'Hơi thở thứ hai' của báo chí

Tại phiên thảo luận "Báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên mới: Tầm nhìn kiến tạo không gian phát triển", nhiều chuyên gia chung nhận định, báo chí Việt Nam không chỉ còn vai trò trực quan thông tin, mà còn là người kiến tạo, dẫn dắt xã hội trong bối cảnh chuyển đổi số và AI trỗi dậy.

Tìm lại sự khả tín trong một 'khu chợ hỗn loạn'

TS. Trần Đăng Tuấn - nguyên Phó Tổng giám đốc Đài truyền hình Việt Nam nêu rõ, báo chí đang chật vật để tạo ra một không gian trên mạng xã hội. Mặc dù báo chí đã cố gắng "xông pha vào tất cả các nền tảng", từ xây dựng app, web, mạng xã hội... nhưng bức tranh chung vẫn khá ảm đạm. Nhiều tờ báo lớn bị sụt giảm mạnh về cả lượng độc giả lẫn phát hành.

Ông cho rằng báo chí không thể chạy đua với mạng xã hội về tốc độ, khi công chúng bị dẫn dắt bởi thuật toán gợi ý thay vì chủ động tìm đọc. Thay vào đó, báo chí phải có những hơi thở mới. Giải pháp hiện nay không phải báo chí đa nền tảng mà là báo chí theo một tên khác - báo chí đa phương pháp. Nghĩa là báo chí phải có nhiều phương pháp tiếp cận công chúng, phương pháp đóng gói, kinh doanh...

"Giờ là lúc báo chí Việt Nam ngừng loay hoay tìm 'chỗ bán' sản phẩm báo chí trên các nền tảng. Thay vào đó, cần quay trở lại vấn đề cốt lõi là nâng cao chất lượng sản phẩm. Báo chí chỉ có 1 con đường là làm sao độc giả tìm đến vì khả tín nhất, chất lượng nhất, làm cho người ta hiểu được gốc rễ của vấn đề. Báo chí khai mở, phân tích, báo chí kiến tạo tư duy độc giả và công chúng. Hơi thở thứ 2 là báo chí chất lượng", vị chuyên gia này nhận định.

Dẫn chứng về những ấn phẩm báo chí đặc biệt được "săn đón" liên tục từ cộng đồng trong thời gian vừa qua, ông Hoàng Nam Tiến - Phó Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học FPT cho rằng, một số cơ quan báo chí thành công vì đã nói được điều mà mọi tầng lớp nhân dân mong muốn được đón nhận.

"Tôi đã tận mắt chứng kiến hàng nghìn bạn Gen Z mở tờ báo ra, quét QR Code và đọc say mê. Ở đây, chúng ta cần quay trở lại giá trị cũ: Tất cả độc giả đều mong muốn có những nguồn tin khả tín, chính thống. Bản thân các nhà báo cũng cần phải thực sự là nhà báo, thực sự phải coi báo chí là vũ khí cách mạng. Càng đối mặt với sức ép từ mạng xã hội, AI, những yêu cầu này càng cần thiết," ông Tiến nói.

Ông Hoàng Nam Tiến cũng dự báo, chỉ trong vòng 6 tháng tới, AI sẽ thay đổi toàn bộ cách công chúng tìm kiếm và xử lý thông tin. Tuy nhiên, ông thẳng thắn thừa nhận, AI làm được rất nhiều trừ 3 điều.

“AI không biết tò mò, AI bắt chước sáng tạo rất tốt nhưng lại không biết điều tra. Và AI không có trí tuệ cảm xúc. Nếu những dòng chúng ta viết ra vẫn có thể chạm tới trái tim của ai đó, chúng ta không lo sợ AI... AI không phải đối thủ của báo chí. AI là cánh tay nối dài của trí tuệ con người”, ông Hoàng Nam Tiến nhấn mạnh.

Xây nền báo chí tinh - gọn - mạnh, kiến tạo lại niềm tin công chúng

Đặt ra vấn đề cần xác định tầm nhìn 10 năm tới, TS. Nguyễn Thanh Hòa, chuyên gia Báo chí - Truyền thông, Giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số TP HCM cho rằng, báo chí cần tiếp tục thực hiện mục tiêu: Tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu quả. Trong đó, nhà báo phải tinh, cơ quan báo chí phải gọn, quy trình phải hiệu năng, mô hình hoạt động hiệu quả. Muốn vậy, cần hướng đến một nền báo chí nhân văn và hiện đại.

TS. Nguyễn Thanh Hòa cũng đưa ra một số quan điểm cốt lõi. Thứ nhất, nền báo chí nhân văn lấy việc phục vụ cho mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh làm đầu. Trước yêu cầu của đất nước hôm nay, từng cơ quan báo chí phải mạnh, thì mới có tổ hợp báo chí mạnh, và mới có thể tạo dựng cộng đồng, giúp người dân, doanh nghiệp, và hoạt động thực thi chính sách.

Thứ hai, hiện đại hóa báo chí chính là phá bỏ tính rập khuôn, lối mòn, thể hiện qua cả nội dung và hình thức. Kiến tạo một thực tại mới cho báo chí đồng nghĩa với hành động để tạo ra những biến chuyển tích cực cho mối tương tác giữa nghề báo và không gian mạng. Càng tạo ra được những dòng chủ lưu thông tin thì báo chí càng tiệm cận với sứ mệnh giám sát và phản biện xã hội. Chính quyền số, kinh tế số, xã hội số và đặc biệt là công dân số đòi hỏi báo chí cũng phải am tường hoạt động, thói quen, hành vi mới của những lớp công chúng mới.

"Báo chí đang đứng trước cơ hội để hiện đại hóa mô hình hoạt động khi công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đang bày ra trước mắt những đại lộ thông tin mới. Công nghệ blockchain giúp sản xuất và phân phối sản phẩm báo chí và bảo đảm quyền sở hữu trí tuệ đối với tác phẩm", ông Hòa nêu.

Đồng tình quan điểm trên, TS. Lê Quốc Vinh - Chuyên gia truyền thông, Chủ tịch Le Group of Companies cho rằng, báo chí cần tìm kiếm lại niềm tin của độc giả dựa trên sự thật. Ngoài ra, báo chí cần tạo 4 trụ cột: Chất lượng nội dung là cốt lõi; đổi mới công nghệ và chuyển đổi số toàn diện; đa dạng hóa mô hình kinh doanh bền vững; đào tạo và phát triển nguồn nhân lực...

'Hơi thở thứ hai' của báo chí chính là sự trở lại với chất lượng, tính khả tín, chiều sâu, và vai trò kiến tạo để báo chí không chỉ đưa tin, mà dẫn dắt, kết nối và đồng hành cùng công chúng trong một không gian số ngày càng phức tạp.