Những người cha tỷ phú bắt con tự lập

Không để lại tiền, để lại giá trị

Với nhiều tỷ phú, tiền bạc là công cụ, không phải mục tiêu sống. Giá trị mà họ muốn truyền lại cho con là năng lực, nghị lực và trách nhiệm. Như Warren Buffett từng nói: “Cha mẹ nên để lại cho con cái đủ để chúng cảm thấy mình có thể làm bất cứ điều gì, nhưng không quá nhiều để chúng chẳng muốn làm gì cả”.

Bill Gates, người sáng lập Microsoft nổi tiếng không chỉ vì tài sản hàng chục tỷ USD mà còn vì sự khắt khe với con cái. Ông và vợ cũ, bà Melinda, tuyên bố sẽ chỉ để lại cho mỗi con 10 triệu USD - chưa đầy 1% khối tài sản (hiện khoảng 130 tỷ USD, theo Bloomberg Billionaires Index 2025). Cặp đôi này đã hiến phần lớn tài sản cho Quỹ từ thiện Bill & Melinda Gates Foundation, với lý do “phục vụ nhân loại là di sản tốt đẹp nhất”. Trong một buổi phỏng vấn với Reddit AMA, Gates từng nhấn mạnh: “Tôi muốn các con phát triển sự nghiệp riêng, không phụ thuộc vào khối tài sản của tôi”. Ba người con của ông - Jennifer, Rory và Phoebe - đều được giáo dục theo cách "giới hạn và định hướng", không dùng iPhone khi còn nhỏ, không có đặc quyền mua sắm và phải làm việc nhà. Jennifer Gates, ái nữ lớn nhất, đã tự xây dựng sự nghiệp riêng trong lĩnh vực y học và cưới chồng không phải tỷ phú, mà là một vận động viên cưỡi ngựa.

Là một trong những nhà đầu tư vĩ đại nhất lịch sử, Warren Buffett - CEO của Berkshire Hathaway - vẫn sống trong căn nhà mua từ năm 1958, đi làm bằng xe bình thường và dùng điện thoại Nokia “cục gạch” cho đến tận gần đây. Dù sở hữu khối tài sản hơn 130 tỷ USD, ông cho rằng “sinh ra đã có cả triệu đô là một bất công”. Buffett từng nói rõ ông sẽ chỉ để lại “một phần rất nhỏ” tài sản cho ba người con, phần còn lại quyên góp cho từ thiện. “Tôi không muốn con tôi nghĩ rằng chúng đặc biệt chỉ vì bố chúng giàu”, ông phát biểu tại Đại hội cổ đông Berkshire năm 2014. Ba người con của ông - Susie, Howard và Peter đều theo đuổi các ngành nghề riêng biệt và từng gặp khó khăn khi lập nghiệp. Chính Buffett là người khuyến khích họ “vấp ngã và tự đứng lên”.

Michael Bloomberg - tỷ phú sáng lập Bloomberg LP, cựu Thị trưởng New York từng tuyên bố sẽ để phần lớn tài sản (hiện hơn 90 tỷ USD) cho từ thiện thông qua Quỹ Bloomberg Philanthropies. Ông không tin vào việc “chuyển tiền thừa kế qua các thế hệ”. Trong bài viết cho tạp chí Bloomberg Businessweek, ông nói: “Cha mẹ tôi làm việc chăm chỉ để tôi có cơ hội. Trách nhiệm của tôi là trao lại điều đó cho xã hội, không chỉ cho con mình”. Các con gái ông, Georgina và Emma, đều phải tự lập trong sự nghiệp: một người theo đuổi nghệ thuật cưỡi ngựa, người kia hoạt động trong ngành truyền thông. Dù họ mang họ “Bloomberg”, nhưng họ không có đặc quyền miễn phí trong công việc hay đời sống.

Đồng tình, Mark Zuckerberg dạy con “giàu lòng trắc ẩn, không cần giàu tiền bạc”. Năm 2015, khi con gái đầu lòng chào đời, Mark Zuckerberg và vợ - Priscilla Chan tuyên bố sẽ dành 99% cổ phần Facebook (nay là Meta) cho các hoạt động từ thiện. Thư gửi con gái Maxima không nói gì đến việc để lại tài sản, mà tập trung vào việc “xây dựng một thế giới tốt đẹp hơn”. Zuckerberg và Chan sáng lập Chan Zuckerberg Initiative, đặt mục tiêu xóa bỏ bệnh tật trong vòng một thế kỷ. Hai người con gái của họ được nuôi dạy trong môi trường khiêm tốn: không có bảo mẫu riêng 24/7, không ở biệt thự quá xa hoa và được khuyến khích tham gia hoạt động cộng đồng từ nhỏ. Zuckerberg từng chia sẻ trong một hội nghị công nghệ: “Chúng tôi muốn các con hiểu rằng thế giới này không xoay quanh mình. Nếu con muốn thay đổi điều gì đó, con phải hành động”. Ông cũng từng nói: “Chúng tôi muốn con gái mình lớn lên trở thành một người biết giúp đỡ cộng đồng, không phải chỉ là người thừa kế một tài sản lớn”.

