Yan Chernyak sinh năm 1909 ở thành phố Chernivtsi, phía Bắc Bukovina – khi đó đang thuộc quyền cai trị của Đế chế Áo – Hung. Chiến tranh thế giới thứ I đã cướp đi toàn bộ gia đình của Chernyak, bao gồm cha mẹ ông, khiến ông phải vào trại trẻ mồ côi.
Cậu bé mồ côi thông minh
Sống trong cảnh khốn khó từ nhỏ nhưng sự thông minh thiên bẩm của Chernyak vẫn sớm được bộc lộ. Bước vào tuổi niên thiếu, chỉ nhờ tự mày mò mà ông đã có thể nói được tổng cộng 7 thứ tiếng, bao gồm tiếng Đức (tiếng mẹ đẻ), Romania, Hungary, Tây Ban Nha, tiếng Anh, tiếng Pháp và tiếng Séc. Đến năm 20 tuổi, ông có thể nói được rành rọt tất cả những thứ tiếng trên như người bản địa.
Tốt nghiệp trung học, Chernyak theo học tại trường Cao đẳng Kỹ thuật Prague. Ra trường với tấm bằng giỏi, ông được nhận vào làm việc tại một nhà máy điện nhưng chỉ được ít lâu thì bị mất việc do đại suy thoái.
Thất nghiệp, Chernyak quyết định thi vào trường Đại học Berlin để trở thành một kỹ sư có bằng cấp hẳn hoi. Năm 1930, khi đang học ở trường, ông gia nhập Đảng Cộng sản Đức với niềm tin vững chắc vào hệ tư tưởng Mác – Lenin. Đây cũng là thời điểm mà ông được tình báo Liên Xô tuyển mộ.
Rời trường đại học, Chernyak gia nhập quân đội Romania và được điều vào một đơn vị pháo binh. Tại đây, ông bắt đầu thu thập những tài liệu mật về các hệ thống vũ khí của các lực lượng quân đội châu Âu và gửi cho giới chức Liên Xô.
Tuy nhiên, hoạt động của ông có nguy cơ bị phát giác sau khi một kẻ phản bội bị phát hiện. Vì thế nên tình báo Liên Xô đã quyết định đưa Chernyak về Moscow để đào tạo các kỹ năng tình báo chuyên nghiệp.
Cuối năm 1936, Chernyak được điều tới Thụy Sỹ trong vỏ bọc của một phóng viên của hãng thông tấn Liên Xô TASS, hoạt động với mật danh “Jen”. Từ Thụy Sỹ, ông bắt đầu tuyển dụng các điệp viên ở Thụy Sỹ và Đức để xây dựng mạng lưới điệp viên có tên “Krona” do ông đứng đầu.
Cho đến nay, ngoài Chernyak, mới có 2 nhân vật trong nhóm này được xác định rõ danh tính, bao gồm 2 diễn viên Olga Tchekhova và Marika Rokk còn thông tin về 33 người còn lại vẫn chưa được giải mật.
Chỉ biết rằng, họ đều là những nhân vật có vai vế trong chính quyền Đức quốc xã, bao gồm một thư ký bộ trưởng, sỹ quan quân đội, tình báo quân sự và cả mật vụ, một nhân vật làm việc ngay trong Chính phủ của Hitler, một giám đốc ngân hàng, trưởng bộ phận của một công ty xây dựng hàng không, con gái của người đứng đầu Cục thiết kế xe tải cỡ lớn của Đức hay một sỹ quan cấp cao trong Bộ Chỉ huy liên quân Đức.
Với việc cả 35 người đều có mặt sâu trong bộ máy của Đế chế Đệ tam nên những thông tin mà họ thu thập được đều rất quan trọng và đều được chuyển tới Stalin.
Ngày 12/6/1941, Chernyak đã gửi về Moscow lệnh đặc biệt của Chỉ huy lực lượng bộ binh Đức về thời gian, mục đích cũng như các ám hiệu tiến hành cuộc tấn công xâm lược Liên Xô. Nhưng, Stalin khi đó lại không tin vào bản báo cáo khiến Liên Xô rơi vào tình thế bất ngờ khi bị Đức tấn công.
Dù vậy nhưng hàng loạt những trang báo cáo mà Chernyak gửi về trong năm 1943 đã giúp Nga tiêu diệt được nhiều binh đoàn của Đức quốc xã ở gần Belgorod và Kursk, cũng như phát động chiến dịch phản công quyết định ở Mặt trận phía Đông.
Người đàn ông “không bóng”
Tổng cộng, mạng lưới Krona đã hoạt động ở Đức trong 11 năm. Dù cơ quan phản gián của Đức phát hiện được tất cả những mạng lưới gián điệp tinh vi của Nga như “Red Orchestra” hay “Red Trio” nhưng họ chỉ đoán được về sự tồn tại của “Krona” mà không thể phát hiện được bất cứ người cung cấp thông tin hay thành viên nào của mạng lưới trên cũng như người đứng đầu mạng lưới Chernyak.
Yan Chernyak khi đó được phản gián Đức đặt cho biệt danh “người đàn ông không bóng” bởi ông không bao giờ để lại dấu vết ở bất cứ đâu. Ông được cho là chỉ ở với những người cực kỳ tin tưởng thay vì khách sạn nhưng không ở 1 địa điểm nào đến 2 lần và ở quá lâu, thường xuyên di chuyển khắp châu Âu nhưng tránh các thành phố lớn, đồng thời chỉ liên lạc với các thành viên trong mạng lưới khi nhận được thông tin cần phải gặp mặt.
