Được biết, "Lễ hội Chùa Bà - Cảng thị Nước Mặn" là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia thứ tư của tỉnh Bình Định sau Võ cổ truyền Bình Định, Hát bội Bình Định và Nghệ thuật Bài chòi Bình Định. Cảng thị Nước Mặn ra đời vào đầu thế kỷ 17, là một cảng thị lớn, quan trọng và sầm uất ở Đàng Trong nhằm thông thương, giao lưu văn hóa giữa Bình Định với các quốc gia trong khu vực và trên thế giới. Năm 1610 (khi Cảng thị Nước Mặn bước vào thời kỳ phồn vinh) Chùa Bà được khởi dựng.
Buổi đầu, Chùa Bà là một ngôi miếu đơn sơ để phục vụ nhu cầu tín ngưỡng của một bộ phận nhân dân. Dần dần, khi đã an cư, lạc nghiệp, làm ăn phát đạt, phố cảng Nước Mặn cũng trở nên sầm uất, một số thương nhân đã đóng góp tiền của, tu bổ cho miếu thêm khang trang và to đẹp hơn. Chùa Bà đã trở thành tín ngưỡng chung cho cả người Việt lẫn các sắc tộc đã định cư nơi này lúc bấy giờ.
 Lãnh đạo UBND huyện Tuy Phước đón nhận Bằng chứng nhận Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia “Lễ hội Chùa Bà - Cảng thị Nước Mặn” |
Lễ hội Chùa Bà - Cảng thị Nước Mặn từ lâu được xem là một trong những hoạt động truyền thống có quy mô lớn và ra đời sớm ở Bình Định.
Hàng năm, lễ hội được tổ chức trong 03 ngày (từ ngày cuối cùng của tháng Giêng âm lịch đến ngày 02 tháng Hai âm lịch) với nhiều nghi lễ, tín ngưỡng mang tính đặc trưng của vùng cảng thị xưa như: lễ tế các vị thần linh đã phù hộ cho người đi biển, buôn bán, che chở cho đời sống tinh thần, vật chất của người dân, bảo hộ cho việc sinh sản mẹ tròn con vuông; lễ rước các biểu trưng ngư, tiều, canh, mục với những hình tượng như: người đốn cây, khai phá rừng ngập mặn; nông dân vỡ ruộng đắp bờ; ngư dân bủa lưới đánh cá; người chăn nuôi gia súc… nhằm tưởng nhớ, tôn vinh công lao khai sáng của cha ông đã biến vùng đầm lầy ven biển trở thành một đô thị thương cảng sầm uất.
Ngoài ra, phần hội với nhiều trò chơi dân gian thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia. Trải qua bao đời tiếp nối gìn giữ, lễ hội đã và đang trở thành nét sinh hoạt văn hóa truyền thống, mang tính cộng đồng cao của địa phương Tuy Phước nói riêng và toàn tỉnh Bình Định nói chung.
 Nghi thức rước Bằng chứng nhận Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia: "Lễ hội Chùa Bà - Cảng thị Nước Mặn" vào đền thờ |
Phát biểu tại Lễ đón nhận bằng, ông Lâm Hải Giang - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bình Định cho biết, Lễ hội Chùa Bà - Cảng thị Nước Mặn được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 1839/QĐ-BVHTTDL ngày 04/8/2022.
Đây vừa là sự hòa quyện và kết nối giữa hiện tại và quá khứ, cũng là dịp để người dân hiểu nhiều hơn về vùng đất cảng thị và vai trò của Cảng thị Nước Mặn đối với đời sống kinh tế - văn hóa Bình Định qua bao thế kỷ. Các hoạt động trong lễ hội mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc về truyền thống uống nước nhớ nguồn, yêu quê hương đất nước cho các thế hệ mai sau. Từ đó khơi dậy tinh thần vươn lên trong lao động sản xuất để xây dựng vùng đất có vai trò và ý nghĩa lịch sử này thêm giàu đẹp.
"Hy vọng trong thời gian tới, bằng sự nỗ lực và trách nhiệm, huyện Tuy Phước cùng với Sở Văn hóa và Thể thao, cộng đồng dân cư tiếp tục thực hiện nhiệm vụ bảo vệ và phát huy di sản Lễ hội Chùa Bà - Cảng thị Nước Mặn; tổ chức nhận diện, tư liệu hóa di sản, phục hồi các thành tố đã mai một; xây dựng các chương trình giáo dục, giới thiệu, quảng bá di sản gắn với phát triển du lịch". Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Hải Giang cho biết thêm.
