“Để có Chính phủ liêm chính thì DN cũng phải liêm chính” – ông Nguyễn Quang Vinh, Phó Tổng Thư ký Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) khẳng định tại Hội thảo “Thúc đẩy xây dựng môi trường kinh doanh liêm chính tại Việt Nam thông qua hoạt động tập thể” do VCCI phối hợp Trung tâm nghiên cứu quản trị xã hội (CENSOGOR) tổ chức hôm qua (12/4) với sự hỗ trợ của Đại sứ quán Đan Mạch.
DN là “mắt xích kép” của nạn tham nhũng
Theo bà Nguyễn Thị Kiều Viễn (CENSOGOR), DN đóng vai trò “mắt xích kép” khi DN là nạn nhân và tác nhân gây ra tham nhũng. Số liệu của Dự án Sáng kiến Xây dựng tính nhất quán và minh bạch trong quan hệ kinh doanh tại Việt Nam còn cho thấy, 61,5% DN có hành vi biếu tiền và hầu như tất cả các DN đều có “lại quả” cho đối tác.
Vì thế, hình ảnh liêm chính của DN có xu hướng giảm theo nhận định của người dân. Năm 2016, khảo sát của CENSOGOR cho thấy 38% người dân (Tỷ lệ này tăng lên 5% so với năm 2013 (là 33%) đánh giá lãnh đạo DN cùng với nhóm cán bộ thuế (48%) và cảnh sát (57%) thuộc top 3 nhóm có mức độ tham nhũng nhất tại Việt Nam.
Khảo sát năm 2012 của Thanh tra Chính phủ và Ngân hàng Thế giới (WB) cũng cho thấy, DN coi tham nhũng là vấn đề bức xúc chỉ sau vấn đề giá cả sinh hoạt.
Báo cáo của Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) 2015 do VCCI thực hiện chỉ ra, hơn 66% DN dân doanh trong nước phải trả chi phí không chính thức và 59% DN FDI phải chi trả chi phí này khi làm thủ tục hải quan.
Theo một khảo sát của VCCI phối hợp với Trung tâm nghiên cứu chính sách và phát triển (DEPOCEN) tiến hành năm 2012, 65% DN thừa nhận khu vực tư nhân góp phần vào tình trạng tham nhũng và có đến 80% DN tin rằng tham nhũng ảnh hưởng tiêu cực tới sự phát triển của DN.
Dưới góc nhìn của DN, tham nhũng làm sói mòn tinh thần kinh doanh liên chính, khỏi nghiệp sáng tạo, cản trở cạnh tranh lành mạnh và suy giảm chất lượng của nền kinh tế. Đặc biệt, tham nhũng tạo ra các luồng tiền bất hợp pháp dưới hình thức các khoản hối lộ, trốn thuế, rửa tiền…
Nghiên cứu về “Phòng ngừa tham nhũng trong kinh doanh: Đánh giá dưới góc nhìn thực tiễn của DN” do CENSOGOR thực hiện cho thấy, các DN vẫn cho rằng, việc xóa bỏ hoàn toàn chi phí bôi trơn cho các thủ tục hành chính là chưa thực sự hiệu quả khi các lỗ hổng trong quy định pháp luật vẫn tạo cơ hội để cán bộ, công chức gây phiền hà cho DN và đòi hối lộ.
Vì thế, để “đối phó với một rừng luật còn nhiều chồng chéo và những “gợi ý” của cán bộ, DN thà đưa phong bì cho xong để làm việc khác hơn là thực hiện liêm chính” – đại diện một DN chua chát nhấn mạnh tại Hội nghị.
Đồng thời, “dù có đủ khả năng tự thực hiện các giao dịch xin cấp phép, thông quan, nhiều DN vẫn phải sử dụng dịch vụ của các công ty trung gian để giảm bớt rủi ro pháp lý liên quan đến chi phí bôi trơn” – kết quả phỏng vấn DN khi thực hiện nghiên cứu của CENSOGOR cho thấy như vậy.
