TS. Nguyễn Đức Thành, Viện trưởng Viện Kinh tế và Chính sách (VEPR): “Giải pháp căn cơ hơn cả là Chính phủ đổi mới chính mình…”

* Thưa ông, Việt Nam đang hướng tới mục tiêu tăng trưởng nhanh và bền vững, song hiện nay theo đánh giá, kinh tế Việt Nam vẫn còn rất nhiều điểm nghẽn để hướng tới mục tiêu này. Theo ông, đó là những điểm nghẽn nào và theo ông, đâu là điểm nghẽn lớn nhất?

Chúng ta có thể thấy hiện nền kinh tế Việt Nam có nhiều hạn chế như ngân sách vẫn mất cân đối, nguồn thu khó khăn, nợ công tăng lên cản trở đầu tư của Nhà nước vào cơ sở hạ tầng và những công trình phúc lợi lớn mang tính dài hạn phục vụ cho con nguời như giáo dục, y tế, đây là những cản trở cho chất lượng tăng trưởng tại Việt Nam.

Bên cạnh đó, môi trường KT-XH chưa có gì mới mang tính đột biến, hệ thống giáo dục, đào tạo kỹ năng, đào tạo nghề, hệ thống quản trị của chính quyền ở địa phương giống như cát rơi vào cỗ máy đang vận hành làm cho cỗ máy chính quyền chạy chậm lại và không đều.  Bên cạnh đó, cần lưu ý tới thị trường tài chính, bất động sản, chứng khoán để không tăng truởng quá nóng hoặc có dấu hiệu bong bóng, sẽ gây ra rủi ro cho kinh tế vĩ mô…

Tuy nhiên, theo tôi điểm nghẽn lớn nhất cản trở tiến trình tăng trưởng nhanh và bền vững chính là vai trò của nhà nước đang quá lớn, hiện diện ở mọi nơi, trong khi đó chất lượng thấp, bao gồm cả khía cạnh quản lý nhà nước và khu vực DNNN.

Đội ngũ quản lý nhà nước, đặc biệt là ở các địa phương đang cản trở từng ngày từng giờ, khiến khu vực DN thêm nhỏ bé, còi cọc, đàm phán với nước ngoài luôn thua thiệt và phải nhường sân cho DN nước ngoài. Vì vậy, giải pháp căn cơ hơn cả chính là Chính phủ có thể làm là đổi mới chính mình. Chính phủ nên thu gọn lại với những giải pháp rất cụ thể. Cần tập trung cải cách quyết liệt bộ  máy từ Trung ương đến địa phương.

* Vậy đâu là những động lực chính cho tăng trưởng kinh tế 2018 và để đạt được tăng trưởng GDP 6,7% có thách thức gì, thưa ông?

Có thể thấy chúng ta có những động lực tương đối thuận lợi. Thứ nhất là lĩnh vực sản xuất, năm 2017 Việt Nam có xuất siêu tương đối lớn sau một thời gian không có xuất siêu. Nếu năm 2018 giữ được đà xuất siêu như năm 2017 thì đây là tín hiệu rất đáng mừng, là yếu tố rất thuận lợi ở nhiều khía cạnh, quan trọng là nó sẽ đóng góp lớn cho tăng trưởng GDP và nó thể hiện kinh tế Việt Nam có thể xuất khẩu được nhiều hơn nhập khẩu.  Thứ hai là nỗ lực cải cách kinh tế và hội nhập của Việt Nam đã làm cho đầu tư FDI vào Việt Nam tăng mạnh, với vốn đăng ký lên đến hơn gần 36 tỷ USD và vốn giải ngân là hơn 17 tỷ USD.  Nếu như không có những đột biến về chính sách trên thế giới cũng như ở Việt Nam thì vốn FDI vào Việt Nam còn nhiều hơn. Bên cạnh đó, niềm tin của người tiêu dùng trong năm qua đã tốt lên và nếu xu hướng này được tiếp tục thì cũng sẽ đóng góp nhiều cho GDP thông qua tăng trưởng tiêu dùng nội địa. Tôi cho rằng đây là ba yếu tố quan trọng về phía cầu sẽ đóng góp cho GDP và nếu các yếu tố này cao hơn năm 2017 thì tăng trưởng kinh tế sẽ có triển vọng.

Về phía cung, hiện nay cải cách của Nhà nước về môi trường kinh doanh, thủ tục hành chính đang có những tính toán để thúc đẩy khu vực DN nhiều hơn, tạo ra được năng lực sản xuất tốt hơn cho DN, vì hiện nay năng lực của DN nhìn chung chưa cao. Hiện nay đóng góp của khu vực này cho sản xuất công nghiệp, cho xuất khẩu, cho GDP nhìn chung còn yếu và có xu hướng giảm đi. Nhưng dẫu sao cải cách của Chính phủ đang ngày càng tăng lên, đây là điều đáng mừng. Đây là nền tảng cơ bản cho tăng trưởng kinh tế năm sau.

* Tăng năng suất lao động là giải pháp đặc biệt quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng bền vững. Tuy nhiên, để tăng trưởng năng suất đối với DN ngành công nghiệp như chế biến chế tạo, chúng ta lại kêu gọi DN FDI chia sẻ công nghệ cho DN Việt để thúc đẩy năng suất giúp DN nội phát triển, qua đó kích thích tăng trưởng. Liệu đây có phải là điều khó khăn không, thưa ông?

