Hành vi này không chỉ xâm phạm nghiêm trọng quyền lợi ng ười tiêu dùng và môi trường kinh doanh lành mạnh mà còn đe dọa trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, đòi hỏi phải xử lý nghiêm minh bằng các chế tài mạnh mẽ hơn.
Thực trạng đáng báo động
Đầu tháng 5/2025, lực lượng Quản lý thị trường Hà Nội phối hợp cùng các đơn vị liên quan đã phát hiện hàng loạt cơ sở kinh doanh có dấu hiệu buôn bán gạo giả nhãn hiệu ST25 – loại gạo được xem là “thương hiệu quốc gia”. Nhiều bao bì in logo “Gạo ông Cua” hay “Gạo ST25 chính hãng” nhưng thực chất là gạo trôi nổi, được đóng gói bằng máy dập thủ công tại các cơ sở không rõ nguồn gốc. Điều đáng nói là loại gạo này không chỉ giả mạo nhãn hiệu mà còn có dấu hiệu bị tẩy trắng, tạo mùi thơm bằng hóa chất, thậm chí được phun thuốc chống mốc trước khi đưa ra thị trường.
Không chỉ ở Hà Nội, các tỉnh như TP.HCM, Long An, Đồng Tháp, An Giang cũng từng phát hiện nhiều cơ sở sử dụng hóa chất như hydrogen peroxide, formaldehyde hoặc thậm chí là thuốc không chuẩn mực deltamethrin để bảo quản gạo, chống mốc trong quá trình vận chuyển và lưu kho.
Đây là những chất cực kỳ nguy hiểm với sức khỏe con người nếu sử dụng sai cách hoặc vượt quá ngưỡng cho phép, có thể gây tổn thương gan, thận, hệ thần kinh, thậm chí là ung thư.
Nguy hại trực tiếp đến người tiêu dùng
Gạo là thực phẩm sử dụng hàng ngày nên việc bị nhiễm hóa chất độc hại có tác động lâu dài và âm thầm. Hóa chất tẩy trắng có thể làm thay đổi cấu trúc tinh bột, ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa.
Các chất tạo mùi, tạo vị tổng hợp – đặc biệt khi không được kiểm định chất lượng – có thể gây dị ứng, ngộ độc mãn tính.
Đáng lo ngại hơn, những chất chống mốc và bảo quản gạo như thuốc diệt côn trùng thường tồn dư rất lâu, ảnh hưởng đến sức khỏe phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ. Người tiêu dùng, trong nhiều trường hợp, hoàn toàn không thể phân biệt được gạo giả, gạo bị phun hóa chất vì chúng được đóng bao bắt mắt, thơm nức mũi, bóng bẩy như “gạo tuyển”.
Chính sự đánh lừa thị giác và vị giác này đã khiến không ít gia đình phải sử dụng loại gạo độc hại trong thời gian dài mà không hề hay biết.
Trách nhiệm của các cơ quan chức năng
Thực tế cho thấy, việc quản lý chuỗi cung ứng và kiểm soát chất lượng gạo hiện vẫn còn nhiều lỗ hổng. Trong khi ngành nông nghiệp thiếu cơ chế truy xuất nguồn gốc hiệu quả, thì lực lượng quản lý thị trường lại bị quá tải với khối lượng công việc lớn, địa bàn rộng.
Các mẫu kiểm nghiệm chất lượng gạo nhiều khi được gửi đi phân tích sau khi gạo đã đến tay người tiêu dùng. Bên cạnh đó, công tác xử lý vi phạm còn nhẹ tay, thiếu tính răn đe. Nhiều cơ sở bị phát hiện vẫn tái phạm sau thời gian ngắn, cho thấy chế tài hiện hành chưa đủ mạnh để triệt tiêu hành vi vi phạm.
Một phần nguyên nhân là do sự phối hợp giữa các đơn vị chức năng chưa thực sự chặt chẽ, nhiều vụ việc chỉ dừng lại ở mức xử phạt hành chính mà chưa truy cứu trách nhiệm hình sự.
Cần siết chặt và tăng cường chế tài pháp luật
Để đấu tranh hiệu quả với hành vi sản xuất, buôn bán gạo giả, gạo tẩm hóa chất độc hại, trước hết cần sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật hiện hành theo hướng tăng hình phạt, đặc biệt là đưa vào xử lý hình sự các trường hợp gây hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe cộng đồng.
Theo Điều 193 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), người sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm nếu gây thiệt hại từ 50 triệu đồng trở lên hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác sẽ bị phạt tù từ 2 đến 5 năm. Tuy nhiên, trên thực tế, việc chứng minh hậu quả và tổn hại là rất khó khăn, dẫn đến nhiều vụ việc bị “chìm xuồng” hoặc chỉ xử lý ở mức nhẹ.
Do đó, cần quy định cụ thể hơn về các chất cấm sử dụng trong bảo quản gạo; xây dựng danh mục hóa chất được phép, ngưỡng an toàn và cơ chế kiểm tra đột xuất tại các kho hàng, đại lý phân phối. Cùng với đó, cần tăng cường công khai kết quả kiểm nghiệm để người tiêu dùng nhận biết, tránh sử dụng phải sản phẩm không an toàn.
Ngoài ra, nên áp dụng công nghệ mã QR truy xuất nguồn gốc gạo từ cánh đồng đến bàn ăn, giúp người tiêu dùng yên tâm lựa chọn sản phẩm sạch, có nguồn gốc rõ ràng. Doanh nghiệp vi phạm nên bị tước quyền kinh doanh vĩnh viễn và công bố công khai trên phương tiện truyền thông.
Lên án mạnh mẽ và xử lý nghiêm minh
Hành vi sản xuất, kinh doanh gạo giả, gạo phun hóa chất độc hại không chỉ là sự lừa dối trắng trợn mà còn là tội ác đối với sức khỏe cộng đồng. Trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến an toàn thực phẩm, hành vi này càng cần bị lên án mạnh mẽ và xử lý nghiêm khắc, không thể có sự nhân nhượng hay nương tay. Mỗi cán bộ quản lý thị trường, công an kinh tế, thanh tra nông nghiệp cần nhận thức rõ trách nhiệm trong việc bảo vệ thị trường thực phẩm an toàn.
Mỗi người tiêu dùng cũng cần nâng cao cảnh giác, không ham rẻ mà mua gạo không rõ nguồn gốc; đồng thời chủ động phản ánh khi phát hiện dấu hiệu bất thường để cơ quan chức năng kịp thời xử lý. Cuộc chiến với gạo giả, gạo tẩm hóa chất không thể chỉ dừng ở chiến dịch ngắn hạn mà cần một chiến lược dài hơi, phối hợp đồng bộ giữa nhà nước – doanh nghiệp – người tiêu dùng. Có như vậy, bữa cơm của người Việt mới thực sự an toàn, lành mạnh và giàu tính nhân văn.