DN chủ động liêm chính để “chặt vòi” tham nhũng
Chia sẻ những phản ánh về thực tế “dùng phong bì để giải quyết công việc” của nhiều DN, song ông Nguyễn Quang Vinh cho rằng, “DN không nên chấp nhận đưa phong bì để giải quyết việc” vì trong 4 năm liên tiếp (năm 2014-2017) Chính phủ đã ban hành 4 Nghị quyết 19.
Các Nghị quyết này luôn yêu cầu “gay gắt” cải cách thủ tục hành chính về thuế và hải quan để tạo dựng môi trường kinh doanh thuận lợi, thông thoáng, minh bạch. “Việc các DN thực hiện liêm chính sẽ góp phần mạnh mẽ cho nỗ lực này của Chính phủ” – ông Vinh nhấn mạnh.
Trên toàn cầu, các DN lớn đang tích cực đẩy mạnh cam kết liêm chính trong hoạt động kinh doanh vì liêm chính là nền tảng để DN phát triển bền vững khi giúp DN tránh được những hậu quả khó lường từ các hợp đồng “có vấn đề” và rủi ro bị khởi tố liên quan đến tham nhũng…
Vì thế, CENSOGOR cho rằng, để tích cực, chủ động tham gia PCTN, DN cần triển khai các biện pháp ở cả 3 cấp độ: trong nội bộ DN, với các đối tác kinh doanh và tham gia các hành động tập thể.
Cụ thể là DN cần phòng chống hối lộ và “lại quả” trong công tác mua sắm đầu vào cho hoạt động kinh doanh. Bảo đảm vận hành hiệu quả kênh tố cáo vi phạm, tham nhũng của DN để tiếp nhận tố cáo (kể cả ẩn danh) để làm cơ sở tăng cường giám sát thực thi liêm chính.
Đánh giá, thẩm định đối tác với các tiêu chí liên quan đến hành vi tham nhũng, hối lộ và năng lực phòng, chống rủi ro tham nhũng của đối tác trước khi quyết định hợp tác kinh doanh.
Đặc biệt, DN cần tham gia các hoạt động tập thể của hiệp hội, câu lạc bộ, nhóm DN để thúc đẩy và chia sẻ các chuẩn mực và thông lệ tốt về liêm chính trong kinh doanh, bảo vệ những DN là nạn nhân của tham nhũng, tố cáo những DN sử dụng tham nhũng để trục lợi và gây tổn hại đến DN khác…
Nhưng “một khuôn khổ pháp lý đầy đủ, chặt chẽ và sự phối hợp hiệu quả của các bên liên quan (thuế, hải quan, kiểm toán, quản lý chuyên ngành, tổ chức xã hội nghề nghiệp và người lao động) mới là cơ sở vững chắc cho DN thực hiện liêm chính và tham gia PCTN” - CENSOGOR nhấn mạnh.
DN cần có “hoạt động tập thể” để có tiếng nói mạnh hơn
Đưa ra thực tế là so với các DN lớn thì các DNNVV khó hành động liêm chính nên thường chọn “đưa tiền là nhanh nhất”, bà Rachel Chow - Liên minh liêm chính DN Malaysia - cho rằng, các DN cần có “hoạt động tập thể” để có tiếng nói mạnh hơn, có sức ảnh hưởng hơn, đòi hỏi các cơ quan nhà nước để ý và “nghe lời” trong giải quyết các yêu cầu của DN theo đúng pháp luật.
Còn ở Philippines, các DN sẽ từ chối hối lộ cán bộ công quyền với lý do “đã ký cam kết liêm chính” và nhận thức rõ nếu hối lộ thì sẽ thiệt thòi nhiều hơn. Tuy nhiên, ông Peter Angelo Perfecto - Phó Chủ tịch phụ trách Hoạt động, sáng kiến liêm chính Philippines - lưu ý, nhiều vấn đề phiền nhiễu DN là từ quá trình thực hiện của chính quyền địa phương hay cán bộ thực thi chứ không phải là từ chính sách của T.Ư.
Do đó, xây dựng môi trường kinh doanh liêm chính “là con đường dài vì tham nhũng đã ăn vào máu và thành văn hóa trong hoạt động DN nên cần rất nhiều cố gắng” – ông Peter Angelo Perfecto nói.
