Sứ mệnh phát huy quyền làm chủ của nhân dân
Về xây dựng Nhà nước pháp quyền (NNPQ) xã hội chủ nghĩa (XHCN) của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân hiện nay, bài viết “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam” của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chỉ rõ: “Chúng ta chủ trương không ngừng phát huy dân chủ, xây dựng NNPQ XHCN thực sự của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, trên cơ sở liên minh giữa công nhân, nông dân và trí thức do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo.
Nhà nước đại diện cho quyền làm chủ của nhân dân, đồng thời là người tổ chức thực hiện đường lối của Đảng; có cơ chế để nhân dân thực hiện quyền làm chủ trực tiếp và dân chủ đại diện trên các lĩnh vực của đời sống xã hội, tham gia quản lý xã hội”. Đây là những tư tưởng chỉ đạo quan trọng được đúc rút từ thực tiễn đổi mới, hội nhập mà Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo thực hiện, thể hiện hồn cốt của NNPQ XHCN Việt Nam.
Dưới góc độ pháp lý, sau Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng, Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) đã khẳng định: “Nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam là NNPQ XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân” (Điều 2). Các Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X, XI, XII cũng như Cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) đã khẳng định NNPQ XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân là một trong tám đặc trưng của xã hội XHCN.
Về thực tiễn xây dựng, hoàn thiện NNPQ XHCN Việt Nam, 5 bản Hiến pháp của nước ta (Hiến pháp năm 1946, năm 1959, năm 1980, năm 1992 có sửa đổi bổ sung vào năm 2001 và Hiến pháp năm 2013) là 5 nấc thang lớn vươn tới dân chủ và NNPQ, đồng thời thể hiện sự nhận thức, tiếp cận ngày càng đầy đủ hơn học thuyết về NNPQ hiện đại. Những tư tưởng về dân chủ, quyền lực nhân dân, sự ràng buộc quyền lực nhà nước bởi Hiến pháp và pháp luật, sự kiểm soát quyền lực nhà nước, sự thượng tôn pháp luật..., vốn là các nguyên tắc sống còn của NNPQ, được Hiến pháp nước ta thể hiện một cách nhất quán theo hướng ngày càng đầy đủ và có cơ chế hữu hiệu để bảo đảm thực hiện.
| |
| GS.TS Hoàng Thế Liên, nguyên Thứ trưởng Thường trực Bộ Tư pháp. |
Từ quan điểm của Tổng Bí thư về “pháp quyền dưới chế độ XHCN”, có thể thấy, cái gốc của NNPQ là xác lập dân chủ, thừa nhận và bảo đảm thực hiện quyền lực của nhân dân. Do đó, dân chủ và phát huy quyền làm chủ của nhân dân phải là sứ mệnh hàng đầu của NNPQ XHCN Việt Nam.
Với nhận thức như vậy, trong thời gian qua, chúng ta đã tập trung tạo dựng được về cơ bản cơ chế pháp lý bảo đảm thực thi nguyên tắc nhân dân làm chủ trong tổ chức và hoạt động của Nhà nước, quyền lực nhân dân là gốc, chi phối và quyết định quyền lực nhà nước. Tuy nhiên, để nhân dân thực sự làm chủ thì không những nhân dân phải có đủ quyền mà quan trọng hơn là phải có đủ điều kiện và năng lực làm chủ.
Nhà nước phải đủ mạnh, có hiệu lực và hiệu quả với ý thức phục vụ nhân dân, vì lợi ích công. Nhà nước phải thực sự trong sạch, vững mạnh, phòng ngừa và kiểm soát hiệu quả tình trạng tham nhũng và các biểu hiện tha hóa quyền lực. Và pháp luật cần được xây dựng và hoàn thiện trên cơ sở dân chủ, tiếp cận đầy đủ hơn với yêu cầu của nguyên tắc pháp quyền, không chỉ là công cụ hữu hiệu để Nhà nước quản lý xã hội, mà quan trọng hơn phải trở thành thiết chế để nhân dân thể hiện và thực hiện quyền lực của mình.
Hoàn thiện hệ thống pháp luật đáp ứng yêu cầu nguyên tắc pháp quyền
Về phương hướng hoàn thiện NNPQ, chúng ta hướng tới xây dựng một đất nước “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, một quốc gia thịnh vượng, yêu cầu đặt ra hàng đầu là phải chú trọng hoàn thiện NNPQ nhằm nâng cao hơn nữa hiệu lực của Nhà nước; tạo dựng cho được một hệ thống pháp luật đáp ứng yêu cầu của nguyên tắc pháp quyền.
