Thông báo bất ngờ
Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 28 và 29 cùng các hội nghị cấp cao liên quan diễn ra từ ngày 6 đến 9/9 tại Lào là các sự kiện chính trị nổi bật của thế giới trong tuần qua bởi tham dự các hội nghị này không chỉ có lãnh đạo 10 nước thành viên ASEAN mà còn có người đứng đầu của các nước đối tác quan trọng của ASEAN như Mỹ, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Australia, LHQ…
Hàng loạt vấn đề quốc tế và khu vực được đưa ra bàn thảo tại các hội nghị quan trọng này. Ngoài ra, hàng loạt các cuộc tiếp xúc song phương, 3 bên cũng đã được lên kế hoạch tổ chức bên lề các hội nghị.
Tuy nhiên, lễ khai mạc của hội nghị được cho là thậm chí đã không thu hút sự chú ý của truyền thông và dư luận thế giới bằng câu chuyện bên lề liên quan đến chỉ một câu nói của Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte.
Các nguồn tin cho hay, theo dự định ban đầu, bên lề Hội nghị cấp cao ASEAN, Tổng thống Mỹ Barack Obama dự kiến sẽ có cuộc gặp song phương với ông Duterte. Đây là cuộc gặp đầu tiên giữa lãnh đạo của 2 nước đồng minh thân cận này kể từ khi ông Duterte chính thức lên nhậm chức hôm 30/6 vừa qua.
Đây cũng là một cuộc gặp quan trọng với ông Obama trong chuyến công du cuối cùng của ông tới châu Á trong nhiệm kỳ của ông trong bối cảnh Mỹ đang cố kêu gọi tạo lập một mặt trận thống nhất trong khu vực nhằm đối phó với những yêu sách chủ quyền quá đáng của Trung Quốc ở Biển Đông.
Philippines chính là trung tâm của nỗ lực này bởi Manila đã đệ trình đơn kiện phản đối các yêu sách chủ quyền của Trung Quốc ra tòa trọng tài quốc tế và thắng kiện Bắc Kinh. Trước thời điểm dự kiến diễn ra cuộc gặp, phía Nhà Trắng tuyên bố Biển Đông sẽ là một trong những nội dung quan trọng được đưa ra bàn thảo.
Song, chỉ ít giờ trước khi cuộc gặp đã được lên kế hoạch từ lâu diễn ra, các trợ lý của ông Obama bất ngờ thông báo người đứng đầu Nhà Trắng đã quyết định hủy cuộc gặp với lãnh đạo Philippines. “Tổng thống Obama sẽ không tiến hành cuộc gặp song phương với Tổng thống Duterte của Philippines vào chiều 6/9” - Người phát ngôn Hội đồng an ninh quốc gia Mỹ Ned Price nói.
Đâu là nguyên nhân?
Các nguồn tin cho biết, những phát biểu của Tổng thống Philippines Duterte là lý do của quyết định từ phía Mỹ. Cụ thể, theo AP, ít lâu trước khi lên đường sang Vientiane, Lào, ông Duterte đã cảnh báo rằng ông sẽ không để cho ông Obama “giảng dạy” về cuộc chiến chống ma túy gây tranh cãi do ông phát động ở Philippines.
“Ông phải biết tôn trọng chúng tôi. Đừng chỉ ném ra những câu hỏi và những tuyên bố. Đồ con của gái điếm, tôi sẽ nguyền rủa ông tại diễn đàn đó” – ông Duterte nói với các phóng viên. Các hãng truyền thông nước ngoài cho rằng đây là phát biểu của ông Duterte nhằm vào cá nhân Tổng thống Mỹ ông Obama.
Ông Duterte sau đó tiếp tục sử dụng thứ ngôn ngữ “đầy màu sắc” vốn được “cộp mác” của ông để mô tả về bầu không khí tại cuộc gặp dự kiến với ông Obama nếu vấn đề nhân quyền được đưa ra. “Chúng ta sẽ chìm trong vũng bùn như những con lợn nếu ông làm điều đó với tôi” – ông nói và cho rằng việc ông Obama đưa ra những câu hỏi liên quan đến vấn đề nhân quyền khi 2 người gặp nhau là hành động “thô lỗ”.
Lý giải về quyết định hủy cuộc gặp, Phó cố vấn an ninh quốc gia của ông Obama Ben Rhodes cho biết việc mọi người đều chú ý tới những bình luận của ông Duterte đã không tạo ra được một môi trường mang tính xây dựng cho việc thực hiện cuộc gặp song phương. Thay vào đó, ông Obama đã quyết định tiến hành cuộc gặp với Tổng thống Hàn Quốc Park Geun-Hye.
Ứng viên tổng thống Mỹ Hillary Clinton – người trên cương vị ngoại trưởng Mỹ là kiến trúc sư cho chính sách nhấn mạnh tầm quan trọng của khu vực châu Á Thái Bình Dương với lợi ích của Mỹ trước một Trung Quốc đang trỗi dậy của ông Obama – cho rằng Tổng thống Obama đã đúng khi hủy bỏ cuộc hẹn.
“Khi tổng thống thống Philippines xúc phạm tổng thống của chúng ta, việc tuyên bố: xin lỗi, không họp hành gì là phù hợp. Chúng ta có nhiều mối liên hệ giữa Mỹ và Philippines. Và tôi nghĩ rằng mối quan hệ giữa 2 nước là quan trọng nhưng cũng cần phải có sự tôn trọng lẫn nhau” – bà Clinton tuyên bố.
