Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn (IPSARD) với sự hỗ trợ của Chương trình Australia hỗ trợ cải cách kinh tế Việt Nam (Chương trình Aus4Reform) đang thực hiện nghiên cứu khảo sát tại 7 tỉnh ĐBSCL để xây dựng Đề án “Chuyển đổi ngành nghề và tạo việc làm cho lao động nông nghiệp, nông thôn vùng ĐBSCL?”.
“Sa mạc nông thôn”
Biến đổi khí hậu đang là vấn đề “nóng” của ĐBSCL trong mấy năm trở lại đây, nhưng “sa mạc nông thôn” là cách mà bà Trần Thị Thanh Nhàn, Phó trưởng bộ môn Nghiên cứu Thị trường và Ngành hàng (IPSARD) nói khi đề cập đến tình trạng thiếu lao động đang trở nên phổ biến ở khu vực này.
Mặc dù dân số chiếm tới 19% dân số cả nước và có tới 12 triệu lao động nhưng kết quả khảo sát của IPSARD cho thấy lao động nông nghiệp, nông thôn khu vực ĐBSCL giảm và có xu hướng già hóa. Cụ thể, tỷ lệ lao động dưới 35 tuổi giảm từ 45,5% (năm 2012) xuống còn 38,9% (năm 2017), tỷ lệ lao động trên 50 tuổi lại tăng từ 20,7% lên 26,8%. Đặc biệt, trong ngành nông lâm thủy sản, lao động dưới 35 tuổi giảm 37,4% xuống 26,2% và lao động từ 50 tuổi trở lên tăng từ 24,1% lên 34,1%.
Biến đổi khí hậu và những thách thức mới như sạt lở, sụt lún, ô nhiễm môi trường nước cùng với việc thu hồi đất nông nghiệp phục vụ các mục đích khác, triển khai cánh đồng mẫu lớn, phát triển khoa học công nghệ… đã khiến cho nhu cầu lao động trong nông nghiệp ĐBSCL giảm.
Không đáp ứng được yêu cầu công việc, một lực lượng lớn lao động trẻ có xu hướng lên các TP lớn như TP HCM, Bình Dương, Đồng Nai… tìm việc, chủ yếu trong các khu công nghiệp. Nếu không cải thiện được việc chuyển đổi ngành nghề thì nơi đây sẽ là khoảng trống lớn về lao động vào vụ bởi người ở lại phần lớn là người già và người chưa đến độ tuổi lao động. “Gặt lúa còn có máy, chứ mía không có máy thu hoạch. Đến mùa mía là rất thiếu người thu hoạch, đã vậy người trẻ rất ít”- Đại diện Sở NN&NT tỉnh Sóc Trăng chia sẻ.
Đào tạo đã ít, sử dụng chẳng được bao nhiêu…
Khảo sát của IPSARD cho biết, tuy tỷ lệ lao động chưa quan đào tạo đã giảm từ 97,1% năm 2011 xuống còn 90,8% năm 2017 song đây là tỷ lệ khá cao, nhất là trong bối cảnh già hóa lao động và yêu cầu chuyển đổi để thích ứng với biến đổi khí hậu và hội nhập, mở rộng thị trường của vùng ĐBSCL.
Ông Trương Tiến Thọ, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT tỉnh An Giang khẳng định, nông dân chính là chủ thể trực tiếp thực hiện tái cơ cấu ngành nông nghiệp nhưng lại thiếu thông tin, kiến thức và nguồn lực. Ông Thọ cho biết, thời gian qua An Giang đã triển khai đồng bộ nhiều chương trình, chính sách nhằm giúp cho lao động nông thôn áp dụng các kiến thức khoa học kỹ thuật vào sản xuất trong đó chương trình đào tạo nghề cho lao động nông thôn theo Quyết định 1956/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Kết quả từ năm 2013 đến nay đã tổ chức đào tạo được 1.315 lớp đào tạo nghề nông nghiệp cho 36.683 người, bình quân đào tạo 5.240 lao động/năm. Đây là con số khá khiêm tốn so với trên 20.000 người bước vào tuổi lao động hàng năm của địa phương này.
Tuy nhiên, đại diện Sở NN&PTNT tỉnh An Giang thừa nhận, sự phối hợp giữa cơ sở dạy nghề và các doanh nghiệp chưa thật sự chặt chẽ đã ảnh hưởng đến công tác đào tạo và giải quyết việc làm cho người lao động. ”Hầu hết các cơ sở dạy nghề chưa tiếp cận với doanh nghiệp để nắm bắt nhu cầu tuyển dụng, ngược lại các doanh nghiệp cũng chưa đặt ra tiêu chí người lao động phải có tay nghề trước khi được tuyển dụng…”- ông Thọ phản ánh.
Liên quan đến vấn đề này, đại diện IPSARD cho biết, ĐBSCL là vùng được hỗ trợ đào tạo lớn nhất cả nước nhưng hiệu quả đào tạo lại thấp nhất. Cụ thể là chỉ 78,3% lao động được đào tạo có việc làm trong khi trung bình cả nước là 81,3%; Có đến 93,7% lao động được đào tạo nghề phải tự tạo việc làm; 4,15% lao động được doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm và chỉ có 0,98% lao động được doanh nghiệp tuyển dụng.
“Phần lớn các doanh nghiệp không tuyển được lao động đã qua đào tạo ở khu vực phi nông nghiệp. Nguyên nhân là nếu họ tuyển lao động có đào tạo thì phải trả mức lương cao hơn 7% so với lao động chưa qua đào tạo, trong khi vẫn phải đào tạo lại…”, bà Nguyễn Thị Thanh Nhàn, IPSARD phân tích.
Một loạt khó khăn trong đào tạo nghề cho lao động nông thôn ĐBSCL cũng được đại diện các địa phương đưa ra như: Khả năng tiếp thu hạn chế do trình độ học vấn thấp; định mức hỗ trợ học nghề thấp, mức kinh phí hỗ trợ cho giáo viên chưa cao nên không thu hút được nhiều giáo viên giỏi; nội dung bài giảng chưa phong phú, dễ hiểu, chưa gắn đào tạo với sử dụng, chưa có chính sách hỗ trợ vốn cho lao động sau đào tạo nghề…, thậm chí nhiều lao động nông thôn, khi tham gia học nghề thì mất thu nhập hằng ngày nên gia đình thêm khó, dẫn đến bỏ học giữa chừng…
Theo ông Trần Công Thắng – Phó Viện trưởng Phụ trách IPSARD, bên cạnh việc ưu tiên đào tạo các ngành nghề phù hợp với ngành lĩnh vực sản xuất chuyển đổi, cần đẩy mạnh thu hút doanh nghiệp đầu tư tại các địa phương, tích cực triển khai chương trình mỗi xã một sản phẩm, hỗ trợ đầu tư khởi nghiệp đặc biệt cho lao động trẻ. Cùng với đó, hướng đến xuất khẩu lao động nông nghiệp, tăng cường liên kết, hợp tác với các quốc gia sản xuất nông nghiệp tiên tiến trên thế giới…, cũng là những giải pháp cần được tính đến cho ĐBSCL…
