Như vậy, vấn đề năng lượng giữa Nga và các nước châu Âu vốn nhiều trắc trở lại thêm một lần nữa vấp phải những khó khăn.
Dự án đầy tham vọng
Nga từ lâu đã được biết đến là nước có tiềm năng kinh tế rất lớn, đặc biệt có nguồn năng lượng vào hàng lớn nhất thế giới, chiếm tới 13% tổng trữ lượng dầu mỏ và 34% trữ lượng khí đốt đã được phát hiện của toàn thế giới. Xuất khẩu dầu lửa và khí đốt ngày càng trở nên quan trọng và đóng góp tới 50% ngân sách của Nga. Liên minh Châu Âu (EU) là một trong những bạn hàng lớn tiêu thụ khí đốt hàng đầu của Nga, chiếm tới 25% lượng khí đốt của nước này.
Trước đây, kể từ sau khi Liên Xô tan rã vào năm 1991, Liên bang Nga vấp phải khó khăn, đó là khí đốt xuất khẩu của Nga sang các thị trường châu Âu phải đi qua những nước trung chuyển thuộc Liên Xô (cũ) là Belarus và Ukraine. Trong lịch sử, hai quốc gia nghèo năng lượng này đã nhiều lần can thiệp vào việc xuất khẩu khí đốt của Nga, không ngần ngại khóa đường ống dẫn khi qua những nước này để gây sức ép mỗi khi có tranh chấp bùng lên với nước Nga láng giềng.
Năm 2009, để trả đũa Công ty Gazprom của Nga nâng giá bán khí đốt, Ukraine đã từng chặn đường trung chuyển khí đốt Nga bán sang EU, làm cho 18 nước khách hàng Tây Âu của Nga lâm vào tình thế khó khăn đúng vào lúc cần khí đốt để sưởi vào mùa đông.
Trong bối cảnh đó, xây dựng một đường ống vận chuyển khí đốt sang châu Âu mà không phải quá cảnh qua một nước nào luôn là mục tiêu lớn của Nga, nhất là sau các cuộc khủng hoảng khí đốt với Ukraine. Và giải pháp hiệu quả nhất mà Nga lựa chọn chính là Dự án đường ống dẫn khí “Dòng chảy phương Bắc” dài hơn 1.200km, trị giá 7,4 tỉ euro, đặt ngầm ở đáy biển Baltic, đi từ Babayevo thuộc tỉnh Vologde của Nga đến thẳng Đức và châu Âu.
“Dòng chảy phương Bắc”
Đường ống dẫn khí đốt “Dòng chảy phương Bắc” được chính thức đưa vào vận hành ngày 8/11/2011 và hoàn thành toàn bộ vào năm 2012. Khi đi vào hoạt động, “Dòng chảy phương Bắc” cung cấp cho thị trường Tây Âu khoảng 55 tỷ mét khối khí đốt mỗi năm. Với công suất này, đường ống “Dòng chảy phương Bắc” không những cung cấp đủ khí đốt cho Ðức mà còn giúp Ðức có thêm nguồn thu từ phí trung chuyển khí đốt sang các nước châu Âu khác.
Sự ra đời của “Dòng chảy phương Bắc” ngay lập tức đã giúp Nga và các khách hàng Tây Âu của Nga tránh được tình trạng nguồn năng lượng này bị tắc nghẽn do những tranh chấp lặp đi lặp lại giữa Nga và Ukraine trước đó. Vì lẽ đó, dự án “Dòng chảy phương Bắc” khi được đưa vào hoạt động đã đánh dấu tầm quan trọng chiến lược, giúp Nga bảo đảm cam kết về an ninh năng lượng cho châu Âu; đồng thời khẳng định vai trò và tầm ảnh hưởng của xứ sở Bạch Dương ở khu vực này.
