SCIC “loay hoay” với vốn “khủng”?

Vốn đầu tư chủ yếu gửi ngân hàng, mua trái phiếu

Theo báo cáo của SCIC, tính đến 31/12/2018, danh mục đầu tư hiện hữu của SCIC gồm 142 doanh nghiệp với giá trị vốn nhà nước gần 20.576 tỷ đồng, trên tổng số vốn điều lệ là 84.177 tỷ đồng. Thông qua vai trò cổ đông, SCIC đã thực hiện tái cơ cấu và nâng cao hiệu quả DN thông qua các phương thức khác nhau phù hợp với từng DN.  SCIC cũng đã tổ chức bán vốn tại 986 DN (trong đó bán hết vốn tại 885 DN, bán một phần vốn tại 82 DN và bán quyền mua tại 19 DN) với giá vốn là 8.332 tỷ đồng và giá trị thu về là 36.989 tỷ đồng, gấp hơn 4,4 lần giá vốn (trong khi mức bình quân chung của cả nước giai đoạn 2011 - 2015 chỉ là 1,48 lần).

Về lĩnh vực đầu tư, theo lãnh đạo SCIC, đơn vị này đã tiến hành nghiên cứu hơn 20 cơ hội, trong đó một số cơ hội đã trình hội đồng thành viên xem xét để triển khai. Báo cáo kiểm toán liên quan đến quản lý, sử dụng vốn tài sản nhà nước năm 2017 của SCIC mà KTNN vừa hoàn thành đã chỉ ra giá trị vốn đầu tư giải ngân của SCIC còn thấp, vốn đầu tư được cất chủ yếu dưới tiền gửi ngân hàng và trái phiếu...

Theo KTNN, tại thời điểm ngày 31/12/2017, số dư tiền gửi có kỳ hạn của SCIC là 23.284 tỷ đồng, trong đó tiền gửi là 18.704 tỷ đồng, tiền gửi Quỹ hỗ trợ sắp xếp và phát triển doanh nghiệp là 4.580 tỷ đồng. Riêng năm 2017 lãi tiền gửi ngân hàng đã mang lại khoản doanh thu hoạt động tài chính 922,1 tỷ đồng.

Theo báo cáo kiểm toán, về cơ bản, SCIC đã quản lý, sử dụng tương đối tốt và phát huy hiệu quả tiền nhàn rỗi, song KTNN cũng chỉ ra thực tế là SCIC “bí” đầu tư. Cụ thể, giai đoạn năm 2013-2015, theo kế hoạch hàng năm của SCIC được Hội đồng thành viên phê duyệt giá trị dự kiến giải ngân là 17.456 tỷ đồng tuy nhiên giá trị thực tế thực hiện giải ngân là 9.072 tỷ đồng, đạt 52% so với kế hoạch. Luỹ kế từ năm 2013 đến hết năm 2017, giá trị vốn đầu tư giải ngân của SCIC là 9.313 tỷ đồng, tức là chỉ thực hiện được 31% kế hoạch.

Doanh nghiệp hoạt động như quỹ đầu tư

Được thành lập với mục tiêu tích tụ, tập trung vốn Nhà nước để có nguồn lực thực hiện các nhiệm vụ đầu tư cần lượng vốn lớn, SCIC hoạt động theo mô hình DN nhưng bản chất SCIC là một quỹ đầu tư. Tại thời điểm 31/12/2017, ước tính giá trị tài sản ròng của SCIC là 175.063 tỷ đồng, nguồn vốn từ quỹ đầu tư phát triển là 17.451 tỷ đồng, chỉ chiếm 9,9% giá trị tài sản ròng của SCIC. Tỷ trọng tiền mặt sẵn sàng cho các hoạt động đầu tư của SCIC là thấp so với các mô hình quỹ đầu tư. 

