Tìm lời giải cho áp lực tinh gọn bộ máy

Tạo điều kiện thuận lợi cho sắp xếp, tinh gọn bộ máy, từ Tổng cục Thi hành án dân sự (THADS) đến các Chi cục địa phương nhiều cán bộ, chấp hành viên, thẩm tra viên và các chức danh khác đã tự nguyện xin nghỉ hưu sớm. Tuy nhiên, bài toán đặt ra là đối diện với áp lực tinh giản biên chế, ngoài quyết tâm cao của những người trong cuộc, còn phải có những giải pháp căn cơ cho cả giai đoạn trước mắt và lâu dài.

Áp lực lớn đè nặng lên vai Chấp hành viên

Năm 2024, theo thống kê của Bộ Tư pháp, số việc và tiền thụ lý mới tăng cao so với năm 2023 (tăng 71.511 việc, tương ứng với 11,23% và trên 80.188 tỷ đồng, tương ứng với 48,51% về tiền). Đặc biệt số tiền phải thi hành trong các vụ án tham nhũng, kinh tế, dẫn đến quá tải cho các Chấp hành viên, cơ quan THADS trong thực thi nhiệm vụ.

Tổng kết 14 năm thi hành Luật, Bộ Tư pháp cho biết, cùng với tình trạng số lượng việc, tiền thụ lý ngày càng cao, biên chế được giao cho Ngành THADS ngày càng cắt giảm dẫn đến áp lực đối với Chấp hành viên ngày càng lớn. Tỷ lệ bình quân số việc THADS phải thi hành trên mỗi Chấp hành viên rất cao, như năm 2018 là 222 việc, tương ứng với số tiền 43 tỷ đồng/Chấp hành viên; năm 2019 là 232 việc, tương ứng với số tiền 66 tỷ đồng/Chấp hành viên; năm 2020 là 216 việc, tương ứng với 72 tỷ đồng/Chấp hành viên. Còn đến nay, thống kê mới nhất, mỗi Chấp hành viên phải tổ chức thi hành 233 việc với số tiền trên 127 tỷ đồng.

Đồng thời, do phát sinh nhiều vụ việc rất phức tạp, số lượng đương sự liên quan trong cùng 1 vụ việc lên đến hàng trăm, hàng nghìn người cũng là một khó khăn không nhỏ. Đơn cử như vụ án Vạn Thịnh Phát tại TP. Hồ Chí Minh, với số lượng đương sự kỷ lục trên 36.000 người. Chỉ thực hiện việc thông báo, tống đạt giấy tờ, đặc biệt chi trả cho các bị hại với số tiền lớn…là khối lượng công việc khổng lồ và nhiều hạng mục dự báo “không thể thực hiện”.

Các chức danh đặc thù như Chấp hành viên, Thẩm tra viên THADS ở nhiều nơi còn thiếu, chưa phân bổ phù hợp với tình hình, khối lượng, tính chất công việc của từng cơ quan THADS. Nhiều cơ quan THADS không có hoặc chỉ có ít Thẩm tra viên. Nhiều Chấp hành viên không có thư ký giúp việc dẫn đến quá tải trong công việc, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức thi hành án.

Đó là chưa kể, Chấp hành viên đang phải đối mặt những khó khăn khi tác nghiệp tại cơ sở, nhất là những địa bàn vùng sâu, vùng xa, vùng sông nước dẫn đến hiệu quả tổ chức thi hành án còn hạn chế, phần nào chưa đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ.

Công tác THADS là nghề rất dễ “rủi ro”, luôn có sự phản ứng, chống đối quyết liệt từ phía đương sự, nhất là bên phải thi hành án, bằng nhiều hình thức khác nhau như: khiếu nại, tố cáo, xúc phạm, bôi nhọ danh dự, nhân phẩm, uy tín, thậm chí đe dọa, manh động chống trả đến cùng (như đốt nhà, trụ sở, tài sản, phương tiện làm việc, sử dụng bom xăng, vũ khí, dụng cụ phát nổ, thuê lực lượng xã hội đen quấy rối, chống trả, gây áp lực...); trong khi đó, cơ chế bảo vệ đội ngũ làm công tác THADS vừa mới được Bộ Chính trị ban hành, cần thời gian để thể chế hóa và tổ chức thực hiện trên thực tiễn

Cũng tổng kết 14 năm thi hành Luật, Bộ Tư pháp chỉ rõ: Chủ trương về tinh giản biên chế theo Nghị quyết số 39-NQ/TW của Bộ Chính trị tạo ra áp lực không nhỏ cho Chấp hành viên, công chức THADS trong bối cảnh số lượng vụ việc ngày càng tăng, tính chất ngày càng phức tạp, trong khi pháp luật còn chồng chéo, quản lý tài sản còn lỏng lẻo, chuyển đổi số mới bước đầu thực hiện v.v.