Về lý thuyết chúng ta vẫn nói phải gắn kết FDI và DN nội để phát triển, nhưng làm được điều này không dễ vì DN nước ngoài thường không quan tâm tới nhà cung cấp nhỏ của Việt Nam DN nội yếu và bản thân các DN FDI đã có nhà cung cấp của họ.

Do đó, sự xâm nhập của DN nội vào chuỗi sản xuất và gắn kết là có, nhưng chậm. Vì thế, nếu chỉ đợi chờ điều đó là không được. Theo tôi, lúc này các DN lớn của Việt Nam phải có ý thức trách nhiệm và Chính phủ phải quan tâm tới vấn đề này. Các đại DN Việt Nam hiện nằm ở hai khu vực: DNNN và các DN tư nhân như Vingroup, Sungroup, Thaco Trường Hải…

Trong khi, DNNN đang ngày càng co lại, thì các DN tư nhân lớn đã tạo dựng đựoc nguồn vốn và nhân lực vững chắc nên cần có trách nhiệm gắn kết DN trong nước, để giúp các DN nhỏ của Việt Nam ngày càng lớn lên. Đây là cú hích đầu tiên và nếu không có cú hích này thì sẽ không có được sự lớn mạnh. Xét cho cùng, để phát triển bền vững, trước hết các DN trong nuớc phải tự cứu nhau.

Tất nhiên không thể ép buộc bằng luật, vì thế nên tạo ra hệ thống chính sách mang tính động lực, khuyến khích các đại DN này hỗ trợ, gắn kết, chia sẻ với DN nhỏ để các DN lớn có động lực để làm điều đó. Đơn cử, nhà nước đặt hàng DN lớn với số lượng lớn hàng hoá, nhưng kèm quy định DN lớn này phải có đối tác là hàng chục, hàng trăm xưởng của các DN nhỏ nội địa. Có như thế mới kéo nhau lớn lên được. Các nước phát triển cũng có mô hình này.

* Thưa ông, tăng trưởng bền vững là tăng trưởng dựa vào nội lực. Và nâng cao năng lực nội tại của DN tư nhân là điều rất quan trọng. Ông đánh giá như thế nào về sự hỗ trợ của Chính phủ cho khu vực này trong thời gian qua cũng như trong năm 2018 tới đây?  

Để hỗ trợ sự phát triển của kinh tế tư nhân, Chính phủ năm vừa qua đã làm được rất nhiều, nhưng có thể lúc đầu làm dễ nhưng càng về sau sẽ càng khó. Trong đó liên quan đến hệ thống pháp luật của Việt Nam. Việc một nước muốn phát triển phải phát triển mạnh khu vực kinh tế tư nhân là điều không phải bàn, nhưng để làm sao cho khu vực này phát triển mạnh không phải điều dễ dàng? Trước hết, cần một hệ thống pháp luật minh bạch và công bằng. Bảo vệ quyền sở hữu và những thành quả của DN doanh nhân, khi có tranh chấp thì giải quyết với thủ tục nhanh gọn, tiết kiệm chi phí cho DN.

Đơn cử, những người nuôi lợn Việt phải sang Canada mua đất. Chúng ta là nước nông nghiệp, không thiếu vốn, không thiếu đất, không thiếu giống...nhưng vấn đề là DN không tiếp cận được cơ sở đất này. Đây là vấn đề của thể chế, khiến nguồn lực nhà nước đưa ra mà DN nhỏ không tiếp cận được.

Thứ hai, về vấn đề bộ máy, kinh tế tư nhân đang bị ướm nắng vì bị đè nén. Minh chứng rõ ràng nhất, trong suốt 10 năm qua, đóng góp của khu vực này không thể vượt mức 10% vào GDP của nền kinh tế, đây là mức đóng góp rất nhỏ bé. Trong khi đó, tại các nước phát triển, mức đóng góp của khu vực này phải ít nhất là 80%. Như vậy, còn một chặng đường dài khủng khiếp cho kinh tế tư nhân bởi Việt Nam có xuất phát điểm thấp, vẫn tồn tại một khu vực không chính thức là những hộ cá thể, những người buôn thúng bán mẹt chưa muốn lên DN bởi rào cản thủ tục rườm rà.

Thứ ba, thu hẹp lại cái bóng quá lớn của khu vực Nhà nước, bao gồm cả cơ quan quản lý nhà nước và các DN nhà nước. Hiện khu vực này đang như những cây đại thụ, hứng hết nắng của kinh tế tư nhân.

Theo tôi, năm 2018, khu vực kinh tế tư nhân sẽ tiếp tục phát triển nhưng không có sự nhảy vọt mà vẫn sẽ tuần tự phát triển. 

* Đó là với khu vực kinh tế tư nhân, còn dự cảm của ông với sự tăng trưởng của nền kinh tế trong năm tới thì sao?

Chúng ta không thể lạc quan thế được. Hiện chúng tôi đang tiến hành kiểm tra các con số về GDP nhưng có con số “rất lạ”, sẽ không cao lắm. Tuy ba năm nay tăng trưởng GDP vẫn đang từ từ đi lên, mức tăng trưởng năm tới sẽ không thấp hơn năm 2017. 

* Xin cám ơn ông!