Phát cỏ, hay “hủy hoại rừng”?
Theo hồ sơ vụ án, vào năm 2008, UBND xã Trường Xuân, huyện Đắk Song, tỉnh Đắk Nông bàn giao 21 ha rừng tại khu vực Đắk Nhu (khu vực tiếp giáp với tiểu khu 1710, xã Quảng Thành, thị xã Gia Nghĩa) cho hộ ông Nguyễn Văn Đạt (Chi hội trưởng chi hội cựu chiến binh thôn) và Nguyễn Nam Thái (cùng ngụ thôn 6, xã Trường Xuân) quản lý, bảo vệ và trồng rừng.
Sau khi được giao rừng, ông Đạt nhận 10 ha, ông Thái nhận 5 ha và giao lại cho ông Trần Văn Thọ (cán bộ địa chính xã Trường Xuân) 6 ha. Đến năm 2013, ông Đạt tiếp tục giao cho Chi hội Cựu chiến binh (CCB) thôn 6, xã Trường Xuân 3 ha đất rừng trong tổng số 10 ha mà mình quản lý.
Điều đáng nói, khi được giao, cả ông Đạt và Chi hội CCB thôn khai rằng không hề biết diện tích rừng đang quản lý thuộc địa phận xã Quảng Thành, thị xã Gia Nghĩa.
Do diện tích này nằm sát với đất rẫy của ông Nguyễn Văn Uyên (hội viên Chi hội CCB thôn), nên người này được Chi hội giao nhiệm vụ quản lý bảo vệ. Tuy nhiên, sau khi nhận diện tích này, ông Uyên không quản lý được và bị người dân lấn chiếm khoảng 2ha để làm nương rẫy.
Đến tháng 12/2014, ông Đỗ Mạnh Hùng được bầu làm Chi hội trưởng Chi hội CCB thôn 6 thay cho ông Đạt. Vào ngày 10/1/2015, tại cuộc họp của chi hội, ông Hùng đã nêu thực trạng trên, đồng thời đề xuất phương án phát dọn 1 ha đất còn lại để trồng cây keo sản xuất, gây quỹ hoạt động và được tất cả các hội viên nhất trí.
Trong các ngày 24 đến 25/1 và ngày 19 đến 20/4/2015, các thành viên trong chi hội CCB thôn 6 đã mang bốn dao phát, hai máy cưa đi phát quang trên 0,78 ha diện tích đất rừng.
Sau khi phát hiện ra vụ việc, cơ quan chức năng cho rằng đây là vụ phá rừng nghiêm trọng và vào cuộc điều tra. Sau đó, VKSND thị xã Gia Nghĩa xác định bảy người gồm: Đỗ Mạnh Hùng (SN 1962), Nguyễn Xuân Dũng (SN 1960), Vũ Tất Đắc (SN 1953), Đoàn Xuân Trường (SN 1974), Hoàng Văn Sằn (SN 1957), Nguyễn Nam Thái (SN 1967) và Cao Minh Điến (SN 1968, cùng trú thôn 6, xã Trường Xuân) có hành vi “hủy hoại rừng”.
Cơ quan chức năng cáo buộc, những người trên đã có hành vi sử dụng dao phát, cưa máy hủy hoại 0,78ha rừng tại lô 03 và 06, khoảnh 1, tiểu khu 1710, thuộc lâm phần quản lý của Xí nghiệp Lâm nghiệp Nghĩa Tín (ở xã Quảng Thành, thị xã Gia Nghĩa).
Đến ngày 14/4, TAND thị xã Gia Nghĩa (Đắk Nông) đã mở phiên xét xử đối với các bị cáo trên về tội “hủy hoại rừng”. Tại phiên tòa sơ thẩm, ông Nguyễn Nam Thái cho rằng mình chỉ có mặt vào ngày 24/1 để giải quyết tranh chấp đất đai chứ không hề tham gia buổi phát dọn nào.
Sáu bị cáo còn lại đều khai rằng rừng đã bị chặt phá, đốt nham nhở từ trước đó và họ chỉ phát dọn cây nhỏ (đường kính khoảng 5cm) để trồng lại cây keo. Các bị cáo cũng cho rằng cán bộ điều tra đã bỏ trống phần ghi diện tích rừng, vị trí, hiện trạng, dấu vết chặt phá... và “dụ” họ ký vào các biên bản hiện trường.
Trong phần tranh luận, luật sư và các chuyên gia trợ giúp pháp lý đã nêu ra những luận cứ cho rằng các biên bản thực hiện trong quá trình điều tra đã có sự vi phạm về thủ tục tố tụng, chứng cứ trong hồ sơ không đủ thuyết phục để buộc tội các bị cáo và đề nghị HĐXX trả lại hồ sơ để điều tra bổ sung.
Tuy nhiên, TAND thị xã Gia Nghĩa cho rằng VKSND thị xã đã truy tố đúng người đúng tội và tuyên phạt Đỗ Mạnh Hùng 7 tháng tù giam; Nguyễn Xuân Dũng, Vũ Tất Đắc, Đoàn Xuân Trường, Hoàng Văn Sằn, Nguyễn Nam Thái và Cao Minh Điến mỗi người 6 tháng tù giam cùng tội danh “hủy hoại rừng”.
