Hiệp định CPTPP là một trong ba Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới mà Việt Nam đã tham gia, và đây cũng là hiệp định mà Việt Nam thực thi lâu nhất, khoảng 5 năm. CPTPP đã mang lại nhiều lợi ích tích cực cho hoạt động xuất nhập khẩu và đầu tư của Việt Nam. Kim ngạch xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và các nước CPTPP đã tăng mạnh từ 77 tỷ USD năm 2019 lên 95,5 tỷ USD vào năm 2023. Thặng dư thương mại của Việt Nam với các nước CPTPP cũng tăng từ 1,6 tỷ USD năm 2019 lên 4,7 tỷ USD hiện nay.
Theo bà Nguyễn Thị Lan Phương - Vụ Chính sách Thương mại Đa biên, Bộ Công Thương, trong CPTPP có những thị trường mới mà trước đây Việt Nam chưa có FTA, như Canada, Mexico và Peru. Kim ngạch xuất nhập khẩu với các nước này đã tăng đáng kể từ 12 tỷ USD năm 2019 lên gấp đôi vào năm 2023, và thặng dư thương mại cũng tăng từ 5 tỷ USD lên 9 tỷ USD.
Trong 9 tháng đầu năm 2024, kim ngạch xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và các nước CPTPP đạt hơn 76 tỷ USD, tăng gần 10% so với cùng kỳ năm trước. Thặng dư thương mại hiện tại đạt khoảng 6,6 tỷ USD, thể hiện sự phát triển ấn tượng trong mối quan hệ thương mại với các nước CPTPP, đặc biệt là những thị trường mới chưa từng có FTA trước đây.
Các nhà đầu tư nước ngoài từ các thành viên CPTPP như Singapore và Nhật Bản đã tích cực tiếp cận thị trường Việt Nam, nhận thấy nhiều cơ hội từ Hiệp định FTA này và tận dụng hiệu quả các lợi thế mà CPTPP mang lại. Tuy nhiên, quá trình thực thi FTA và việc tận dụng lợi thế từ CPTPP không chỉ có những kết quả tích cực mà còn còn một số điểm cần cải thiện và thúc đẩy thêm.
Theo bà Nguyễn Thị Lan Phương, phần lớn các doanh nghiệp tận dụng được các Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) này là các doanh nghiệp FDI, chẳng hạn như các công ty trong lĩnh vực linh kiện điện tử, giày dép, dệt may và máy tính. Trong khi đó, các doanh nghiệp mạnh về nông nghiệp và thủy sản của Việt Nam vẫn còn hạn chế trong việc tận dụng các FTA này.
Tại những thị trường mà Việt Nam đã ký kết FTA, tỷ trọng hiện tại của Việt Nam còn rất thấp. Không chỉ đối với CPTPP mà các FTA thế hệ mới khác như EVFTA hay UKVFTA cũng chỉ đạt dưới 10%. Đặc biệt, tại các thị trường như CPTPP, Mexico và Canada, tỷ lệ này còn dưới 2%, và tỷ lệ tận dụng ưu đãi từ CPTPP vào năm 2022 chỉ khoảng 5%. Điều này cho thấy còn nhiều dư địa và cơ hội để Việt Nam khai thác tại các thị trường FTA, đặc biệt là những thị trường mà trước đây chưa có FTA.
Những doanh nghiệp Việt Nam đã có cơ hội xuất khẩu sang các thị trường CPTPP tuy đã tham gia vào một phần chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp FDI, nhưng vẫn còn rất hạn chế. Họ gặp khó khăn trong việc đáp ứng các tiêu chuẩn ngày càng cao của các thị trường FTA, đặc biệt là các yêu cầu kỹ thuật mới mà các doanh nghiệp FDI đặt ra.
