Lo ngại màn hình đang hạn chế tuổi thơ
Trong kỷ nguyên số, những chiếc điện thoại thông minh, máy tính bảng và vô vàn thiết bị điện tử đã trở thành “vật bất ly thân” của không chỉ người lớn mà còn cả trẻ em. Từ những trò chơi giải trí đầy màu sắc đến các ứng dụng học tập đa dạng, thế giới ảo dường như mang đến một nguồn tài nguyên vô tận để khám phá và tương tác. Tuy nhiên, sự lạm dụng các thiết bị này đang dần tạo ra một “vòng xoáy nghiện công nghệ”, âm thầm ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của thế hệ tương lai.
Theo thống kê của cơ quan chức năng, có tới 89% trẻ em Việt Nam truy cập và sử dụng Internet mỗi ngày, thời gian 5 - 7 tiếng/ngày. Độ tuổi trung bình trẻ em nước ta sở hữu điện thoại di động là 9 tuổi, sớm hơn 4 năm so với trẻ em trên thế giới là 13 tuổi, theo khảo sát của Google thực hiện năm 2022. Nhiều nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra, thời gian sử dụng thiết bị điện tử quá nhiều có tác động tiêu cực đến sự phát triển của trẻ nhỏ, đặc biệt là về mặt tâm lý. Trong đó, việc sử dụng thiết bị điện tử kéo dài có tác động tiêu cực đáng kể đến trẻ em từ 2 đến 12 tuổi, dẫn đến giảm hoạt động thể chất, rối loạn giấc ngủ, các vấn đề về hành vi, kết quả học tập thấp hơn, các thách thức về cảm xúc xã hội và căng thẳng mắt.
Sự “giam cầm” trong thế giới ảo khiến trẻ em ngày càng ít có cơ hội để khám phá thế giới thực xung quanh. Các hoạt động vui chơi ngoài trời, những tương tác trực tiếp với bạn bè và gia đình. Hay đơn giản là việc quan sát vẻ đẹp của thiên nhiên đang dần bị thay thế bởi những ngón tay lướt trên màn hình cảm ứng. Về lâu dài, thói quen này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất mà còn kìm hãm sự phát triển các kỹ năng xã hội, khả năng sáng tạo và sự kết nối với môi trường tự nhiên.
Trải nghiệm thực thay thế màn hình ảo
Trong bối cảnh đó, ý tưởng về “du lịch không thiết bị điện tử” nổi lên như một giải pháp hữu hiệu để giúp trẻ em tạm gác lại những chiếc màn hình, “cai nghiện công nghệ” và tìm lại niềm vui, sự khám phá thông qua những trải nghiệm thực tế. Đây không đơn thuần là một chuyến đi nghỉ dưỡng mà còn là một hành trình giáo dục, nơi trẻ em được khuyến khích tương tác trực tiếp với môi trường xung quanh, khám phá những điều mới lạ và xây dựng những kỷ niệm đáng nhớ cùng gia đình và bạn bè.
Lợi ích của du lịch không thiết bị điện tử đối với trẻ em là vô cùng to lớn. Khi không bị phân tâm bởi những thông báo từ mạng xã hội hay những video trên YouTube, các em sẽ có cơ hội tập trung hơn vào những gì đang diễn ra xung quanh. Các em sẽ quan sát kỹ hơn vẻ đẹp hùng vĩ của núi rừng, lắng nghe tiếng sóng biển rì rào hay cảm nhận sự khác biệt trong văn hóa của mỗi vùng đất. Những trải nghiệm này không chỉ làm phong phú thêm kiến thức về thế giới mà còn kích thích trí tò mò, khơi gợi niềm đam mê khám phá và nuôi dưỡng tình yêu thiên nhiên, văn hóa.
 |
Bên cạnh đó, việc tạm xa rời các thiết bị điện tử còn tạo ra không gian lý tưởng để tăng cường sự gắn kết giữa các thành viên trong gia đình. Thay vì mỗi người một chiếc điện thoại, các em và cha mẹ sẽ có nhiều thời gian hơn để trò chuyện, chia sẻ những cảm xúc và trải nghiệm trong chuyến đi. Cùng nhau tham gia các hoạt động như đi bộ đường dài, chèo thuyền kayak, học nấu các món ăn địa phương hay tìm hiểu về lịch sử và văn hóa của điểm đến sẽ tạo ra những kỷ niệm chung quý giá, củng cố tình cảm gia đình.
Hơn nữa, du lịch không thiết bị điện tử còn mang lại những lợi ích thiết thực cho sức khỏe thể chất và tinh thần của trẻ em. Việc giảm thời gian sử dụng màn hình giúp các em ngủ ngon hơn, giảm căng thẳng và lo âu, đồng thời khuyến khích các em tham gia vào các hoạt động thể chất, cải thiện sức khỏe tim mạch và tăng cường hệ miễn dịch. Việc tiếp xúc với thiên nhiên cũng đã được chứng minh là có tác động tích cực đến sức khỏe tinh thần, giúp trẻ em cảm thấy thư thái, hạnh phúc và giảm các triệu chứng của rối loạn tăng động giảm chú ý.