“Tôi không bao giờ bỏ qua những nguy cơ dù là nhỏ nhất. Vì thế nên tôi không bao giờ đến nhà thổ, tham gia các sự kiện thể thao hay nhà hát do những nơi đó có thể bị đột kích và kiểm tra giấy tờ bất cứ lúc nào. Tôi cũng không bao giờ vi phạm pháp luật để tránh gây chú ý. Những điều đó cũng được tôi quán triệt tới các trợ lý” – ông từng kể.
 |
| Giáo sư người Anh Alan Nunn May. |
Yankel Chernyak được đánh giá là một điệp viên vô cùng tài giỏi. Ông có thể ghi nhớ đến 10 trang tài liệu bằng 7 thứ tiếng sau khi đọc chỉ 1 lần và chỉ nhìn 1 lần cũng đã có thể nhớ chính xác vị trí của 70 món đồ trong 1 căn phòng.
Để phòng thân, Chernyak tích cực học võ và là một bậc thầy về võ thuật. Ông cũng được cho là có thể thôi miên và đoán ý của người khác hay dự báo về các sự kiện sẽ diễn ra.
Không chỉ vậy, người đàn ông này còn được ca ngợi có bàn tay vàng, có thể bóc tem hay niêm phong trên đồ vật rồi dán lại như cũ hay giả mạo chữ viết tay của người khác mà không ai phát hiện ra.
Thường xuyên phải di chuyển, ông còn được cho là đã tự mình làm giả hộ chiếu mà không bị phát hiện khi nhập cảnh. Chưa hết, ông còn có biệt tài xử lý các tài liệu để chỉ người nhận với các quy ước từ trước mới có thể đọc được nhằm tránh nguy cơ tài liệu rơi vào tay người khác và có thể bị giải mã.
Giới chức Liên Xô đánh giá rằng mạng lưới gián điệp của Chernyak là một trong những mạng lưới gián điệp xuất sắc nhất trong lịch sử. Trong suốt hơn 10 năm hoạt động, mạng lưới này được cho là thậm chí chưa từng 1 lần thất bại.
Vũ khí hạt nhân và chuyến bay về Liên Xô
Chernyak cũng có đóng góp đáng kể trong việc chế tạo vũ khí hạt nhân của Liên Xô. Ban đầu, ông được điều tới London để tìm hiểu về chương trình hạt nhân của Anh. Với việc tuyển mộ được Giáo sư Alan Nunn May – một nhà khoa học tại trường Đại học Cambridge – ông đã lấy được bản thiết lò phản ứng uranium, mô tả nguyên tắc hoạt động của lò cùng nhiều tài liệu quan trọng khác trong chương trình phát triển hạt nhân của Anh.
Sau khi tùy viên quân sự của Liên Xô ở Canada và Mỹ Nicolai Zabotin bị cáo buộc hoạt động gián điệp, Chernyak được cử đến thay. Tại đây, ông tiếp tục tạo dựng các nguồn tin và gửi về Moscow báo cáo bao gồm những mục tiêu phát triển và nghiên cứu hạt nhân của Mỹ và Canada và cả 162mg Uranium-235.
Tuy nhiên, một thời gian sau đó, một nhân viên của Đại sứ quán Liên Xô ở Canada đã phản bội, đổi các tài liệu mật lấy việc được tị nạn chính trị, kéo theo việc 19 điệp viên Liên Xô bị cơ quan phản gián Canada phát giác. 9 trong số này đã bị bắt và bị kết án. Nhưng vì kẻ phản bội không biết tên người đứng đầu đường dây nên cơ quan phản gián Anh đã vào cuộc và phát hiện giáo sư May.
Đó cũng là thời điểm Moscow quyết định rút Yan Chernyak và nhóm của ông. Để đưa nhóm người này về nước, một tàu hải quân của Liên Xô đã thực hiện chuyến thăm thiện chí tới một cảng biển của Mỹ. Vào ban đêm, 9 người ăn vận như lính thủy đã lên tàu rồi được đưa tới Sevastopol.
Bằng cách đó, Yankel Pinkhusovitch Chernyak đã rút an toàn về Liên Xô nhưng cũng từ đây, ông hoàn toàn bị chìm vào quên lãng. Mãi đến ngày 14/12/1994, vài chiếc xe bọc thép hạng nặng lao đến một bệnh viện ở Moscow, vài vị tướng mang quân phục nghiêm chỉnh bước ra, trong đó có Tổng tham mưu trưởng Mikhail Kolesnikov và người đứng đầu lực lượng tình báo Nga Fyodor Ladygin.
Tại một phòng bệnh sau đó, 2 người trên đã đọc sắc lệnh của Tổng thống Yeltsin về việc trao danh hiệu Anh hùng Liên bang Nga cho Yankel Pinkhusovitch Chernyak rồi trao chứng nhận Anh hùng cùng giải thưởng Sao vàng cho vợ của ông.
Bản thân vị anh hùng khi đó đã rất yếu, lúc tỉnh lúc mê. 10 ngày sau đó, Chernyak qua đời. Đến lúc này, người ta mới biết về ông – điệp viên huyền thoại với biệt danh “Người không bóng” - đã có nhiều cống hiến quan trọng cho đất nước.../.