Dù thất vọng với những phát biểu của ông Duterte nhưng giới chức Mỹ ngay sau đó đã giảm nhẹ tác động của sự việc này tới quan hệ giữa 2 nước, nói rằng việc hủy hẹn dự kiến sẽ không gây tổn hại nghiêm trọng quan hệ song phương.
Phía Philippines ngay sau đó đã ra 2 tuyên bố bày tỏ hối tiếc về các phát biểu của ông Duterte và thông báo với báo giới về việc này. “Tổng thống Duterte giải thích rằng việc báo chí cho biết Tổng thống Obama sẽ giáo huấn ông về những vụ giết người ngoài vòng pháp luật đã khiến ông ấy bộc phát ra những bình luận mạnh đó.
Tổng thống Duterte hối hận về những phát biểu đã gây ra quá nhiều tranh cãi của ông ấy với báo chí. Ông ấy bày tỏ sự yêu mến và quan tâm sâu sắc tới Tổng thống Obama và quan hệ đối tác lâu bền giữa 2 nước” – chính phủ Philippines trong một tuyên bố cho biết.
Ông Duterte cũng ra một tuyên bố riêng rẽ nhận trách nhiệm về việc hủy hẹn và bày tỏ hối hận về việc các phát biểu của ông là công kích cá nhân nhằm vào tổng thống Mỹ.
Trong tuyên bố, Tổng thống Philippines cũng khẳng định Philippines đang hướng tới việc xây dựng một chính sách đối ngoại độc lập đồng thời thúc đẩy mối quan hệ gần gũi hơn với tất cả các nước, đặc biệt là Mỹ.
Dù Tổng thống Mỹ đã hủy hẹn nhưng các nhà quan sát cho rằng Mỹ sẽ không để những phát biểu của ông Duterte ảnh hưởng nhiều đến quan hệ Mỹ - Philippines trong bối cảnh Mỹ tiếp tục chuyển dịch trọng tâm chiến lược về châu Á trong bối cảnh Trung Quốc đang trỗi dậy mạnh mẽ.
Quả thực, một ngày sau việc hủy hẹn, Mỹ thông báo sẽ tặng cho Lực lượng bảo vệ bờ biển Philippines 2 máy bay quân sự đã qua sử dụng để giúp Manila mở rộng các cuộc tuần tra trên biển.
Vị tổng thống gây tranh cãi
Ông Duterte giành chiến thắng tại cuộc bầu cử tổng thống Mỹ hồi tháng 5 vừa qua với cam kết trấn áp tội áp và quét sạch nạn buôn bán ma túy bất hợp pháp ở đất nước có ít nhất 1,3 triệu người nghiện trong tổng dân số khoảng 100 triệu người.
Kể từ khi lên nhậm chức, ông là người hứng chịu không ít chỉ trích từ các nước và các tổ chức trên thế giới khi công khai khuyến khích cảnh sát giết chết các nghi phạm buôn bán ma túy. Cho đến nay, khoảng 900 người có liên quan đến ma túy đã bị giết trong các chiến dịch của cảnh sát và 1.500 người khác đang được liệt vào danh sách những trường hợp tử vong đang được điều tra.
Bên cạnh đó, ông Duterte cũng là người nhiều lần khiến dư luận dậy sóng với các phát biểu gây tranh cãi và tục tĩu của mình. Cứ cách một thời gian, ông lại một lần khuấy động truyền thông thế giới vì những tuyên bố của mình. Trước đây, ông ta cũng đã từng gọi Đại sứ Mỹ tại Manila là “gã con trai đồng tính của một con điếm”.
Một tháng trước khi thắng cử, hồi tháng 4 vừa qua, ông này cũng đã vấp phải sự phản đối kịch liệt của các nhóm nữ quyền và thậm chí còn bị khiếu nại lên Ủy ban nhân quyền của LHQ vì những phát biểu về một nạn nhân hiếp dâm đã bị sát hại.
“Tôi tức giận vì cô ấy bị hãm hiếp, đó là một chuyện. Nhưng cô ấy đẹp quá, thị trưởng lẽ ra phải là người đầu tiên làm việc đó. Thật phí phạm” – ông Duterte khi đó được dẫn lời nói. Trước những phản đối từ dư luận, ông này sau đó đã bày tỏ hối tiếc về thứ ngôn ngữ thô thiển của mình nhưng nhất quyết không xin lỗi với lý do phát biểu của ông đã bị dịch sai.
Ngoài ra, ông cũng có vô số phát biểu mang tính chất công kích tục tĩu khác về cá nhân Tổng thư ký LHQ Ban Ki-moon và LHQ để đáp trả những chỉ trích của LHQ về cuộc chiến chống tội phạm ma túy do ông khởi xướng và chỉ đạo.
Trước đó, tháng 11/2015, khi Giáo hoàng Francis đến thăm Philippines và gây ra vụ kẹt xe kinh hoàng ở thủ đô Manila, khiến ông mất đến 7 giờ để di chuyển, Duterte lúc đó đã tức giận quát nạt: “Đồ con của con điếm, cút về nước mày đi!”.