Báo chí đang đứng trước ngã rẽ của “đại lộ thông tin mới”
Chia sẻ tại phiên chuyên đề “Báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên mới: Tầm nhìn kiến tạo không gian phát triển” trong khuôn khổ Hội Báo toàn quốc 2025, PGS.TS Lê Hải Bình, Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết: Báo chí thế giới đã và đang bước vào kỷ nguyên mới, trong vòng chưa đầy 20 năm, từ thời đại in ấn và truyền hình truyền thống đã chuyển sang giai đoạn “toàn kỹ thuật số” - nơi mà tin tức không chỉ được sản xuất nhanh hơn mà còn lan truyền với vận tốc tức thì qua mạng xã hội, các nền tảng internet và thiết bị di động.
Trong làn sóng chuyển động toàn cầu, báo chí Việt Nam đã không đứng ngoài xu thế. Với giai đoạn chuyển đổi số toàn diện từ năm 2016 đến nay, báo chí Việt Nam đã tập trung mạnh vào việc xây dựng hệ sinh thái số đa kênh, đa nền tảng. Nhiều cơ quan báo chí như Tuổi trẻ, Thanh niên, VnExpress,... đã đầu tư tòa soạn hội tụ, tích hợp quy trình sản xuất, xuất bản và phân phối đồng bộ trên website, ứng dụng di động và các nền tảng mạng xã hội. Bên cạnh đó, chủ động ứng dụng công nghệ AI trong biên tập, tự động hóa khâu xuất bản, cá nhân hóa gợi ý nội dung cho độc giả.
Tuy nhiên, ông Lê Hải Bình cho rằng, càng phát triển cùng thời đại số, báo chí Việt Nam càng bộc lộ những thách thức như vấn nạn tin giả, sự bùng nổ nội dung do người dùng tạo ra và áp lực giữ vững niềm tin của công chúng. Thêm vào đó, kinh tế cũng là vấn đề “đau đầu” với nhiều cơ quan báo chí.
Nêu những con số cụ thể về sự chuyển dịch mạnh mẽ trong mô hình hoạt động và nguồn thu, Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết: 10 năm qua, khi tổng doanh thu báo chí truyền thống đã giảm hơn 6%, lượng phát hành báo in sụt giảm 77%, thì báo điện tử lại ghi nhận hơn 25 tỷ lượt truy cập mỗi năm, tăng trưởng vượt bậc, cho thấy sự dịch chuyển của người đọc từ hình thức truyền thống sang nền tảng số. Tuy nhiên, tỷ lệ tự chủ tài chính của các cơ quan báo chí chỉ đạt khoảng 39% và còn khoảng 60% phụ thuộc vào ngân sách nhà nước, làm hạn chế khả năng đổi mới, thích ứng với thị trường. Đáng chú ý, lượng phát hành báo in - loại hình báo chí có vị thế chủ lực đã giảm từ 1,1 tỷ bản năm 2013 xuống còn dưới 250 triệu bản vào thời điểm này.
Cùng quan điểm, chuyên gia truyền thông Lê Quốc Vinh cho rằng, ngoài việc phải đối mặt với tốc độ phát triển nhanh chóng của mạng xã hội, sự thay đổi trong thói quen tiếp cận thông tin của công chúng khi chuyển lên môi trường số thì việc tin giả xuất hiện ngày càng nhiều, khiến người xem dần mất niềm tin vào các thông tin họ nhận được.
Đặc biệt, vấn đề nguồn thu cũng là vấn đề lớn đối với hầu hết các cơ quan báo chí. Do đó, ông Vinh cho rằng cần phải định vị lại vai trò và sứ mệnh của mình trong một hệ sinh thái truyền thông đang thay đổi sâu sắc. “Báo chí phải đổi mới về tư duy, nâng cấp về năng lực và mạnh dạn chuyển mình từ một công cụ đưa tin sang một thiết chế kiến tạo xã hội: đưa ra giải pháp, thúc đẩy đối thoại, kết nối cộng đồng và nhất là xây dựng được một cộng đồng độc giả trung thành, sẵn sàng đồng hành, chia sẻ, thậm chí chi trả cho những nội dung chất lượng cao”, ông Lê Quốc Vinh nêu quan điểm.
Tái định vị vai trò của báo chí trong “trận chiến” thông tin
Để định hình lại sự phát triển của báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên số, qua đó ứng phó tốt với các thách thức, PGS.TS Lê Hải Bình - Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đề xuất một số giải pháp.
Thứ nhất, báo chí Việt Nam cần giữ vững lý tưởng cách mạng, luôn là kênh thông tin truyền thông chính sách của Đảng và Nhà nước trong công tác tuyên truyền, định hướng dư luận, bảo vệ nền tảng tư tưởng, kiên quyết phản bác các luận điệu sai trái, thù địch. Việc đổi mới mô hình sản xuất và nâng cao chất lượng nghiệp vụ, ưu tiên sản xuất nội dung chất lượng cao, hấp dẫn và kịp thời để đáp ứng nhu cầu thông tin của công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ.
Thứ hai, cần khuyến khích sự tham gia của thế hệ trẻ vào các hoạt động báo chí, tạo ra một đội ngũ nhà báo năng động, sáng tạo và có trách nhiệm; tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực báo chí, giúp các nhà báo Việt Nam có cơ hội học hỏi từ các mô hình báo chí tiên tiến trên thế giới.
Cuối cùng, cần khuyến khích các cơ quan báo chí xây dựng một môi trường làm việc tích cực, nơi mà các nhà báo có thể sáng tạo và phát triển. Đặc biệt, Báo chí Cách mạng Việt Nam cần chủ động áp dụng công nghệ số hiện đại, khai thác dữ liệu lớn (Big Data), trí tuệ nhân tạo (AI), đồng thời đẩy mạnh quá trình chuyển đổi số.
Còn theo chuyên gia truyền thông Lê Quốc Vinh: “Báo chí không thể là bản sao của mạng xã hội mà cần hướng tới mô hình Kiến tạo và Giải pháp. Theo đó, thông tin cần tiếp cận với nhiều góc độ hơn, tập trung vào các giải pháp cho những vấn đề xã hội và xây dựng được những nội dung đối thoại với các chuyên gia, bạn đọc về các thông tin trong cuộc sống nhằm gia tăng lượng độc giả trung thành”.
Cũng theo chuyên gia này, các cơ quan báo chí cần đa dạng hóa mô hình kinh doanh bền vững qua quảng cáo số thông minh, dịch vụ giá trị gia tăng, hợp tác chiến lược và thậm chí là cả thu phí độc giả.
Cho rằng, báo chí nên là địa chỉ tin cậy đối với độc giả, ông Nguyễn Thanh Hòa - Phó Giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số TP Hồ Chí Minh nêu quan điểm, báo chí nên xác lập tầm nhìn 10 năm với mục tiêu “tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu quả”.
Nhà báo phải tinh, cơ quan báo chí phải gọn, quy trình phải hiệu năng, mô hình hoạt động hiệu quả. Muốn vậy, chúng ta cần hướng đến một nền báo chí nhân văn và hiện đại”, ông Hòa nhấn mạnh.
