Xin bà cho biết, người được TGPL theo Luật mới có gì khác so với Luật TGPL năm 2006?
- Việc xác định người được TGPL được xây dựng trên nguyên tắc kế thừa những đối tượng hiện đang được TGPL, phù hợp với các chính sách đặc thù và điều kiện kinh tế - xã hội của Việt Nam. So với Luật TGPL năm 2006, diện người được TGPL đã được mở rộng (từ 06 diện người lên 14 diện người). Theo đó, 02 đối tượng được kế thừa hoàn toàn từ Luật TGPL năm 2006 là người thuộc hộ nghèo và người có công với cách mạng; 02 đối tượng được kế thừa và mở rộng là trẻ em không nơi nương tựa thành tất cả trẻ em, người dân tộc thiểu số “thường trú” thành “cư trú” tại các vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn (cư trú sẽ rộng hơn thường trú vì cư trú bao gồm thường trú và tạm trú).
Bên cạnh đó, Luật này đã bổ sung 02 nhóm là người bị buộc tội từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi (hiện nay đang thuộc trường hợp cơ quan tiến hành tố tụng phải chỉ định người bào chữa theo quy định Bộ luật Tố tụng Hình sự) và người bị buộc tội thuộc hộ cận nghèo để bảo đảm chính sách hình sự đối với các nhóm đối tượng này. Ngoài ra, Luật có quy định mới trong việc áp dụng điều kiện có khó khăn về tài chính đối với 08 nhóm người như tại khoản 7 Điều 7 của Luật để cung cấp cho những người thực sự có nhu cầu nhưng không có khả năng tài chính để thuê dịch vụ pháp lý. Chính phủ sẽ có quy định chi tiết về điều kiện có khó khăn về tài chính áp dụng với các nhóm người này phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội theo từng thời kỳ phát triển của đất nước.
Với việc mở rộng đối tượng được TGPL như vậy thì việc bảo đảm đáp ứng nhu cầu TGPL của người dân liệu có khả thi, thưa bà?
- Một trong các điểm mới quan trọng của Luật TGPL 2017 so với Luật TGPL năm 2006 là bổ sung 01 điều riêng về nguồn ngân sách cho hoạt động TGPL. Điều 5 Luật TGPL quy định nguồn tài chính cho công tác TGPL bao gồm nguồn ngân sách nhà nước, đóng góp, tài trợ của các tổ chức, cá nhân trong nước, ngoài nước, các nguồn hợp pháp khác. Nhà nước bố trí kinh phí trong dự toán ngân sách hàng năm của cơ quan thực hiện quản lý nhà nước về TGPL theo quy định của pháp luật ngân sách nhà nước. Đồng thời, đối với các địa phương chưa tự cân đối được ngân sách Luật quy định việc ưu tiên bố trí ngân sách từ số bổ sung cân đối ngân sách nhà nước để hỗ trợ thực hiện vụ việc TGPL phức tạp, điển hình.
Đó là nguồn lực tài chính. Còn nguồn lực con người, thì ngoài đội ngũ trợ giúp viên pháp lý được Nhà nước tuyển dụng để chuyên thực hiện TGPL trong toàn quốc, Luật TGPL năm 2017 còn giao Sở Tư pháp ký hợp đồng thực hiện TGPL với các tổ chức hành nghề luật sư, tổ chức tư vấn pháp luật và trả thù lao cho các tổ chức này. Luật TGPL 2017 đã có các quy định bảo đảm thi hành các điều khoản của Luật.
Việc ký kết hợp đồng thực hiện TGPL là quy định mới so với Luật TGPL năm 2006. Vậy quy định này mang lại lợi ích gì và để thực hiện thì cần có sự chuẩn bị như thế nào?
