ...
Điều quan tâm nhất là vấn đề đạo đức khi dùng AI
Cần xây dựng hành lang pháp lý cho việc ứng dụng AI. (Nguồn: LinkedInn)
Trong bối cảnh AI tạo sinh bị lạm dụng vào nhiều mục tiêu xấu, gây nguy hại cho xã hội, Chính phủ Nhật Bản đã soạn thảo một dự luật liên quan việc quản lý, sử dụng công nghệ mới này và trình lên kỳ họp Quốc hội đầu tiên của năm nay để thông qua. Dự luật lồng ghép quy chế quản lý sử dụng AI tạo sinh nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực với việc đẩy mạnh nghiên cứu - phát triển, ứng dụng công nghệ đầy tiềm năng này trong tất cả các lĩnh vực kinh tế - xã hội.
Theo Quyết định Số 127/QĐ-TTg ngày 26/1/2021 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo đến năm 2030, Bộ KH&CN xây dựng và hoàn thiện bổ sung các văn bản pháp luật về quyền sở hữu trí tuệ liên quan tới AI. Trao đổi với truyền thông, Thứ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Hoàng Giang cho biết: “Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc chơi về AI, nhưng phải bảo đảm hai yếu tố: phải xây dựng hành lang pháp lý thông thoáng, đáp ứng yêu cầu thực tiễn để nghiên cứu, ứng dụng vào đời sống, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Mặt khác, cần học tập, chia sẻ kinh nghiệm của các nước phát triển, đi trước theo hướng có trách nhiệm, phù hợp với văn hóa Việt Nam và tránh thiệt hại. Phát triển công nghệ số phải song hành cùng trách nhiệm và đạo đức”.
Còn theo ông Hoàng Nam Tiến, Phó Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học FPT: “Hiện Việt Nam chưa có quy định luật pháp về AI. Điều này cũng phản ánh thực tế luật pháp bao giờ cũng đi chậm hơn thực tiễn cuộc sống. Tuy nhiên, từ những mặt trái ứng dụng AI, cũng đã đến lúc đặt vấn đề quản lý ngay từ bây giờ. Tuy nhiên, không cấm theo kiểu “bế quan tỏa cảng” mà hiểu biết đến đâu, chúng ta đặt barie đến đấy và luôn đặt vấn đề sẵn sàng thay đổi. Điều quan tâm nhất là vấn đề đạo đức khi dùng AI”.
