Vụ án hiếm có
Ngày 28 và 29 tháng 12/2022, TAND huyện Thường Xuân, tỉnh Thanh Hóa đã mở phiên tòa xét xử sơ thẩm 5 đối tượng có liên quan trong vụ án mua hổ về nhà nấu cao bị phát hiện tháng 4/2022 và tuyên hình phạt tù với cả 5 đối tượng. Theo thông tin tại phiên tòa, khoảng cuối tháng 3/2022, đối tượng Đỗ Văn Lấn cùng vợ là Nguyễn Thị Oanh tìm mua 1 cá thể hổ từ Nguyễn Văn Tuấn để nấu cao bán kiếm lời do biết Tuấn có nhiều mối quan hệ với các đối tượng chuyên buôn bán động vật hoang dã (ĐVHD). Ngày 1/4/2022, Tuấn dẫn vợ chồng Lấn, Oanh đến nhà đối tượng Hoàng Văn Hiến (tại Nghệ An) mua một cá thể hổ đã chết được cấp đông nặng 62,9kg với giá 145 triệu đồng, thuê Liệu vận chuyển cá thể hổ từ Nghệ An về Thanh Hóa với giá 10 triệu. Lấn, Oanh cũng trả Tuấn 4 triệu tiền “phí môi giới”.
Sau đó, hai vợ chồng Lấn, Oanh sử dụng điện thoại di động chụp ảnh, quay video cá thể hổ giới thiệu quảng cáo tới khách hàng. Đến ngày 10/4/2022, khi hai đối tượng đang chuẩn bị nấu cao cá thể hổ thì bị lực lượng Phòng Cảnh sát môi trường, Công an tỉnh Thanh Hóa bắt quả tang và tịch thu toàn bộ tang vật. Khám xét khẩn cấp nơi ở của Hoàng Văn Hiến, cơ quan chức năng còn thu giữ thêm 4 chi gấu ngựa bị tàng trữ trái phép.
Trước đó, ngày 10/4/2022, Phòng Cảnh sát phòng, chống tội phạm về Môi trường - Công an tỉnh Thanh Hóa phối hợp cùng Công an huyện Thường Xuân đã phát hiện đối tượng Đỗ Văn Lấn (sinh năm 1974) và vợ là Nguyễn Thị Oanh (sinh năm 1977, cùng trú tại thôn Thống Nhất 2, xã Xuân Dương, huyện Thường Xuân) có hành vi tàng trữ trái phép 1 cá thể hổ trưởng thành đông lạnh, 1 bộ da hổ, 15kg xương ĐVHD, 20 miếng cao nghi của ĐVHD, 6 nanh nghi của ĐVHD cùng nhiều vật dụng để chuẩn bị nấu cao tại nhà riêng.
Mở rộng điều tra, cơ quan chức năng bắt giữ thêm nhiều đối tượng có liên quan đến hoạt động tàng trữ, mua bán trái ĐVHD này, bao gồm: đối tượng Hoàng Văn Hiến (sinh năm 1974, trú tại thị trấn Cầu Giát, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An) - được xác định là đối tượng bán cá thể hổ cho Lấn, Oanh, đối tượng Nguyễn Văn Liệu (sinh năm 1967, trú tại khu phố 3, thị trấn Cầu Giát, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An) được xác định là các đối tượng vận chuyển hổ từ Nghệ An ra Thanh Hóa và Nguyễn Văn Tuấn (sinh năm 1966, trú tại phường Đông Tân, thành phố Thanh Hóa, tỉnh Thanh Hóa) - được xác định là đối tượng môi giới vụ mua bán hổ này.
Đặc biệt, trong các đối tượng này, hai đối tượng Hiến và Tuấn đều đã từng bị truy cứu trách nhiệm hình sự và nhận bản án phạt tù nhưng cho hưởng án treo về hành vi phạm tội liên quan đến ĐVHD. Trong đó, Tuấn đã tiếp tục phạm tội khi vẫn đang trong thời gian thử thách thi hành án “treo”.
Tại phiên tòa, sau quá trình nghị án, Hội đồng xét xử đã quyết định tuyên phạt đối tượng Đỗ Văn Lấn 15 tháng tù; đối tượng Nguyễn Thị Oanh 14 tháng tù nhưng cho hưởng án treo với thời gian thử thách là 28 tháng; đối tượng Hoàng Văn Hiến 14 tháng tù và đối tượng Nguyễn Văn Liệu 12 tháng tù. Đối tượng Nguyễn Văn Tuấn nhận hình phạt 14 tháng tù nhưng bị tổng hợp hình phạt với bản án “treo” trước đó và phải chấp hành tổng cộng 50 tháng tù cho cả 2 bản án. Các đối tượng cũng bị tuyên truy thu số tiền thu lợi bất chính trong vụ án này.
 |
TAND thành phố Hà Nội đã tuyên phạt một đối tượng 8 năm 3 tháng tù về tội buôn bán 26 cá thể rùa quý hiếm. (Ảnh: ENV). |
Hổ (Panthera tigris) và gấu ngựa (Ursus thibetanus) đều là các loài ĐVHD thuộc lớp thú nằm trong Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ ban hành kèm Nghị định 64/2019/NĐ-CP. Theo quy định tại Điều 244 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017 - BLHS), các hành vi tàng trữ, vận chuyển, buôn bán trái phép cá thể, bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống hoặc sản phẩm của ĐVHD thuộc Danh mục loài trên có thể bị xử phạt lên đến 15 năm tù đối với cá nhân tùy theo số lượng cá thể ĐVHD bị xâm hại.