- Với mục tiêu xuyên suốt toàn bộ các quy định Luật là nâng cao chất lượng dịch vụ TGPL hướng đến bảo đảm tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp cho người được TGPL. Hoạt động TGPL là việc cung cấp dịch vụ pháp lý cho người nghèo và một số đối tượng yếu thế nhằm góp phần bảo đảm quyền con người, quyền công dân, do đó dịch vụ được cung cấp cho những người này phải được thực hiện bởi những chủ thể có đủ năng lực, có đủ trình độ và kỹ năng hành nghề.
Việc ký hợp đồng thực hiện TGPL khắc phục được phần nào bất cập trong thời gian qua đó là việc tổ chức tham gia TGPL chưa nhận được sự hỗ trợ kinh phí từ Nhà nước. Nếu được hưởng kinh phí khi thực hiện vụ việc TGPL thì sẽ có nhiều tổ chức hành nghề luật sư, tổ chức tư vấn pháp luật mong muốn được ký hợp đồng, do đó Nhà nước sẽ lựa chọn được những tổ chức tốt nhất, tâm huyết với hoạt động TGPL để cung cấp dịch vụ có chất lượng cho người được TGPL.
Đồng thời, việc huy động các tổ chức tham gia thực hiện TGPL thông qua cơ chế ký hợp đồng TGPL sẽ tạo sự cạnh tranh giữa các tổ chức thực hiện TGPL, từ đó nâng cao chất lượng dịch vụ TGPL của các tổ chức thực hiện TGPL nói chung, Trung tâm TGPL nhà nước nói riêng.
Để thực thi quy định này Luật cũng giao cho Sở Tư pháp thẩm quyền rất quan trọng trong hoạt động TGPL, đó là thông qua việc quản lý, đánh giá hoạt động của Trung tâm TGPL và nắm bắt yêu cầu TGPL tại địa phương quyết định việc lựa chọn, ký hợp đồng thực hiện TGPL với các tổ chức hành nghề luật sư, tổ chức tư vấn pháp luật có nguyện vọng, đáp ứng các điều kiện tối thiểu của Luật. Để thực hiện nhiệm vụ này, hàng năm Sở Tư pháp phải dự toán kinh phí để ký kết hợp đồng với các tổ chức xã hội thực hiện TGPL. Bộ Tư pháp sẽ quy định chi tiết việc lựa chọn, ký hợp đồng thực hiện TGPL.
Thưa bà, để thực hiện mục tiêu nâng cao chất lượng TGPL, Luật đã có những quy định nào mới?
- Một trong những mục tiêu lớn và quan trọng của việc xây dựng Luật TGPL lần này là nâng cao chất lượng TGPL. Để thực hiện mục tiêu này, Luật TGPL quy định chuẩn hóa đội ngũ người thực hiện TGPL, quy định tiêu chuẩn đối với tổ chức tham gia TGPL. Cụ thể:
Về tổ chức tham gia TGPL: để khắc phục tình trạng tham gia TGPL một cách hình thức, không hiệu quả của các tổ chức xã hội, Luật TGPL quy định các điều kiện cụ thể để tổ chức hành nghề luật sư, tổ chức tư vấn pháp luật tham gia TGPL. Đặc biệt, để ký hợp đồng với các tổ chức có điều kiện tốt nhất cung cấp dịch vụ TGPL Sở Tư pháp sẽ tổ chức lựa chọn theo một quy trình chặt chẽ phù hợp với điều kiện cụ thể của địa phương.
Về người thực hiện TGPL: Luật đã chuẩn hóa, nâng cao tiêu chuẩn trợ giúp viên pháp lý tương đương với luật sư, cụ thể là bổ sung tiêu chuẩn phải trải qua tập sự nghề (TGPL hoặc luật sư) để trợ giúp viên pháp lý có thời gian tập sự vận dụng kiến thức, kỹ năng trước khi được thực hiện và chịu trách nhiệm về về dịch vụ TGPL. Đồng thời, Luật quy định các điều kiện cụ thể đối với luật sư, cộng tác viên để được lựa chọn ký hợp đồng thực hiện TGPL.