Các doanh nghiệp FDI thường là những tập đoàn đa quốc gia với vốn lớn, kinh nghiệm quản trị toàn cầu và công nghệ tiên tiến. Do đó, việc các doanh nghiệp Việt Nam kết hợp vào chuỗi cung ứng của họ đòi hỏi phải nâng cao năng lực để đáp ứng được các yêu cầu khắt khe này.
Về lợi thế của doanh nghiệp Việt Nam khi tham gia chuỗi cung ứng của Toyota, ông Nguyễn Trung Hiếu - Công ty Ô tô Toyota Việt Nam cho biết: "Gần 5 năm qua, Toyota Việt Nam đã trực tiếp sàng lọc hàng trăm đơn vị, sau đó làm việc cụ thể với khoảng vài chục đơn vị. Qua quá trình này, chúng tôi đã tuyển chọn được một số đơn vị trở thành nhà cung cấp và hiện tại họ đã bắt đầu cung cấp cho các dự án sản xuất xe cũng như sản xuất linh kiện cho những chiếc xe mà chúng tôi sản xuất tại Việt Nam.
Lợi ích mà Toyota nhận được là có thêm các nhà cung cấp mới, giúp đa dạng hóa nguồn cung ứng và nâng cao chất lượng sản phẩm. Chúng tôi hy vọng trong tương lai khi lộ trình áp dụng của Hiệp định CPTPP đối với ngành ô tô về 0% vào khoảng năm 2030 - 2031 thì chúng tôi có sự cạnh tranh tốt hơn trên thị trường Việt Nam".
Còn theo ông Nguyễn Thành Trung, doanh nghiệp đã phải thay đổi từ việc tự nâng cấp bản thân không chỉ về đầu tư máy móc, thiết bị hiện đại mà còn phải đầu tư vào kỹ năng của người lao động. Điều này bao gồm việc nâng cao trình độ kỹ thuật để có thể đáp ứng yêu cầu, thay đổi tư duy, phương pháp đảm bảo chất lượng và cải thiện tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm.
Ông Trung cho biết: "Trước đây, chúng tôi đã thực hiện một số đơn hàng theo timeline nhất định. Tuy nhiên, khi tiếp nhận lại những đơn hàng này, chúng tôi phải giảm thời gian hoàn thành xuống chỉ còn 30% so với trước đây, điều này tạo ra áp lực rất lớn."
Mặc dù gặp phải áp lực như vậy, ông Trung cho biết rằng điều này cũng là động lực mạnh mẽ giúp công ty hoàn thiện bản thân, hệ thống quản lý, con người và kỹ năng chuyên môn của từng cán bộ, công nhân viên. "Chúng tôi luôn nỗ lực để đáp ứng các tiêu chí cao hơn, từ đó nâng cao khả năng cạnh tranh và chất lượng dịch vụ."
Liên quan đến việc tăng cường kết nối và tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp FDI, bà Nguyễn Thị Lan Phương cho biết, trong thời gian vừa qua, các bộ và ngành của Việt Nam đã nỗ lực hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực, đáp ứng tốt hơn các tiêu chuẩn của các tập đoàn toàn cầu để gia nhập hệ thống và chuỗi cung ứng. Nhiều chính sách đã và đang được triển khai nhằm thúc đẩy hội nhập hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, việc đưa chính sách đó vào thực tiễn doanh nghiệp vẫn là một quá trình dài. Trong khi các doanh nghiệp nước ngoài sau khi đàm phán FTA chỉ cần cung cấp thông tin trên hệ thống internet và họ đã có năng lực tốt để hấp thu các hiệu lực và cam kết từ FTA, thì doanh nghiệp Việt Nam vẫn phải vượt qua nhiều thách thức.
"Chúng tôi đang thiết kế các chính sách mới, ví dụ như hỗ trợ doanh nghiệp gặp khó khăn về vốn bằng cách kiến nghị lên Chính phủ và phối hợp với Ngân hàng Nhà nước cùng Hiệp hội Ngân hàng để tìm ra các giải pháp cụ thể, giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn tốt hơn." - bà Phương khẳng định.