Sửa Luật: đảm bảo “cởi trói” cho Chấp hành viên trong tác nghiệp

Một trong những khó khăn được phản ánh nhiều trong quá trình sửa đổi Luật THADS là các vấn đề quy trình thủ tục thi hành án khiến cho việc giải quyết vụ án bị kéo dài, mất thời gian, chi phí, công sức. Nhiều thủ tục tổ chức thi hành án chưa rõ thời hạn phải hoàn thành cũng như kết thúc thực hiện ở từng khâu, giai đoạn, công việc dẫn đến kéo dài tời gian tổ chức thi hành án, dễ xảy ra vi phạm hoặc tiêu cực, tốn kém chi phí.

Một số quy định pháp luật còn chồng chéo, mâu thuẫn, chưa phù hợp nhất là các quy định về trình tự, thủ tục kê biên, xử lý tài sản bảo đảm là Dự án, tài sản hình thành trong tương lai, tài sản là quyền khai thác khoáng sản… Tài sản kê biên là cổ phần, cổ phiếu bán đấu giá, giảm giá nhiều lần không có người mua…; chưa có những quy định đặc thù trong xử lý tài sản để thu hồi cho Nhà nước; pháp luật tố tụng hình sự chưa xác định rõ trách nhiệm của từng chủ thể trong việc truy nguyên, truy tìm, kê biên tài sản, phong toả tài khoản ngay từ giai đoạn giải quyết tin báo tố giác tội phạm đến điều tra, truy tố, xét xử; …

Đặc biệt, quy định về vị trí, vai trò, nhiệm vụ, quyền hạn của Chấp hành viên chưa thật sự phù hợp, chưa tạo điều kiện cho Chấp hành viên tập trung thực hiện các trình tự, thủ tục tổ chức thi hành án; chưa xác định đúng vai trò là đầu mối, chủ trì thực hiện trình tự, thủ tục THADS, hỗ trợ đương sự và kết nối các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền nhằm tổ chức thi hành có hiệu quả bản án, quyết định. Một số nội dung về nguyên tắc phải là nghĩa vụ trách nhiệm của đương sự phải thực hiện nhưng chuyển thành trách nhiệm của Chấp hành viên phải thực hiện thay; Chấp hành viên phải tự mình áp dụng biện pháp bảo đảm nhằm ngăn chặn việc tẩu tán, hủy hoại tài sản, trốn tránh việc thi hành án là chưa phù hợp.

Do đó, yêu cầu cấp thiết trong giai đoạn hiện nay là sửa đổi Luật THADS, theo hướng nhằm bảo đảm minh bạch, rõ ràng hơn về trình tự, thủ thi hành án, hướng đến mục tiêu rút ngắn thời gian, giảm thiểu chi phí, nâng cao hiệu quả THADS; các cơ chế nhằm chia sẻ trách nhiệm của người được thi hành án; cơ chế tạm đình chỉ thi hành án; bổ sung biện pháp bảo đảm thi hành án; bỏ một số thủ tục mà Luật hiện hành đang quy định Chấp hành viên phải làm.

Đặc biệt, cần quy định đầy đủ cơ chế bảo vệ Chấp hành viên, công chức làm công tác THADS theo tinh thần Quy định số 183-QĐ/TW về bảo vệ cơ quan, tổ chức, người thi hành công vụ trong hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án ngày 18/9/2024 của Bộ Chính trị.

Cùng với sửa đổi Luật THADS, trong bối cảnh tinh giản bộ máy, điều cần hơn hết là tinh thần vượt khó, chủ động, sáng tạo của mỗi cán bộ, chấp hành viên. Cùng đó, tăng cường công tác phối hợp, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng…