Bí ẩn Đại Xà quốc trong nền văn minh Maya

Không có nhiều cảnh quan để ngắm tại đô thị cổ xưa Holmul. Đó chỉ đơn giản là một chuỗi các ngọn đồi dựng đứng, xếp tầng như những cánh rừng nằm ngay giữa một cánh rừng già đại ngàn ở miền Bắc Guatemala, gần với biên giới Mexico. Cánh rừng nằm lọt thỏm trong lòng lòng chảo Petén với dày đặc cây cối bao phủ và ấm áp. 

Cổ mộ của Xà vương

Không gian nơi đây tĩnh lặng lạ thường ngoài trừ tiếng vỗ cánh của đám ve sầu và tiếng gọi nhau chí chóe của loài khỉ. Nhìn gần hơn, đa phần các ngọn đồi được sắp xếp theo những vòng cung khổng lồ, một số phần của những ngọn đồi được làm từ đá được cắt gọt, một số đường hầm được khoét sâu vào hai bên mặt đá. 

Holmul là một khu định cư từng rất phồn thịnh trong suốt thời kỳ Maya cổ (250-900), một thời kỳ mà văn viết và văn hóa đã được nuôi dưỡng trên khắp các xứ mà ngày nay là Trung Mỹ và Nam Mexico. Những cuộc xung đột, tranh giành quyền uy tối thượng đưa đến việc thành lập ra đế quốc Maya trong lịch sử.

Đế quốc đó được trị vì bởi các Xà Vương của triều đại Kaanul, nhưng chỉ vài thập niên sau đó đã không một ai hay biết về sự tồn tại của triều đại này. Nhờ vào các di chỉ quanh chiến thành bao gồm cả Holmul mà các nhà khảo cổ học đã xâu chuỗi lại để hình dung rõ được câu chuyện về các Xà Vương.

Holmul không lớn và nổi tiếng như Tikal, hầu như bị quên lãng bởi các nhà khảo cổ học cho mãi đến năm 2000, khi Francisco Estrada-Belli đặt chân đến đây. Thay vì tìm kiếm những phiến đá khắc chữ hay những khu nghĩa địa, thứ đầu tiên mà Estrada-Belli tìm thấy là một tòa nhà nằm cách đó vài dặm đường tính từ cụm kim tự tháp trung tâm của Holmul.

Trong ngôi nhà là tàn tích bức bích họa mô tả những chiến binh trong cuộc hành hương đến một cung điện xa xôi. Một số phần của bức bích họa đã bị phá hỏng như thể chính người Maya làm việc đó, muốn xóa sạch mọi thứ về lịch sử của mình. Để tìm hiểu vì sao, Estrada-Belli đã chui vào đường hầm của một số kim tự tháp lân cận đó. 

Năm 2013, Estrada-Belli và nhóm nghiên cứu có mặt tại một trong các kim tự tháp lớn hơn, theo dấu tích của một cầu thang cổ xưa dẫn đến cổng vào của một nhà hành lễ. Leo xuyên qua một cái lỗ trên sàn nhà, đoàn người khám phá ra một trụ gạch dài 7,9m, được bảo tồn nguyên vẹn, nằm bên trên lối vào dẫn đến một ngôi cổ mộ.

Trụ gạch mô tả hình ảnh 3 người đàn ông bao gồm nhà vua Holmul đang đứng trên những cái miệng của một số loài quái thú nhô lên từ thế giới u minh, chính xác là 2 cặp rắn khổng lồ. Khi Estrada-Belli nhìn kỹ bức phù điêu trên trụ gạch, bất giác ông phát hiện thêm một chuỗi các hình họa chạm khắc nằm ở đáy trụ.

Quỳ xuống sàn nhà, ông nhìn thấy một dải ruy-băng liệt kê danh sách các vị vua Holmul. Bức họa chính giữa khiến nhà nghiên cứu giật mình: một con rắn đang cười toe toét! 

Estrada-Belli nói: “Lẫn trong số các hình tượng này tôi đã thấy tên của Kaanul. Trước đây chúng là vô danh; Holmul cũng vô danh. Và rồi thì, đột nhiên, chúng tôi đang đứng giữa nơi thú vị nhất của lịch sử nền văn minh Maya”. 

Hài cốt của một vị Xà Vương qua đời năm 697.

Bí mật “con rắn cười”

Cái trụ gạch dài 7,9m đã mô tả về chiến thành Holmul như là một khu phức hợp tôn giáo, quan hệ gắn bó với Xà triều. Hình tượng trung tâm của cái trụ gạch là vua Holmul – người đã băng hà vào năm 590 và được an táng tại một cổ mộ có những hàng trụ gạch được tô vẽ.

Bên trong một hầm ngầm khai quật, các nhà khoa học đã dùng một máy quét 3-D để có được những bản sao hình ảnh kỹ thuật số một cách chi tiết nhất. Và nhà khảo cổ học Joyce Marcus đã miệt mài suốt nhiều tháng ròng, viếng thăm các phế tích và thu thập ảnh về các hình tượng.