Mặc dù hoạt động theo phương thức của các tổ chức đầu tư tài chính trên thị trường, tương đối giống các quỹ đầu tư, quản lý danh mục và ăn phí quản lý, song SCIC là doanh nghiệp Nhà nước (DNNN). Điều này đồng nghĩa với việc SCIC còn phải tuân thủ các quy định về bảo toàn vốn theo luật định. Theo chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long, Luật quản lý và sử dụng vốn nhà nước yêu cầu rất rõ về bảo toàn vốn nhà nước. Cụ thể là yêu cầu xem xét, đánh giá hiệu quả  đối với từng hoạt động kinh doanh, dự án đầu tư cụ thể, thay vì đánh giá cả danh mục theo nguyên tắc thị trường. Điều này dẫn đến rủi ro trong việc ra quyết định đầu tư, không thúc đẩy hoạt động đầu tư. 

“Khó có thể thống kê một nhà đầu tư tài chính, hoặc một quỹ đầu tư nào đều đạt được tăng trưởng dương cho từng khoản đầu tư trong cả danh mục mà mình quản lý. Việc xem xét, đánh giá riêng lẻ từng hoạt động kinh doanh, dự án đầu tư cụ thể của DNNN thay vì cơ chế xem xét đánh giá tổng thể, đang khiến những “quả đấm thép” trở nên thận trọng dễ bỏ lỡ cơ hội thị trường….”- Một chuyên gia bình luận.

Cơ hội đến nhanh, cũng đi rất nhanh, khi thị trường có diễn biến thuận lợi, DN không chớp được cơ hội mà còn phải lo thực hiện đúng các quy định về trình tự, thủ tục đầu tư phức tạp, khả năng “bỏ lỡ” cơ hội là rất dễ xảy ra. 

Trước đó, trong một lần trao đổi với báo chí về hoạt động kinh doanh của SCIC, Chủ tịch Hội đồng thành viên SCIC, doanh nhân Nguyễn Đức Chi cũng chia sẻ: “Là nhà đầu tư, ai không ham bỏ vốn để có thể kiếm lời lớn, SCIC cũng không ngoại lệ. Nhưng đầu tư có dự án thành công, có dự án thất bại, tổng hợp chung lại có lãi là  thành công. Nhưng với DNNN, trong khi nhiều dự án khác thành công mà chỉ cần 1 dự án thất bại thì “thôi rồi”…”

Báo cáo của SCIC thể hiện, giai đoạn 2017 – 2018, SCIC đã và đang thực hiện nghiên cứu 43 cơ hội đầu tư mới (tương đương 65% trên tổng số cơ hội đầu tư được xem xét). Về đầu tư tài chính, SCIC cũng đã triển khai nghiên cứu một số cơ hội, tuy nhiên năm 2018 chưa có dự án được phê duyệt và giải ngân.

Theo chia sẻ của lãnh đạo SCIC,  chiến lược đầu tư của SCIC chưa được cấp có thẩm quyền phê duyệt. Các quy chế, quy trình đầu tư của SCIC đang trong quá trình hoàn thiện, sửa đổi bổ sung nên việc áp dụng để tìm kiếm cơ hội đầu tư gặp nhiều khó khăn. Bên cạnh đó, việc chưa hoàn tất xây dựng khẩu vị rủi ro, mức chấp nhận rủi ro cũng như hệ thống các tiêu chí sàng lọc đầu tư, tiêu chí thoái vốn... nên việc tìm kiếm các cơ hội đầu tư còn nhiều hạn chế.

Tháng 11 vừa qua, cùng với 18 tập đoàn, tổng công ty khác, SCIC đã được chuyển giao về Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại DN. Theo Quyết định 2012/QĐ-TTg ngày 13/12/2017 phê duyệt Phương án cơ cấu lại SCIC đến năm 2020 Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo: “SCIC xây dựng Chiến lược phát triển SCIC đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030 báo cáo cấp có thẩm quyền phê duyệt sau khi Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại DN được thành lập”. Kỳ vọng rằng, trong lần làm mới “chiếc áo” pháp lý này, nhiều nút thắt sẽ được gỡ bỏ để nhà đầu tư của Chính phủ có những bước ngoặt đột phá, đặc biệt là trong vai trò đầu tư.