Như vậy, không phải bất kỳ tổ chức, cá nhân nào có nguyện vọng đều được cung cấp dịch vụ TGPL như Luật năm 2006. Theo Luật TGPL năm 2017, để được cung cấp dịch vụ TGPL, các tổ chức, cá nhân cần đáp ứng yêu cầu, điều kiện tối thiểu do Luật định để bảo đảm chất lượng dịch vụ họ cung cấp cho người được TGPL. Đối với các tổ chức, cá nhân ngoài nhà nước, trên cơ sở điều kiện thực tế của địa phương và các quy định trong Luật, Sở Tư pháp và Trung tâm TGPL nhà nước sẽ lựa chọn trong số các tổ chức, cá nhân có nguyện vọng thực hiện TGPL để ký hợp đồng thực hiện TGPL. Có thể nói, với những quy định chặt chẽ ngay từ khi xác định các tổ chức, cá nhân có chức năng trực tiếp thực hiện TGPL, Nhà nước đã thể hiện cam kết mạnh mẽ trong việc cung cấp dịch vụ pháp lý có chất lượng cho người nghèo, đối tượng chính sách và các đối yếu thế khác trong xã hội.
Để triển khai thi hành Luật TGPL năm 2017, theo bà những thách thức, yêu cầu gì cần phải vượt qua?
- Thách thức đầu tiên và chủ yếu của việc đổi mới trong mọi lĩnh vực luôn là vấn đề nhận thức, trong lĩnh vực TGPL cũng vậy. Do đó, cần tăng cường công tác truyền thông về quyền được TGPL và hoạt động TGPL để nâng cao nhận thức của người, cơ quan có thẩm quyền ở Trung ương và địa phương, nhất là người, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, cơ quan quản lý về TGPL, tổ chức thực hiện và người thực hiện TGPL, đối tượng được TGPL và của xã hội về vai trò của công tác TGPL để từ đó có sự quan tâm thỏa đáng đến công tác này. Thêm vào đó, việc mở rộng diện người được TGPL như hiện nay đặt ra yêu cầu phải chuẩn bị kỹ lưỡng các điều kiện, nguồn lực con người và tài chính cần thiết để bảo đảm tính khả thi khi triển khai Luật trên thực tế.
Để Luật TGPL sửa đổi nhanh chóng đi vào cuộc sống, Bộ Tư pháp hiện đang gấp rút chuẩn bị tổ chức nhiều hoạt động, trong đó có một số hoạt động quan trọng như:
Phối hợp với Văn phòng Chính phủ và các bộ, ngành có liên quan xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch triển khai thi hành Luật; xây dựng, trình Chính phủ ban hành hoặc ban hành các văn bản quy định chi tiết, thi hành Luật theo thẩm quyền, bảo đảm hiệu lực thi hành đồng thời với Luật;
Tổ chức rà soát các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành liên quan đến hoạt động TGPL không còn phù hợp và đề xuất sửa đổi, bổ sung, thay thế, ban hành mới các văn bản pháp luật;
Phối hợp với các cơ quan, đơn vị liên quan truyền thông sâu rộng về nội dung của Luật để các cơ quan, tổ chức hữu quan và người dân hiểu và thực hiện.
Ngoài ra, việc giao cho Sở Tư pháp ký hợp đồng thực hiện TGPL với các tổ chức hành nghề luật sư, tổ chức tư vấn pháp luật; Trung tâm TGPL nhà nước ký hợp đồng thực hiện TGPL với luật sư, cộng tác viên sẽ tạo ra sự cạnh tranh trong việc cung ứng dịch vụ có chất lượng giữa các tổ chức, cá nhân xã hội với Trung tâm TGPL nhà nước và trợ giúp viên pháp lý. Với yêu cầu nâng cao chất lượng dịch vụ TGPL người thực hiện TGPL, tổ chức thực hiện TGPL phải có kế hoạch tự hoàn thiện, bổ sung kiến thức, kỹ năng hành nghề mới có thể đáp ứng được trong tình hình mới.
Trân trọng cảm ơn bà!