Sau khi dự án “Dòng chảy phương Bắc” đi vào vận hành, tháng 9/2015, Nga, Đức và các đối tác châu Âu đã ký thỏa thuận bắt tay xây dựng tiếp dự án “Dòng chảy phương Bắc” mở rộng, tức “Dòng chảy phương Bắc 2” nhằm xây dựng một nhánh đường ống dẫn khí đốt khác cũng chạy từ Nga, đi ngầm dưới biển Baltic sang Đức và không qua lãnh thổ Ukraine. Nếu nhánh thứ 2 này đi vào hoạt động, dự kiến sẽ tăng gấp đôi khối lượng khí đốt cung cấp cho Đức, lên 110 tỷ mét khối/năm. Các đối tác ký kết hợp đồng này với Nga là một loạt tập đoàn năng lượng của Tây Âu như E.ON và Wintershall của Đức, Shell của Anh - Hà Lan, OMV của Áo và ENGIE của Pháp.
 |
| Đường đi của “Dòng chảy phương Bắc”. |
Nối lại “Dòng chảy phương Nam”
Trong một động thái liên quan, Thư ký báo chí của Tổng thống Nga, ông Dmitry Peskov ngày 18/3 cho biết, cần “xem xét chi tiết” tuyên bố trước đó cùng ngày của Đại sứ EU tại Nga Vygaudas Usackas rằng Brussels sẵn sàng thảo luận đề xuất khôi phục dự án xây dựng tuyến đường ống dẫn khí đốt “Dòng chảy phương Nam”.
Ông Peskov nói rằng dự án “Dòng chảy phương Nam” đã bị đình hoãn do quan điểm của Ủy ban Châu Âu (EC) và hiện cơ quan này vẫn chưa thay đổi quan điểm. Trước đó, Đại sứ Usackas tuyên bố EU sẵn sàng thảo luận “các đề xuất cụ thể” nếu có, để khôi phục dự án “Dòng chảy phương Nam”. Ông Usackas cho rằng do EU không phải là bên ngừng thực hiện dự án nên họ không phải khôi phục dự án. Ông Usackas cũng nói trong trường hợp được nối lại, dự án phải tuân thủ tất cả các yêu cầu pháp lý của EU. Ngày 16/3, đại diện thường trực của Nga tại EU Vladimir Chizhov thừa nhận khả năng khôi phục “Dòng chảy phương Nam”. Ông cho biết: “Theo quan điểm khách quan, theo quan điểm về nhu cầu của châu Âu đối với khí đốt Nga, triển vọng này là có”.
Tuyến đường ống dẫn khí đốt “Dòng chảy phương Nam” có công suất chuyển tải thiết kế 63 tỷ mét khối khí đốt, đi ngầm dưới biển Đen, từ trạm nén khí Beregovaya ở Nga đến bờ biển Bulgaria. Việc hủy bỏ dự án được Nga công bố ngày 1/12/2014. Theo Tổng thống Nga Vladimir Putin, nguyên nhân của quyết định này là do quan điểm của EU dường như đã buộc Bulgaria đình chỉ dự án trên phần lãnh thổ nước này.
Bị phản đối
Sau khi các thông tin về dự án “Dòng chảy phương Bắc 2” được công bố, Ba Lan, Slovakia và 7 nước Đông Âu khác đã kịch liệt lên tiếng phản đối dự án này.
Tại Hội nghị Thượng đỉnh EU diễn ra hồi tháng 10/2015, dự án mở rộng “Dòng chảy phương Bắc 2” đã dẫn tới những tranh luận gay gắt khi Thủ tướng Italia Matteo Renzi cáo buộc Đức vì ủng hộ dự án này nên đã vi phạm các lệnh trừng phạt Nga mà EU đưa ra. Theo lập luận của các nước Đông Âu, dự án này của Đức và Nga đi ngược lại với chính sách của châu Âu trong việc đảm bảo an ninh năng lượng cũng như đem đến “những tổn thất nghiêm trọng về địa chính trị cho châu Âu”. Mặc dù là quốc gia có ảnh hưởng lớn nhất trong EU nhưng Đức lại phớt lờ lợi ích các nước thành viên ở Đông Âu, đặt lợi ích cá nhân mình lên cao hơn việc đảm bảo an ninh năng lượng cho các nước Đông Âu.