Khơi dậy những chuyến đi “cai nghiện công nghệ”
Mặc dù khái niệm “du lịch không thiết bị điện tử” có thể chưa phổ biến ở Việt Nam, nhưng đã có nhiều du khách thực hiện những chuyến đi như vậy bằng cách lựa chọn những điểm đến và hoạt động phù hợp, đồng thời thiết lập những quy tắc nhất định về việc sử dụng thiết bị điện tử trong suốt hành trình.
Trên thế giới, nhiều quốc gia như Mỹ, Pháp, Anh hay New Zealand đã phát triển mô hình khu nghỉ dưỡng “unplugged” - nơi không có Wi-Fi, khuyến khích du khách, đặc biệt là trẻ em và gia đình, tạm ngắt kết nối để tham gia vào các hoạt động như leo núi, đạp xe, thiền, làm gốm hoặc nấu ăn cùng người bản địa. Ví dụ, khu nghỉ dưỡng Digital Detox ở California (Mỹ) nổi tiếng với quy định “không điện thoại - không máy tính - không áp lực”, mang lại trải nghiệm nghỉ dưỡng trọn vẹn, giúp trẻ em rèn luyện khả năng tương tác thực tế. Ngoài ra, các điểm đến nổi tiếng về du lịch sinh thái như công viên quốc gia Banff (Canada) hay khu bảo tồn Monteverde (Costa Rica) cũng mang đến cơ hội để trẻ khám phá thiên nhiên hoang dã, quan sát động vật và hiểu hơn về hệ sinh thái mà không cần đến màn hình. Thậm chí, những chương trình trao đổi văn hóa hoặc dự án tình nguyện quốc tế còn giúp các em xây dựng sự đồng cảm, tư duy toàn cầu và kết nối thực sự với con người - điều mà không thiết bị công nghệ nào có thể thay thế.
 |
Trải nghiệm “Duck Stop” ở Phong Nha thân thiện với các gia đình có trẻ em. (Ảnh: Oxalis Adventure) |
Việt Nam là điểm đến lý tưởng để trẻ em rời xa thiết bị điện tử và kết nối sâu sắc hơn với thiên nhiên cũng như văn hóa bản địa thông qua các hoạt động khám phá ngoài trời. Những vườn quốc gia như Phong Nha - Kẻ Bàng, Cát Tiên, Bạch Mã hay Pù Luông đều sở hữu hệ sinh thái đa dạng, cung cấp môi trường học tập sinh động ngoài lớp học. Tại đây, trẻ có thể tham gia đi bộ đường dài, khám phá hang động, quan sát động vật hoang dã hay đơn giản là hòa mình vào khung cảnh xanh mát, tĩnh lặng. Một ví dụ điển hình về du lịch không cần công nghệ, trải nghiệm “Duck Stop” - một trang trại nhỏ ở vùng Phong Nha, là nơi trẻ em được chơi đùa cùng đàn vịt, cưỡi trâu và thưởng thức các món ăn quê. Những hình ảnh trải nghiệm này đã từng được lan truyền tích cực trên các trang mạng xã hội với nhiều phản hồi tích cực.
Bên cạnh đó, những chuyến đi về các vùng quê như Đồng bằng sông Cửu Long, bản làng Tây Bắc hay làng nghề truyền thống cũng giúp trẻ tìm hiểu phong tục địa phương, tham gia nông nghiệp và thủ công, từ đó hình thành sự trân trọng với văn hóa dân tộc. Các hoạt động như leo núi, cắm trại, chèo kayak, lặn biển hay đạp xe địa hình không chỉ giúp trẻ tăng cường thể chất mà còn tạo ra niềm vui thực sự, giúp các em quên đi sức hút của màn hình và sống trọn vẹn trong từng khoảnh khắc.
Để hiện thực hóa những chuyến đi “cai nghiện công nghệ” cho trẻ em, vai trò của phụ huynh là vô cùng quan trọng. Cha mẹ cần chủ động lên kế hoạch cho chuyến đi, lựa chọn những điểm đến và hoạt động phù hợp với sở thích và lứa tuổi của con. Đồng thời, cần thiết lập những quy tắc rõ ràng về việc sử dụng thiết bị điện tử trong suốt chuyến đi, khuyến khích con tham gia vào các hoạt động chung và tạo không khí vui vẻ, thoải mái để các em có thể tận hưởng trọn vẹn những trải nghiệm thực tế. Cần nhìn nhận rằng, du lịch không thiết bị điện tử không phải là một sự trừng phạt hay cấm đoán mà là một cơ hội để trẻ em khám phá thế giới thực đầy màu sắc và thú vị, xây dựng những mối quan hệ ý nghĩa và phát triển toàn diện về thể chất và tinh thần. Đây chính là món quà vô giá mà các bậc cha mẹ có thể trao tặng cho con mình trong kỳ nghỉ hè tới đây, cũng như trong hành trình trưởng thành của con trẻ.
