Độc đáo Lễ hội cầu mưa của Yang Pơtao Apui ở Gia Lai

Độc đáo “Lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui”

Phú Thiện (Gia Lai) là mảnh đất giàu bản sắc văn hoá dân tộc truyền thống, còn lưu giữ nhiều di sản văn hóa vật thể, phi vật thể quý báu, phản ảnh khá toàn diện về sự tồn tại và phát triển của cộng đồng dân tộc thiểu số địa phương; minh chứng cho giá trị đó, Di tích Plei Ơi được công nhận là di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia năm 1993.

Khu vực phía đông nam tỉnh vốn được mệnh danh là vựa lúa lớn nhất Gia Lai, đây cũng là vùng đất gắn liền với các truyền thuyết về Vua Lửa, Vua Nước. Vì vậy, lễ cầu mưa ở vùng này là một trong những nghi thức quan trọng trong đời sống tín ngưỡng tâm linh và văn hóa đặc trưng của người Jrai. Với những giá trị đặc sắc, lễ hội cầu mưa của Yang Pơtao Apui (huyện Phú Thiện) được Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo Quyết định số 1877/QĐ-BVHTTDL ngày 8/6/2015.

Theo tài liệu "Đến với lịch sử - văn hóa Bắc Tây Nguyên", Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Vân viết: Lễ cầu mưa là nghi lễ quan trọng nhất mà các Pơ tao Apui thực hiện. Người Jrai khu vực ảnh hưởng của Pơ tao Apui tin rằng “chiếc gươm thần” làm vật trung gian, Pơ tao Apui là người duy nhất có thể liên hệ với thần linh để gọi mưa về tưới mát ruộng rẫy. Hàng năm, cứ đến mùa trồng tỉa (khoảng tháng 4 dương lịch) thì Pơ tao Apui lại tiến hành lễ cầu mưa. Ngoài ra, Pơ tao Apui còn cầu mưa khi có vùng nào đó bị hạn hán, ngoài vùng đó đem lễ vật đến yêu cầu được Pơtao Apui giúp đỡ.

Lễ hội cầu mưa được thực hiện bên cửa hông phía mặt trời mọc trong nhà của Pơ tao Apui. Để chuẩn bị làm lễ, Tlăo đing (người cắm cần rượu – phụ tá quan trọng nhất của Pơ tao) phải chuẩn bị lễ vật: 1 ghè rượu, sáp ong se thành từng cây nến, 1 tô gạo, thịt được cắt ra thành từng miếng bày sẵn. Vào buổi lễ, Tlăo đing ngồi hướng về phía lễ vật, cắm chiếc cần rượu cúng của Pơ tao Apui vào ché rượu, đầu cần xoay về hướng người cắm. Vừa khấn, ông ta vừa lấy gạo trong tô vãi ra chiếu cúng để mời: thần Núi, thần Sông, thần Gỗ, thần Đá… cùng về dự lễ; rồi vẫn tay trái nắm lấy cổ tay phải, tay phải Pơ tao Apui lấy thịt ném 03 lần về phía trước. Mỗi lần ném là một lần ông ta đọc một điều cầu xin.

Phụ nữ được tập hợp, chia tổ chuẩn bị cho công tác nấu nướng; thanh niên có nhiệm vụ đi chặt tre nứa, lồ ô, đi suối mò ốc, bắt cá, phụ giúp già làng những công việc nặng cho lễ cúng của làng; được tham gia trong lễ cúng của làng cho nên mọi người đều rất hồ hởi, hăng hái. Sau khi hoàn chỉnh việc bày biện các vật phẩm, lễ chính thức sẽ do Hội đồng tiến hành.

Hội đồng làm lễ cúng cầu mưa là những người được chọn, phải gương mẫu, không phạm vào điều cấm kị trong làng, có ảnh hưởng tích cực đối với cộng đồng. Trong ngày làng cúng cầu mưa, người dân cũng phải kiêng cữ, không đi làm, không được cầm cuốc, cầm rựa.

Lễ hội cầu mưa là hoạt động văn hóa tín ngưỡng hết sức độc đáo, mang bản sắc đặc trưng của người Jrai ở Gia Lai nói chung và tại huyện Phú Thiện nói riêng, được bảo tồn, phát huy nguyên vẹn giá trị truyền thống, góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn hóa lễ hội của cộng đồng các dân tộc Việt Nam.

Nhân tố quan trọng phát triển du lịch địa phương

Lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui huyện Phú Thiện năm 2023 là sự kiện văn hóa, du lịch nhằm quảng bá hình ảnh, giới thiệu tiềm năng phát triển du lịch huyện Phú Thiện; đẩy mạnh thu hút đầu tư hợp tác, liên kết giữa huyện Phú Thiện với các địa phương khác, tạo tiền đề xây dựng sản phẩm du lịch đặc trưng của huyện.

Bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể Lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui huyện Phú Thiện cũng như các giá trị văn hóa của các đồng bào dân tộc sinh sống trên địa bàn huyện và tôn vinh mảnh đất, con người, góp phần bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa và các giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc trên địa bàn huyện Phú Thiện.

Tại lễ hội, Lãnh đạo huyện Phú Thiện cho biết chủ trương chú trọng hình thành và xây dựng các sản phẩm, gắn với hình ảnh Lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui, vùng đất, con người huyện Phú Thiện nhằm tạo nên sản phẩm du lịch hấp dẫn, mang đậm bản sắc văn hóa, mảnh đất, con người huyện Phú Thiện, tạo điều kiện cho đồng bào dân tộc thiểu số tại địa phương được tham gia trực tiếp và hưởng lợi từ Lễ cầu mưa của Yang Pơtao Apui.

Trong buổi lễ; người dân sẽ trình diễn đan gùi, dệt thổ cẩm, tạc tượng gỗ, chế tác nhạc cụ dân tộc… của các nghệ nhân đến từ các xã, thị trấn trên địa bàn huyện phục vụ khách du lịch tham quan, tìm hiểu và trải nghiệm về nghệ thuật đan lát, tạc tượng, dệt thổ cẩm, chế tác nhạc cụ dân tộc, các vật dụng sinh hoạt phục vụ đời sống sinh hoạt của dân tộc Jrai, Bahnar.

Đến với không gian lễ hội, du khách được tìm hiểu các nghi lễ truyền thống, tham quan, mua sắm các mặt hàng lưu niệm, các sản phẩm đặc trưng từ thổ cẩm, nhạc cụ, trang sức; thưởng thức các món ăn truyền thống của đồng bào; cùng tham gia các hoạt động văn hóa nghệ thuật đặc sắc; xem các nghệ nhân biểu diễn cồng chiêng, tạc tượng nhà mồ, đắm chìm vào những điệu múa xoang uyển chuyển trong các lễ cúng nhà rông, cúng bến nước…

"Đây là dịp để khơi dậy tình yêu, sự gắn kết trong cộng đồng, đồng thời bà con được quảng bá, giới thiệu những nét văn hóa độc đáo của dân tộc mình đến với mọi người", một lãnh đạo huyện Phú Thiện chia sẻ về tầm quan trọng của lễ hội.