Khi tăng trưởng không còn là mục tiêu duy nhất trong tài chính thay thế

Từ tăng trưởng bằng tốc độ đến năng lực kiểm soát vận hành

Sự phát triển nhanh chóng của tài chính thay thế tại Việt Nam với các mô hình như vay ngang hàng (P2P lending), mua trước trả sau (BNPL), cho vay dựa trên tài sản (title lending) đã giúp mở rộng khả năng tiếp cận vốn cho nhóm khách hàng ngoài hệ thống ngân hàng. Tuy nhiên, đi kèm tốc độ là thách thức về mặt kiểm soát: đặc biệt trong bối cảnh chưa có khung pháp lý đồng bộ, việc tăng trưởng quy mô không còn là thước đo duy nhất để đánh giá tiềm năng dài hạn của doanh nghiệp. Động thái của các doanh nghiệp thuộc nhóm các mô hình này là bắt đầu xem vận hành như một trụ cột chiến lược, chứ không chỉ là bộ phận kỹ thuật hỗ trợ. Các yếu tố như kiểm soát rủi ro, dịch vụ khách hàng, quản lý nhân sự và quy trình pháp lý nội bộ đang được chuẩn hóa nhằm đảm bảo rằng việc mở rộng không đánh đổi bằng trải nghiệm người dùng hoặc tính minh bạch.

Xu hướng này trở nên rõ nét hơn trong 1-2 năm gần đây, khi mà các nhà đầu tư tổ chức, đặc biệt nhóm quan tâm tới IPO, đang dịch chuyển tiêu chí đánh giá từ “tăng trưởng nhanh” sang “tăng trưởng bền vững”. Một trong những chỉ báo quan trong được xem xét là năng lực vận hành nội bộ có thể đo lường và kiểm chứng được, thể hiện qua việc doanh nghiệp có hệ thống kiểm soát, tuân thủ và quản trị nội bộ thực chất, không chỉ mang tính hình thức.

Vận hành không còn là chuyện “nội bộ”

Tại các thị trường có tính thanh lọc cao, một doanh nghiệp tài chính muốn niêm yết thành công phải chứng minh được năng lực vận hành hiệu quả: quy trình minh bạch, rủi ro được kiểm soát, hệ thống nội bộ có thể mở rộng mà không làm gia tăng sai lệch vận hành. Mặc dù tại Việt Nam hiện chưa có yêu cầu bắt buộc về những tiêu chuẩn này đối với các công ty tài chính thay thế, nhưng thực tế cho thấy: những doanh nghiệp chủ động chuẩn hóa từ sớm đang chiếm ưu thế khi tiếp cận vốn.

Một số doanh nghiệp đã tích hợp hệ thống vận hành có kiểm soát, áp dụng quy trình đánh giá bên thứ ba, triển khai ESG, đăng ký xếp hạng tín nhiệm từ tổ chức độc lập, ngay cả khi chưa bị bắt buộc theo luật. Việc xuất hiện các chứng chỉ như: bảo vệ khách hàng, hệ thống ESG được công nhận quốc tế, xếp hạng tín nhiệm, giải thưởng về pháp chế - nhân sự - vận hành… đang cho thấy một hướng đi khác của doanh nghiệp tài chính thay thế: xây niềm tin từ vận hành, trước khi tìm kiếm định giá. Điều đáng lưu ý là những chứng nhận này không đến từ các tổ chức trong nước, mà là hệ thống đánh giá đã được công nhận tại khu vực.

Trường hợp của F88, dù không nằm trong hệ thống tổ chức tín dụng nhưng lại được vinh danh cùng với ADB, Maybank tại giải thưởng ALB SE Asia Law Awards 2025. Theo đó, F88 là đại diện duy nhất của Việt Nam được vinh danh trong Top 6 Đội ngũ Pháp chế Tiêu biểu Đông Nam Á trong lĩnh vực Dịch vụ Tài chính do Thomson Reuters tổ chức, là một trong những tín hiệu minh họa cho xu thế mới: chứng minh năng lực vận hành như một phần của chiến lược tài chính dài hạn. Trong báo cáo công bố thông tin đại chúng gần đây, doanh nghiệp này công bố là đơn vị duy nhất tại Việt Nam đạt được chứng chỉ vàng về bảo vệ khách hàng (Client Protection Certificate - CPC) vốn là một tiêu chí chưa phổ biến tại các công ty ngoài ngành ngân hàng…

Vận hành, một chỉ báo phi tài chính, chưa bắt buộc nhưng không thể thiếu

Khi các mô hình tài chính thay thế vẫn còn nằm ngoài hệ thống điều tiết đồng bộ, những khác biệt về vận hành nội bộ đang trở thành yếu tố phân hóa giữa các doanh nghiệp. Việc chủ động xây dựng hệ thống kiểm soát, áp dụng đánh giá độc lập và tăng cường hợp tác chính sách không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro tuân thủ, mà còn được thị trường vốn nhìn nhận như chỉ báo cho năng lực quản trị dài hạn.

Với những doanh nghiệp chủ đích hướng tới IPO, năng lực vận hành dù không phản ánh trực tiếp qua chỉ số tài chính nhưng lại đang ngày càng đóng vai trò như một “tiêu chuẩn ngầm” để nhà đầu tư phân biệt giữa tăng trưởng có kiểm soát và mở rộng thiếu chuẩn mực. Trong giai đoạn cấu trúc ngành đang hình thành, đây có thể chính là yếu tố sớm nhất phản ánh khả năng thích ứng với các yêu cầu niêm yết và quản trị minh bạch trong tương lai. Việc thị trường vốn bắt đầu nhìn vào năng lực vận hành như một yếu tố định giá tiềm năng cho thấy: trong tài chính thay thế, tăng trưởng bền vững không còn là câu chuyện của ngày mai, mà bắt đầu từ lựa chọn vận hành hôm nay.