Tỷ phú Trung Quốc Jack Ma - nhà sáng lập Alibaba nổi tiếng với quan điểm giáo dục con cái độc lập. Dù giàu có bậc nhất châu Á, ông từng tuyên bố: “Tôi có tiền, nhưng không có nghĩa con tôi sẽ được thừa kế tất cả”. Jack Ma nói rằng ông dạy con từ nhỏ cách đối mặt với thất bại. “Tôi không dạy con cách trở thành người giàu. Tôi dạy nó cách làm người bình thường”. Theo báo South China Morning Post (thuộc sở hữu của Alibaba), Jack Ma từng nói trong một buổi chia sẻ tại đại học rằng ông không để lại gia sản vì “sợ con cái lười biếng, mất động lực sống”.

Tự lập là món quà quý giá nhất

Tại sao những người cha tỷ phú này lại chọn cách không “truyền ngôi” bằng tiền? Lý do không nằm ở sự khắt khe, mà ở sự tỉnh táo. Họ hiểu rằng, tiền bạc có thể tạo điều kiện, nhưng cũng dễ dàng nuôi dưỡng sự phụ thuộc. Một đứa trẻ lớn lên trong nhung lụa, không cần nỗ lực mà vẫn có tất cả, sẽ khó lòng phát triển năng lực sống thực tế. Và khi dòng tiền dừng lại, hoặc khi thế giới thay đổi, sự mong manh của tài sản sẽ lộ rõ. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng một tỷ lệ lớn những gia đình siêu giàu sẽ mất sạch tài sản sau hai thế hệ. Nguyên nhân không nằm ở thị trường hay rủi ro khách quan, mà xuất phát từ chính nội lực yếu kém của thế hệ sau: thiếu mục tiêu, thiếu khả năng và sống trong ảo tưởng đặc quyền. Những người cha tỷ phú không muốn điều đó xảy ra với con mình. Như Warren Buffett từng nói: “Nếu tôi để lại tài sản mà chúng không đủ năng lực để quản lý, thì đó là một thảm họa”.

Nói cách khác, những người cha đứng trên đỉnh cao tài chính không trao toàn bộ gia sản cho con cái không phải vì thiếu tình yêu thương, mà chính vì họ muốn dành cho con điều quý giá hơn. Đó là bài học tự lập, hay tinh thần học hỏi không ngừng, lòng kiên trì, ý thức cộng đồng và khả năng xây dựng giá trị thay vì chỉ tiêu thụ tiền bạc - một di sản không thể đo đếm bằng tiền. Tự lập không đồng nghĩa với “tự sinh, tự diệt”. Ngược lại, hầu hết các tỷ phú đều chuẩn bị cho con một nền tảng vững chắc về giáo dục, tư duy và môi trường phát triển. Những người cha giàu có này muốn con mình có cơ hội vấp ngã, học cách phục hồi và tạo dựng giá trị riêng, chứ không sống trong chiếc “kén bằng vàng”. Steve Jobs từng nói: “Bạn không thể kết nối các dấu chấm khi nhìn về phía trước. Bạn chỉ có thể kết nối chúng khi nhìn lại”. Vì vậy, điều quan trọng không phải là ngăn con khỏi thất bại, mà là để chúng có quyền thất bại, từ đó hình thành bản lĩnh và giá trị sống của riêng mình.

Không ít con của các tỷ phú đã chọn những con đường rất khác với “cái bóng” của cha mẹ. Điển hình, Jennifer Gates, con gái Bill Gates, theo đuổi sự nghiệp y học. Brooklyn Beckham, con trai David Beckham, làm nhiếp ảnh gia. Thậm chí, nhiều người còn làm phục vụ, pha chế, tình nguyện viên từ khi còn rất trẻ. Họ học cách lao động, tự quyết định và chịu trách nhiệm - những điều tiền bạc không thể dạy.

Nhìn vào Việt Nam, tinh thần tự lập cũng đang trở thành lựa chọn của không ít bạn trẻ. Nhiều người chọn khởi nghiệp từ con số 0, làm nghề tự do, về quê làm nông nghiệp sạch, hay thử thách bản thân ở các thị trường nước ngoài. Không ít người từ chối “đường an toàn” để tìm một hướng đi có ý nghĩa hơn với chính họ. Đây chính là thời điểm mà triết lý sống “tự lập là món quà quý giá” trở nên gần gũi hơn bao giờ hết. Trong một xã hội đang dịch chuyển từ “ổn định” sang “linh hoạt”, từ “truyền thống” sang “đa sắc”, tinh thần tự lập sẽ là “bộ công cụ sống” quan trọng nhất mà mỗi người có thể mang theo suốt đời.