Cần một Tòa “chuyên” về sở hữu trí tuệ

ông Tạ Quang Minh

Trong hoạt động thực thi quyền SHTT chống lại các hành vi xâm phạm quyền, một lĩnh vực được xã hội rất quan tâm và đang có diễn biến rất phức tạp, vai trò của Tòa án rất mờ nhạt. Từ khi Luật SHTT có hiệu lực (1/7/2006) chỉ mới xét xử theo trình tự dân sự được hơn 100 vụ xâm phạm quyền, trong khi các lực lượng thực thi hành chính (Hải quan, Quản lý thị trường, Thanh tra chuyên ngành, Công an) đã xử lý hàng chục nghìn vụ xâm phạm.

Tuy nhiên, cũng phải tính đến một số nguyên nhân ảnh hưởng đến hoạt động của Toà án. Trước hết, đó là do thời gian giải quyết kéo dài. Đây là một trong những nguyên nhân cơ bản dẫn đến việc các chủ thể quyền SHTT e ngại khởi kiện yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích của mình trước các hành vi xâm phạm. Thay vào đó, họ yêu cầu các cơ quan có thẩm quyển xử lý hành chính đối với các hành vi xâm phạm để đảm bảo việc chấm dứt kịp thời, nhanh chóng các hành vi xâm phạm đó.

Thứ hai, do các biện pháp khẩn cấp tạm thời theo trình tự dân sự chưa phát huy hiệu quả. Các biện pháp khẩn cấp tạm thời quy định trong Bộ luật Tố tụng Dân sự chưa được cụ thể hóa đối với các tranh chấp về quyền SHTT, còn mang tính chung chung.

Điều này đã gây không ít khó khăn cho chủ thể quyền SHTT trong việc yêu cầu Tòa án áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời để bảo vệ quyền và lợi ích của mình và cũng đồng nghĩa với việc ưu thế về quyền yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời của biện pháp dân sự chưa được phát huy trên thực tiễn. Theo thông tin của Tòa án thì có rất ít trường hợp yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời từ phía các chủ thể quyền SHTT.

Thứ ba, do năng lực giải quyết các vụ án về quyền SHTT chưa đáp ứng được yêu cầu. Pháp luật về bảo hộ quyền SHTT là lĩnh vực pháp luật còn tương đối mới mẻ ở Việt Nam, một số Thẩm phán vẫn gặp không ít khó khăn trong việc vận dụng các quy định pháp luật giải quyết các vụ án tranh chấp về quyền SHTT (đặc biệt là các vụ án tranh chấp về quyền tác giả, nhãn hiệu và kiểu dáng công nghiệp…) vì chưa có đủ trình độ chuyên sâu về SHTT.

Đặc biệt, Tòa án thường bị lệ thuộc kết quả trưng cầu giám định hoặc kết luận các yếu tố vi phạm của cơ quan có thẩm quyền về việc có hay không có hành vi xâm phạm quyền SHTT để giải quyết các vụ án về SHTT được chính xác, đúng pháp luật, bảo đảm quyền lợi hợp pháp của các bên đương sự.

Và nguyên nhân cuối cùng là khó xác định thiệt hại do hành vi xâm phạm quyền SHTT gây ra. Mặc dù Luật SHTT đã quy định nguyên tắc xác định thiệt hại do xâm phạm quyền SHTT, song do tính chất đặc thù của loại tài sản “trí tuệ” và do các căn cứ để xác định thiệt hại về vật chất như mức giảm sút về thu nhập, lợi nhuận, tổn thất về cơ hội kinh doanh, chi phí hợp lý để ngăn chặn, khắc phục thiệt hại… hoặc các thiệt hại về tinh thần bao gồm các tổn thất về danh dự, nhân phẩm, uy tín, danh tiếng... đều chưa có hướng dẫn chi tiết, nên trong nhiều trường hợp nguyên đơn không chứng minh được thiệt hại hoặc xác định không đầy đủ về những thiệt hại đã xảy ra trên thực tế.

Do vậy, các cấp Tòa rất lúng túng trong việc xác đinh mức bồi thường thỏa đáng nhằm đảm bảo quyền lợi hợp pháp của chủ sở hữu quyền.

Để tháo gỡ tốt nhất và nhanh nhất tình trạng trên, trước mắt cũng như lâu dài, đặc biệt là trong bối cảnh hội nhập sâu rộng của nền kinh tế nước ta trong quá trình toàn cầu hóa, vai trò của hệ thống Tòa án ngày càng trở nên quan trọng như là một thiết chế đảm bảo các cam kết về SHTT của Việt Nam với các đối tác nước ngoài cũng như quyền và lợi ích hợp pháp của chủ thể quyền. Trong bối cảnh đó, cần thực hiện một số biện pháp nhằm nâng cao vai trò của Tòa án trong hoạt động bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, đó là:  

Tiếp tục hoàn thiện pháp luật đối với việc giải quyết các vụ án tranh chấp về quyền SHTT, nhằm tạo ra cơ chế giải quyết thuận lợi, nhanh chóng và bảo đảm các quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể quyền SHTT. 

Nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ, Thẩm phán theo hướng chuyên sâu về SHTT, cần chú trọng xây dựng các mục tiêu và chương trình đào tạo có hệ thống để đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ chuyên sâu về SHTT và cả ngoại ngữ cho đội ngũ cán bộ, Thẩm phán ở các Tòa án hiện nay nhằm nâng cao kiến thức chuyên sâu về SHTT và nắm bắt được thực tiễn xét xử tại các nước.

Đồng thời, Tòa án nhân dân tối cao cũng cần thường xuyên thực hiện việc tổng kết công tác thực tiễn công tác xét xử, trên cơ sở đó tổ chức rút kinh nghiệm về nghiệp vụ giải quyết tranh chấp về quyền SHTT để phổ biến cho Tòa án nhân dân các cấp.

Ngoài ra, cũng cần nghiên cứu khả năng xây dựng Tòa án chuyên trách về SHTT, nếu được thực hiện sẽ giải quyết được rất nhiều vấn đề mà Tòa án Việt Nam đang gặp phải. Hệ thống Tòa án một số nước, kể cả các nước trong khu vực Đông Nam Á, đã hoạt động theo mô hình này và đạt được kết quả tích cực, bao gồm cả việc thu hút đầu tư nước ngoài và đảm bảo quyền của chủ sở hữu.

Thủy Thu