Cần khuôn khổ pháp lý để phát huy giá trị di sản
Theo GS.TS Trần Ngọc Đường, Chủ nhiệm Hội đồng Tư vấn dân chủ và pháp luật (Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc (UBTƯ MTTQ) Việt Nam) cho rằng, nội dung của dự thảo Luật nặng quy định về các hoạt động quản lý, bảo vệ di sản văn hóa của các chủ thể sở hữu di sản văn hóa - nhất là của chủ sở hữu là Nhà nước. Trong khi đó, nội dung phát huy giá trị di sản văn hóa không được quy định rõ. Các điều luật đều có cụm từ “phát huy”, nhưng nội dung của phát huy là phải làm gì? Phát huy như thế nào? Khuôn khổ pháp lý để phát huy giá trị di sản văn hóa lại không được quy định đầy đủ, rõ ràng trong dự án Luật.
Ông Trần Ngọc Đường nhấn mạnh, ngày nay việc “bắt tay” giữa di sản văn hóa và công nghệ đang thúc đẩy sự hình thành các khái niệm mới về di sản số, di sản phái sinh… nhưng chưa được luật hóa để hình thành chính sách pháp lý phù hợp, khuyến khích phát triển các sản phẩm số dựa trên di sản. Nếu nghiên cứu đưa di sản số trở thành một khái niệm chính thức trong Luật Di sản văn hóa và có các quy định về chính sách đầu tư, chính sách về bản quyền… sẽ thúc đẩy người làm công nghệ có sản phẩm số mang tính ứng dụng cao trong đời sống để di sản văn hóa thật sự phát huy giá trị trong đời sống.
“Trong điều kiện hiện nay, khi cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 phát triển như vũ bão, giao lưu quốc tế ngày càng mở rộng, nước ta đang hướng tới phát triển nền công nghiệp văn hóa, việc khuyến khích làm sống lại và phát huy các giá trị văn hóa của cha ông ta cần được quy định đầy đủ, rõ ràng, minh bạch trong dự thảo Luật này để tạo khuôn khổ pháp lý cho hoạt động sáng tạo trong việc phát huy các giá trị của di sản văn hóa” - GS.TS Trần Ngọc Đường đặt vấn đề.
Đồng quan điểm, PGS.TSKH Trịnh Thị Kim Ngọc - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đề nghị cần phải hình thành một “Bảo tàng số mở”, vì các loại di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam liên tục được phát hiện, tổng hợp, công nhận và bổ sung, nhưng thực tế công tác này còn chưa được quan tâm đúng mức.
Đề xuất cấm kinh doanh bảo vật quốc gia
Quan tâm đến vấn đề cổ vật, ông Trương Minh Tiến (Uỷ ban MTTQ TP Hà Nội) kiến nghị việc xác định quyền sở hữu, mua bán cổ vật cần có biện pháp quản lý chặt chẽ hơn từ các ngành chức năng, qua đó góp phần giảm tình trạng mất cắp hiện vật, cổ vật ở các di tích lớn. Còn TS Nguyễn Xuân Năng, nguyên Giám đốc Bảo tàng lịch sử Quân sự Việt Nam đề xuất nên phân định cấp độ khác nhau giữa di vật, cổ vật và bảo vật quốc gia để có ứng xử phù hợp.
Ông Năng cho rằng, hiện mới có 300 hiện vật là bảo vật quốc gia. Chính vì vậy phải coi bảo vật quốc gia là tài sản đặc thù, có giá trị đặc biệt và thuộc loại hiện vật quý hiếm. Với bảo vật quốc gia không cho phép kinh doanh cả trong và ngoài nước. Với cổ vật, không cho phép kinh doanh ở nước ngoài. Đối với di vật không phải là những hiện vật thuộc dạng quý hiếm hoặc có giá trị tiêu biểu, đặc biệt tiêu biểu như cổ vật và bảo vật quốc gia thì có thể cho phép mua bán cả trong và ngoài nước. Có như vậy các bảo tàng mới có cơ hội sưu tầm được nhiều hiện vật phục vụ trưng bày giới thiệu cho công chúng.
Phát biểu kết luận Hội nghị, Phó Chủ tịch UBTƯ MTTQ Việt Nam Trương Thị Ngọc Ánh nhấn mạnh, phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam có ý nghĩa hết sức quan trọng, mang tính xã hội, khách quan, khoa học, góp phần bảo đảm tính đúng đắn, phù hợp với thực tiễn đời sống xã hội và hiệu quả của văn bản; bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; phát huy dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội.
Qua ý kiến của đại biểu tham dự Hội nghị, bà Trương Thị Ngọc Ánh cho rằng, các vấn đề mà Ban Thường trực UBTƯ MTTQ Việt Nam đặt ra đã được các chuyên gia, nhà khoa học nghiên cứu và bổ sung nhiều nội dung từ thực tiễn để Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiếp tục bổ sung, làm rõ những nét mới trong công tác bảo vệ, sử dụng và khai thác di sản văn hóa. “Các ý kiến đề cập tới việc phân cấp các loại di sản, cổ vật, bảo vật và bổ sung các quy định đối với công tác quản lý, sử dụng di sản hiện nay. Nhất là việc phát huy vai trò giám sát, phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội đối với việc quản lý di vật, cổ vật, bảo vật của quốc gia”, bà Trương Thị Ngọc Ánh nhấn mạnh.
Phó Chủ tịch UBTƯ MTTQ Việt Nam Trương Thị Ngọc Ánh đề nghị cơ quan soạn thảo nghiêm túc tiếp thu những ý kiến góp ý tại Hội nghị để tiếp tục chỉnh sửa, hoàn thiện dự thảo Luật trước khi trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa XV cho ý kiến tại Phiên họp lần thứ 31 tới đây.
Một số đại biểu cũng nhất trí cho rằng, bảo vật quốc gia là hiện vật hàm chứa những giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật lớn đối với quốc gia. Cấm kinh doanh những bảo vật quốc gia giúp ngăn chặn nguy cơ mất mát, hủy hoại hoặc mua bán trái phép bảo vật quốc gia; ngăn chặn được nguy cơ lợi dụng danh hiệu bảo vật quốc gia để trục lợi; đồng thời bảo tồn được giá trị văn hoá của bảo vật quốc gia, giúp bảo đảm di sản văn hoá này được gìn giữ, trao truyền cho thế hệ hiện tại và tương lai.