Mỗi nơi Marcus đặt chân đến, bà đều nghiên cứu hình ảnh con rắn cười, đặc biệt là quanh đô thị cổ Calakmul (ngày nay thuộc về Mexico). “Các bức ảnh vệ tinh cho thấy thành phố này nằm giữa rừng già, trông như hình dáng một hố đen. Nó là trung tâm của một mạng lưới các địa điểm vây quanh và nằm cách Calakmul một khoảng địa lý”. 

Khi Marcus đặt chân đến Calakmul, nơi có một cụm 2 kim tự tháp trung tâm, bà tỏ ra thán phục bởi kích cỡ của chúng, ít nhất từng có khoảng 5 vạn người sống ở đây. Bia mộ vương vãi khắp nơi, song hầu hết đều để trống.

Các tấm bia bằng đá vôi trở nên mềm sau hàng thế kỷ bị xói mòn khiến chúng trở nên nhẵn nhụi. Và Marcus tìm thấy 2 hình tượng rắn trong thành phố này. Marcus nhận ra rằng nó là một hình ảnh biểu tượng – từ ngữ mô tả về đô thị cổ Tikal, cũng đồng thời là một thứ huy hiệu. 

Bí ẩn về những con rắn tiếp tục làm mê mẩn một nhà nghiên cứu người Anh trẻ tuổi tên là Simon Martin, ráp nối các thông tin mà mình có về những hình tượng rắn ở Calakmul và những di chỉ nhỏ hơn để tìm hiểu về các trận chiến và đấu đá chính trị trên khắp Maya, hình thành một bức tranh toàn cảnh về Xà Vương và triều đại của họ.

Nhà nghiên cứu Martin phát biểu: “Chúng tôi biết rõ về Tikal. Còn trong trường hợp của Calakmul thì chúng tôi biết từ những nguồn có liên quan. Tất cả bắt đầu hiện ra theo cùng một hướng”. 

Những chiếc mặt nạ ngọc bích màu xanh bên trong các cổ mộ ở Calakmul là thứ mà các vị tiên đế Đại Xà sử dụng sang thế giới bên kia.

Mở đầu triều đại

Vào cuối thế kỷ thứ 5, Tikal là một trong những chiến thành hùng mạnh nhất vùng. Các nhà khảo cổ học phỏng đoán, vị trí của chiến thành này là nhằm củng cố cho một thành đô lớn hơn nằm tại một rặng núi cách đó 650 dặm về hướng Tây, gọi là Teotihuacan, gần Mexico City ngày nay.

Trong suốt hàng thế kỷ, 2 chiến thành này đã xuất hiện trong hội họa, kiến trúc, nghề gốm, vũ khí và kế hoạch đô thị của đế quốc Maya. 

Đầu thế kỷ thứ 6, có 2 vị vương đã nhận ra khả năng Tikal dễ bị tổn thương và thế là một cuộc tranh giành quyền lực bắt đầu. Một đối thủ ở phía Đông Nam của Tikal là Caracol đã đứng về phía các Xà Vương với tên gọi Waka, đây là một chiến thành ở phía Tây Maya.

Bằng sự điềm đạm vốn có, các Xà vương đã bắt đầu thu phục các thành trì ở phương Bắc và phía Tây của Tikal tạo ra một gọng kềm nhằm siết chặt vòng vây quân thù. 

Lãnh chúa khi đó và các đồng minh cuối cùng đã tiếp cận Tikal, nhưng đại Xà Vương đã chết và quyền lực của ông đã rơi vào tay người con trai kế vị và người này khá là oai dũng lẫm liệt. Các nhà khoa học đã kiểm tra hài cốt của vị vương này và khẳng định ngài là một dũng sĩ thiện chiến với phần hộp sọ bị thương bởi cả những vết sẹo cũ và mới chồng lên nhau.

Theo các dòng chữ khác trên một bàn thờ ở Caracol, vị tiểu vương tôn này đã đánh dấu chấm hết cho ngày suy tàn của triều đại Tikal, là ngày 29 tháng 4 năm 562. Vị tiểu vương đã thống lĩnh binh sĩ Xà quốc từ phía Đông Waka, trong khi các cánh quân khác đến từ Caracol – tiểu quốc Naranjo và có lẽ là chiến thành Holmul đã thiên đô về phía Tây.

Một bức phù điêu ở La Corona (Guatemala) từng thuộc về cổ thành Saknikte. Niên đại của nó là ngày 11/2/635.

Các Xà vương và lực lượng chư hầu của họ đã nhanh chóng nghiền nát Tikal và hiến tế vị vua bằng con dao đá trên bàn thờ của ông. Đó có lẽ là thời khắc mà dân cư ở Holmul gần như bị tiêu diệt sạch như bức bích họa mà nhà khảo cổ học Estrada-Belli tìm thấy mãi hơn 1.400 năm sau đó – nó tôn vinh Tikal và Teotihuacan – một biểu tượng của lòng trung thành của họ với các Đại Xà Vương.Triều đại các Xà Vương đã bắt đầu.../.

(Mời xem tiếp trên Pháp luật 4 phương số 68, ngày 29/8/2016)