Theo đó, pháp luật không những phải được ban hành đúng thẩm quyền về nội dung và hình thức, đúng trình tự thủ tục luật định, mà phải bằng cơ chế dân chủ để thể hiện cho được đầy đủ ý chí, nguyện vọng của nhân dân và phải vì mục tiêu bảo vệ, bảo đảm quyền tự do, dân chủ, quyền con người, quyền công dân.
Tinh thần thượng tôn pháp luật, trách nhiệm pháp lý, trách nhiệm phục vụ của Nhà nước trước nhân dân được đề cao và được hiện thực hóa trong đời sống xã hội. Pháp luật phải thực sự là môi trường an toàn, lành mạnh, đủ rộng về không gian pháp lý để người dân làm ăn và sinh sống. Pháp luật là cơ sở để tổ chức, thực hiện quyền lực nhà nước, được các cơ quan nhà nước nghiêm chỉnh chấp hành, áp dụng công bằng, nhất quán và không thiên vị. Thông qua pháp luật thực hiện cho được sự phân công thẩm quyền thật rành mạch, trên cơ sở đó có phương thức phối hợp nhịp nhàng giữa các cơ quan thực hiện quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp; tránh tình trạng chồng chéo, trùng lặp hoặc buông lỏng quản lý.
Đồng thời, cũng cần xây dựng cho được một cơ chế pháp lý hữu hiệu kiểm soát quyền lực nhà nước, bảo đảm kiểm soát từ ba phía: Kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước với nhau (kiểm soát bên trong); kiểm soát quyền lực từ phía nhân dân với tư cách là chủ thể của quyền lực thông qua việc ghi nhận, bảo đảm thực hiện quyền dân chủ đầy đủ hơn nữa; kiểm soát quyền lực thông qua việc tăng cường năng lực của các thiết chế kiểm soát chuyên nghiệp, trong đó cần sớm xây dựng cơ chế bảo hiến mà Hiến pháp 2013 đã giao.
Muốn vậy, Đảng cần khẩn trương xây dựng và ban hành Nghị quyết riêng về xây dựng và hoàn thiện NNPQ XHCN Việt Nam, đặt ra chủ trương tổng thể, đồng bộ về cải cách lập pháp, cải cách hành chính và cải cách tư pháp đáp ứng yêu cầu pháp quyền.
Theo đó, cần đặt mục tiêu xây dựng Quốc hội chuyên trách và chuyên nghiệp; xây dựng một Chính phủ mạnh, có đủ thẩm quyền với cơ cấu lại bộ máy tổ chức tinh gọn, đội ngũ công chức thực tài, đủ năng lực để thực hiện tốt nhất quyền hành pháp, chủ động khởi xướng và hoạch định chính sách sáng tạo, thực hiện chức năng quản lý và điều hành vĩ mô có hiệu quả, tổ chức và bảo đảm việc thi hành nghiêm pháp luật trên phạm vi toàn quốc, bảo đảm sự thống nhất, xuyên suốt của nền hành chính quốc gia phục vụ nhân dân.
Xác định tư pháp là xét xử, từ đó khẳng định cơ quan tư pháp là Tòa án, được giao đủ thẩm quyền và tăng cường năng lực để đủ khả năng xem xét, giải quyết hầu hết các tranh chấp xảy ra trong xã hội, bảo đảm công lý; thực hiện sự phân quyền mạnh mẽ cho chính quyền địa phương theo hướng bảo đảm tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương đi đôi với việc tăng cường sự kiểm soát của cơ quan nhà nước cấp trên.
Đặc biệt, trong mối quan hệ với kinh tế thị trường và xã hội, Nhà nước được coi là thiết chế song hành và có vai trò kiến tạo phát triển, hỗ trợ tích cực. Vì vậy, cần xây dựng Nhà nước ta theo mô hình nhà nước kiến tạo phát triển, tận tụy thực hiện tốt các chức năng vốn có trong một nền kinh tế thị trường hiện đại trong điều kiện công nghiệp hóa, không thực hiện những công việc mà người dân (khu vực tư) có thể làm được. Nhà nước xây dựng và thực thi có hiệu quả các quy tắc pháp lý điều tiết các hoạt động kinh tế nhằm khắc phục những trục trặc, khuyết tật của cơ chế thị trường, chứ không phải làm thay thị trường, can thiệp vô lối vào thị trường…