Bên cạnh đó, bảy người này và những người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan, phải bồi thường thiệt hại lâm sản và thiệt hại môi trường với tổng số tiền 42,7 triệu đồng.
Tòa sơ thẩm mắc nhiều thiếu sót
Cho rằng mình bị oan, các cựu binh đã kháng cáo bản án của TAND thị xã Gia Nghĩa lên cấp phúc thẩm.
Ngày 21/6 vừa qua, TAND tỉnh Đắk Nông đã mở phiên xét xử phúc thẩm vụ án trên. Trước tòa, các bị cáo vẫn giữ nguyên lời khai ban đầu, họ cho rằng, chỉ phát dọn để trồng cây keo và không hề biết diện tích mình phát quang thuộc địa bàn thị xã Gia Nghĩa.
Những người làm chứng cũng cam đoan trước tòa rằng rừng đã bị đốt phá trước đó, không hề còn cây gỗ lớn như VKSND thị xã Gia Nghĩa đã truy tố (đường kính từ 10 - 55cm). Các bị cáo còn cho rằng, việc phát dọn để trồng cây keo là phát triển rừng, việc làm đó phù hợp với nhiệm vụ do UBND xã Trường Xuân giao cho và đúng với nội dung cuộc họp mà Chi hội CCB thôn 6 đề ra trước đó.
Hơn thế, quá trình thực hiện được sự đồng thuận cao của các thành viên, họ chỉ dùng 4 dao phát để thay nhau dọn cây cỏ và không hề dùng hai cưa lốc như tang vật phiên sơ thẩm đã nêu.
Tại phần tranh luận, các luật sư đã đưa ra những chứng cứ khẳng định việc TAND thị xã Gia Nghĩa kết tội các bị cáo là không đủ căn cứ. Người bào chữa cho bảy bị cáo là Luật sư Nguyễn Thanh Huy (văn phòng Luật sư Nguyễn Thanh Huy, Đoàn Luật sư tỉnh Đắk Nông), cho rằng, bản án sơ thẩm kết luận mâu thuẫn với nhiều tài liệu, chứng cứ khác.
Trên thực tế, trước ngày 19và 20/4/2015 (thời điểm TAND thị xã Gia Nghĩa cáo buộc 7 bị cáo hủy hoại rừng), đã có 0,98ha rừng tại lô 3 và 6, khoảnh 1, tiểu khu 1710 bị phá với mức độ thiệt hại 100% (thể hiện qua các bút lục của Hạt Kiểm lâm thị xã Gia Nghĩa).
Luật sư Huy cũng giả sử rằng, nếu các bị cáo có chặt phá rừng trong các ngày 24 và 25/1, thì diện tích bị phá 0,4ha cũng chưa đủ yếu tố cấu thành tội “hủy hoại rừng” và chưa đến mức phải xử lý hình sự. Luật sư Huy phản bác tiếp, hai chiếc cưa lốc bị tịch thu đã hư hỏng, không còn sử dụng được nhưng chưa được CQĐT kiểm định để làm rõ là không hợp lý.
Các luật sư khác tham gia bào chữa cho các bị cáo cũng cho rằng, khi kiểm tra hiện trường, cơ quan điều tra đã không mời những người bị cho là vi phạm tham gia, không chụp ảnh hiện trường, không xác định tọa độ và không mô tả chi tiết về hiện trường như: mật độ cây bị chặt, vết chặt phá mới hay cũ...
Như vậy là vi phạm thủ tục tố tụng. Bên cạnh đó, thời gian kiểm tra, đo đếm, xem xét hiện trường quá “chóng vánh” (1 tiếng 30 phút) cũng là điểm bất hợp lý được nêu ra tại phiên tòa.
Chưa hết, các luật sư cũng cho rằng ông Nguyễn Nam Thái bị tòa sơ thẩm kết tội “hủy hoại rừng” với vai trò đồng phạm là hoàn toàn thiếu căn cứ. Trong ngày 24/1/2015, ông Thái (lúc đó là thôn trưởng) cùng với công an viên là anh Hoàng Văn Cây vào hiện trường giải quyết tranh chấp giữa các CCB của thôn với anh Nguyễn Hữu Thuận, người có rẫy gần khu vực rừng.
Sau khi giảng hòa thành công, ông Thái về nhà chứ không tham gia phát quang, cũng không hề có mặt tại cuộc họp của Chi hội CCB thôn vào ngày 10/1/2015.
Trước ý kiến tranh luận của các luật sư, đại diện VKSND tỉnh Đắk Nông đã xác nhận những điểm bất hợp lý nêu trên. Đồng thời đại diện VKSND cấp tỉnh cho rằng, quá trình điều tra, truy tố trong vụ án này đã để xảy ra những sai phạm nghiêm trọng.
Tòa án cấp sơ thẩm không thể xử lý được những sai phạm này vẫn xét xử, tuyên án phạt đối với các bị cáo là không đủ căn cứ. Sau khi xem xét các hồ sơ, chứng cứ liên quan, HĐXX đã tuyên hủy bản án sơ thẩm ngày 14/4, trả hồ sơ về VKSND thị xã Gia Nghĩa để điều tra lại./.