Trong vụ án trên, với hành vi vi phạm xâm hại đến một cá thể hổ (của tất cả các đối tượng) và các sản phẩm của gấu (của đối tượng Hiến), các đối tượng đã bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điểm b Khoản 1 Điều 244 BLHS với mức hình phạt từ 500 triệu đồng đến 2 tỷ đồng hoặc từ 1 đến 5 năm tù đối với cá nhân.
Theo bà Bùi Thị Hà - Phó Giám đốc Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV), hiếm có một vụ án nào mà các cơ quan chức năng địa phương đã thành công trong việc làm rõ và truy cứu trách nhiệm hình sự tất cả các đối tượng có liên quan ở những vị trí, vai trò khác nhau, từ đối tượng bán, đối tượng mua cho đến đối tượng vận chuyển, môi giới bán ĐVHD trái phép như trong vụ án này.
95% vụ án có đối tượng bị bắt giữ, 79% vụ án được đưa ra xét xử
Trong năm 2022, có 95% các vụ án hình sự về ĐVHD có đối tượng bị bắt giữ; 79% các vụ án hình sự về ĐVHD có đối tượng bị bắt giữ đã được đưa ra xét xử và kết án với một hoặc nhiều đối tượng có liên quan; mức án tù trung bình cho tội phạm về ĐVHD là 3,01 năm.
Đây là những con số trong báo cáo “Công tác xử lý tội phạm về động vật hoang dã tại Việt Nam năm 2022” vừa được ENV công bố ngày 6/9/2023 nhằm đánh giá hiệu quả xử lý các vụ án hình sự về ĐVHD tại Việt Nam trong năm 2022. Báo cáo được phân tích dựa trên 156 vụ án hình sự về ĐVHD phát hiện trong năm 2022 được ghi nhận trên Cơ sở dữ liệu vi phạm về ĐVHD của ENV.
Theo báo cáo, sau khi BLHS sửa đổi có hiệu lực vào năm 2018 - một bước tiến quan trọng trong cải cách tư pháp, góp phần tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho các cơ quan tiến hành tố tụng trong công tác điều tra và xử lý tội phạm về ĐVHD, thì Việt Nam tiếp tục đạt được những kết quả đáng khích lệ trong công tác xử lý tội phạm về ĐVHD.
 |
Tỷ lệ các vụ án hình sự về ĐVHD có đối tượng bị bắt giữ trong giai đoạn 2014 - 2022. (Ảnh: ENV) |
Tỷ lệ các vụ án hình sự về ĐVHD có đối tượng phạm tội bị bắt giữ đã đạt trung bình 92,2% (giai đoạn 2018 - 2022, sau khi BLHS sửa đổi có hiệu lực) so với tỷ lệ 84,6% (giai đoạn 2014 - 2017, trước khi BLHS sửa đổi có hiệu lực). Tỷ lệ các vụ án hình sự về ĐVHD được đưa ra xét xử cũng tăng đáng kể. Trong bốn năm sau khi BLHS sửa đổi có hiệu lực (2018 - 2021), trung bình tỷ lệ các vụ án có đối tượng bị bắt giữ được đưa ra xét xử là 90,9%, tăng gần 30% so với giai đoạn trước khi BLHS có hiệu lực với mức trung bình chỉ đạt 62,2%.
Mức án tù trung bình cho một đối tượng phạm tội về ĐVHD trong năm 2022 là 3,01 năm, giảm so với mức án tù trung bình cao nhất được ghi nhận vào năm 2019 là 4,45 năm. Tuy nhiên, con số này vẫn cao gấp đôi mức án tù trung bình ghi nhận vào năm 2017 là 1,21 năm, thời điểm trước khi BLHS sửa đổi có hiệu lực.
 |
Tỷ lệ các vụ án hình sự về ĐVHD có đối tượng bị xét xử trong giai đoạn 2014 - 2022. (Ảnh: ENV) |
“Trong 5 năm vừa qua, các cơ quan chức năng và cơ quan tiến hành tố tụng đã có những nỗ lực đáng kể trong cuộc chiến ngăn chặn tình trạng buôn bán ĐVHD trái phép, thể hiện ở số lượng vụ bắt giữ và xét xử tội phạm về ĐVHD ngày càng tăng. Tuy nhiên, tình trạng buôn lậu ĐVHD qua các cảng vẫn là một thách thức lớn cần tiếp tục được quan tâm giải quyết. Kể từ năm 2015, Cơ sở dữ liệu của ENV đã ghi nhận 34 vụ buôn bán ĐVHD phát hiện tại các cảng biển ở Việt Nam với gần 80 tấn ngà voi, sừng tê giác và vảy tê tê bị tịch thu. Đáng tiếc là cho đến nay, mới chỉ có 3 đối tượng liên quan đến các vụ việc này bị kết án”, bà Bùi Thị Hà - Phó Giám đốc ENV cho biết.
Vì thế, Báo cáo cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bắt giữ và truy cứu trách nhiệm hình sự những đối tượng cầm đầu các đường dây buôn bán ĐVHD. Theo đó, các cơ quan chức năng cần tận dụng thông tin từ những vụ thu giữ ban đầu để thu thập bằng chứng và xây dựng chuyên án với mục tiêu bắt giữ và xử lý nghiêm các đối tượng cầm đầu để có thể tiến tới xóa bỏ vai trò của Việt Nam trong mạng lưới buôn bán ĐVHD trái phép toàn cầu. “Việc thu giữ các lô hàng tại cảng có thể phần nào làm gián đoạn hoạt động vận chuyển ĐVHD trái phép. Tuy nhiên, các cơ quan thực thi pháp luật chỉ có thể triệt phá hoàn toàn các đường dây buôn lậu ĐVHD nếu có thể bắt giữ thành công các đối tượng cầm đầu và áp dụng các biện pháp xử phạt thích đáng với những đối tượng này”, bà Bùi Thị Hà khẳng định.
