Chỉ đáp ứng 40% nhu cầu
Thứ trưởng Bộ GTVT, kiêm phụ trách HĐTV TCty ĐS Việt Nam Nguyễn Ngọc Đông cho biết, mạng ĐS quốc gia Việt Nam có tổng chiều dài 3.143km, với 2.531km đường chính tuyến, 612km đường ga và đường nhánh nhưng đã được xây dựng từ lâu, lạc hậu. Từ năm 1975 đến nay có xây dựng mới tuyến ĐS xuống cảng Cửa Lò nhưng đã dừng hoạt động; tuyến ĐS Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân thì đang bị đình hoãn, còn lại không có tuyến ĐS mới nào được đầu tư trọn vẹn.
Trong khi đó, đường nhánh kết nối với cảng biển nhiều nơi bị dỡ bỏ, kết nối kém. Giao cắt ĐS và đường bộ trên các tuyến dày đặc với trung bình 0,5km có một giao cắt với đường bộ. Tuyến ĐS Bắc - Nam còn những nút thắt ảnh hưởng đến năng lực thông qua như cầu yếu, hầm Hải Vân, hầm Khe Nét… Hành lang an toàn ĐS nhiều đoạn bị xâm phạm nghiêm trọng, toàn mạng lưới có khoảng hơn 6.000 đường ngang, lối dân sinh qua ĐS.
“Vốn cho duy tu ĐS hàng năm dao động khoảng từ 1.700 – 2.000 tỷ đồng từ nguồn sự nghiệp kinh tế nhưng cũng chỉ đáp ứng được khoảng 40% so với nhu cầu. Mức đầu tư như vậy chỉ chiếm khoảng 2-3% tổng vốn đầu tư cho GTVT”, Thứ trưởng Đông nói và kiến nghị Chính phủ ưu tiên vốn trung hạn cho các dự án tháo nút thắt về hạ tầng ĐS, dự án về hành lang, đường gom an toàn ĐS, ưu đãi cho đầu tư phát triển công nghiệp ĐS.
Ông Vũ Tá Tùng, Tổng Giám đốc TCty ĐS Việt Nam cho biết thêm, các vấn đề về kết cấu hạ tầng ĐS như: bình diện hạn chế, độ dốc dọc lớn, cầu yếu, hầm yếu... là nguyên nhân ảnh hưởng trực tiếp đến việc nâng cao tải trọng, tốc độ chạy tàu, năng lực thông qua và năng lực chuyên chở trên các tuyến.
Thị phần vận tải ĐS thấp và ngày càng có dấu hiệu suy giảm. Vận tải hành khách, với các tuyến ngắn thì không cạnh tranh được với đường bộ, các tuyến đường dài thì khó cạnh tranh với hàng không giá rẻ. Nếu khối lượng vận chuyển của ĐS năm 1995 chiếm 11,7% tổng lượng luân chuyển hành khách và chiếm 7,9% tổng lượng luân chuyển hàng hóa toàn ngành GTVT thì những năm gần đây thị phần vận tải ĐS sụt giảm lớn. Lượng luân chuyển hành khách chỉ đạt 3,2% tổng lượng luân chuyển hành khách và lượng luân chuyển hàng hóa chỉ đạt 1,9% tổng lượng luân chuyển hàng hoá toàn ngành GTVT vào năm 2014.
Tỷ trọng vốn đầu tư cho ĐS rất thấp so với toàn ngành GTVT, giai đoạn 2011-2015 chỉ chiếm 2,3%. Các nguồn vốn đầu tư chỉ tập trung cải tạo, nâng cấp mạng ĐS hiện có, vốn đầu tư phát triển các tuyến mới rất ít. Quy mô đầu tư nhỏ, đan xen, không có tác dụng làm thay đổi đồng bộ kết cấu hạ tầng của ĐS Việt Nam.
“Năng lực hạ tầng được nâng cao sẽ nâng được số đôi tàu trên tuyến, góp phần giảm chi phí điều hành, giảm giá thành vận tải để tăng cạnh tranh. Vấn đề mấu chốt để tăng tốc độ tàu tuyến ĐS Bắc – Nam là phải giải quyết được vấn đề nâng cấp hạ tầng ĐS với tổng chi phí khoảng 1,8 tỷ USD”, ông Tùng nhấn mạnh, đồng thời khẳng định quyết tâm của TCty ĐS Việt Nam “nhất định không cam chịu chậm phát triển”.
Phát triển đường sắt để tái cơ cấu phương tiện vận chuyển
Chia sẻ với những khó khăn, thách thức mà ngành ĐS đang phải đối mặt, Phó Thủ tướng khẳng định: “Vấn đề rất quan trọng là vốn đầu tư cho hạ tầng ĐS. Nhưng nguồn lực đầu tư cho đầu tư phát triển ĐS hạn chế trong khi xã hội hóa ĐS rất khó khăn, rất khó thu hút vốn đầu tư ngoài nhà nước. Đây là nguyên nhân chính cản trở phát triển ĐS, hiện đại hóa ĐS”.
Phó Thủ tướng cũng nhận định, ĐS Việt Nam đang đứng trước thách thức rất to lớn, đó là hạ tầng rất lạc hậu, thị phần thấp; mạng lưới ĐS chưa kết nối được với các khu kinh tế mới, khu công nghiệp, nhất là các cảng biển nên chưa tăng được sản lượng…
Theo Phó Thủ tướng, nguyên nhân của thực trạng này là nhận thức về vai trò của ĐS trong tổng thể kết cấu hạ tầng GTVT nói chung chưa nhất quán và chưa rõ, chưa đầy đủ, chưa có một bài toán để khẳng định ĐS phải chiếm bao nhiêu phần trăm thị phần vận tải, để từ đó có cơ cấu đầu tư phù hợp.
Phó Thủ tướng nhấn mạnh, ĐS có vai trò rất quan trọng, không chỉ làm nhiệm vụ vận tải, không chỉ tham gia vào quá trình sản xuất, lưu thông hàng hóa mà còn có vai trò trong cơ cấu lại các phương thức vận tải để phát triển GTVT bền vững hơn. Nếu ĐS phát triển tốt sẽ giảm tải cho đường bộ, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống người dân khi đi lại thuận tiện, an toàn.
Để thực hiện yêu cầu phát triển ĐS, Phó Thủ tướng yêu cầu ngành ĐS có thứ tự ưu tiên các dự án nâng cấp tuyến ĐS Bắc – Nam để từng bước đạt mục tiêu tốc độ tàu hành khách đạt 90km/h, trong đó từng bước đầu tư khắc phục nút thắt về hạ tầng; đầu tư, cải tạo, nâng cấp các nhà ga; từng bước xóa bỏ các điểm giao cắt đồng mức ĐS- đường bộ; đầu tư nâng cấp trang thiết bị ngành ĐS; tăng cường bước đầu tư kết nối ĐS quốc gia với các cơ sở sản xuất, dịch vụ lớn, đặc biệt là cảng biển.
Về dự án tuyến ĐS Bắc – Nam tốc độ cao, Phó Thủ tướng yêu cầu tập trung hoàn thành báo cáo để trình Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư, từ đó tìm kiếm các nhà đầu tư.
Về nguồn vốn đầu tư cho phát triển ĐS, Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ KH&ĐT, Bộ Tài chính cùng Bộ GTVT tìm nguồn vốn để từng bước thực hiện các dự án nâng cấp hạ tầng ĐS hiện có. “Chắc chắn phải bổ sung thêm vốn cho đầu tư hạ tầng ĐS hiện có nhưng phải hiệu quả”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh.