Tuy nhiên, Chủ tịch EC Jean-Claude Junker đã bác bỏ lập luận này của các nước Đông Âu và cho rằng dự án “Dòng chảy phương Bắc 2” chỉ đơn thuần là dự án thương mại chứ không liên quan đến các vấn đề chính trị. Một quan chức ngoại giao Đức cũng khẳng định dự án “Dòng chảy phương Bắc 2” là một dự án doanh nghiệp mà chính phủ Đức không tham gia vào.
Nhưng bất chấp những lời khẳng định đó, mới đây nhất ngày 17/3, lãnh đạo 8 nước châu Âu (Czech, Estonia, Hungary, Latvia, Ba Lan, Slovakia, Romania và Litva) vẫn tiếp tục gửi thư cho Chủ tịch EC Jean-Claude Juncker phản đối dự án mở rộng tuyến đường ống dẫn khí đốt “Dòng chảy phương Bắc”. Những nước phản đối “Dòng chảy phương Bắc 2” cho rằng dự án này có thể gây ra “những hậu quả bất ổn địa chính trị tiềm tàng”, việc thực hiện dự án càng làm tăng sự phụ thuộc của EU vào nguồn năng lượng Nga, đồng thời “có thể tạo ra những rủi ro nhất định đối với an ninh năng lượng tại khu vực Trung và Đông Âu”.
Theo những nước này, việc mở rộng tuyến đường ống dẫn khí đốt “Dòng chảy phương Bắc” sẽ tác động mạnh tới sự phát triển của thị trường khí đốt và lộ trình trung chuyển khí đốt trong khu vực, đặc biệt là qua Ukraine. Do đó, các nước này đã yêu cầu hủy dự án này.
Hồi tháng 2, báo Đức Deutsche Welle cho biết, 14 dự án năng lượng dự kiến sẽ được EC thực thi nhằm giảm sự phụ thuộc của EU vào khí đốt Nga. Theo đó, cơ sở hạ tầng truyền dẫn khí đốt hiện có của EU sẽ được bổ sung thêm một số tuyến đường ống dẫn khí đốt mới, mà trước hết là khởi động 6 dự án ở các nước Baltic và khu vực Đông Nam Âu, vốn phụ thuộc rất lớn vào nguồn cung khí đốt của Nga. Ví dụ, các nước Estonia, Latvia, Litva và Phần Lan sẽ kết nối với mạng đường ống toàn châu Âu. Hungary có kế hoạch để xây dựng một tuyến đường ống dẫn từ Croatia, đồng thời Bulgaria và Romania sẽ nhận khí đốt từ Hy Lạp. Ngoài ra còn có hai dự án nhằm cải thiện nguồn cung khí đốt giữa Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha và Pháp.
EC đã xác định tất cả các phương án trong khuôn khổ chiến lược về tiếp nhận, vận chuyển và lưu trữ khí đốt tự nhiên hóa lỏng, là một phần của khái niệm an ninh năng lượng châu Âu. EU đề xuất 9 nước đóng vai trò như “các khu vực năng lượng”, trong trường hợp khủng hoảng, có thể cung cấp sự hỗ trợ cần thiết cho các nước láng giềng EU.
Hiện 1/3 nhu cầu khí đốt của EU được đảm bảo bằng nguồn cung khí đốt từ Nga. Trong bối cảnh đó, các nhà phân tích cho rằng, dự án “Dòng chảy phương Bắc 2” trong thời gian tới sẽ tiếp tục là nguyên nhân gây chia rẽ các nước châu Âu.
