Phải “tự nguyện” nộp các khoản tự nguyện!
Đó là tình trạng chung của rất nhiều phụ huynh mỗi đầu năm học và khiến câu chuyện về lạm thu đầu năm chưa bao giờ cũ vì các cơ quan chức năng thiếu quyết liệt, không có được giải pháp xử lý triệt để vấn nạn này và nhất là chưa có cá nhân nào bị xử lý vì liên quan đến việc lạm thu đầu năm học.
Theo quy định, các khoản thu năm học 2016-2017 gồm: các khoản thu bắt buộc (thường bao gồm là học phí năm học 2016-2017 và bảo hiểm y tế) và các khoản thu thỏa thuận (do Ban đại diện cha mẹ học sinh nhà trường, kêu gọi, vận động, thực hiện thu). Phản ánh của nhiều phụ huynh cho thấy, dự kiến, trong năm học mới, tình trạng các khoản thu phi lý sẽ vẫn tiếp diễn, như khoản “lắp điều hòa”, trang bị máy chiếu… đối với học sinh lớp 1 hay lớp 6 dù trước đó phòng học nào trong trường cũng đã có điều hòa, máy chiếu… và học sinh lớp 1, lớp 6 đều đã phải đóng khoản “xây dựng cơ sở vật chất” do năm đầu tiên vào học tại trường.
Các khoản thu tự nguyện, thỏa thuận sẽ do các trường căn cứ vào quy định chung và yêu cầu hoạt động để đưa ra như hỗ trợ tăng cường cơ sở vật chất, bảo vệ, vệ sinh; các khoản ủng hộ; bồi dưỡng nghệ thuật, thể dục - thể thao, rèn kỹ năng sống... Về nguyên tắc, các khoản thu tự nguyện là để phục vụ nhu cầu học tập của học sinh trong điều kiện ngân sách ở các địa phương và ngành giáo dục còn hạn hẹp, cần có sự “chia sẻ” giữa gia đình và nhà trường. Song vấn đề khiến phụ huynh bức xúc là dù mang tính “tự nguyện” song khó ai có thể từ chối đóng góp khi nhà trường hay Ban đại diện cha mẹ học sinh thông báo vì tâm lý “muốn sang thì bắc cầu Kiều”.
Ngay tại Hội nghị triển khai công tác thanh tra của các sở GD&ĐT trên cả nước diễn ra cuối tháng 8 vừa qua, ông Hoàng Cơ Chính, Chánh Thanh tra Sở GD&ĐT TP Hà Nội thừa nhận, một số trường được thanh tra chưa thực hiện đúng hướng dẫn về huy động các khoản đóng góp tự nguyện, đã để xảy ra việc Ban đại diện cha mẹ học sinh các lớp thu các khoản đóng góp tự nguyện theo hình thức bổ đầu và thu trái quy định. Bà Bùi Thị Thu, Phó Chánh Thanh tra Sở GD&ĐT Nam Định cũng cho biết, tại địa phương vẫn còn tình trạng cơ sở giáo dục chưa phổ biến rộng rãi để phụ huynh phân biệt được các khoản thu theo quy định và thu tự nguyện, chưa nhận thức đầy đủ về việc vận động đóng góp,…
Do đó, năm học 2015-2016, tình trạng lạm thu ở các trường vẫn diễn ra với tận 15 đến 21 khoản thu và có nhiều khoản không hợp lý. Các khoản thu đầu năm không chỉ là gánh nặng tài chính cho các gia đình, nhất là những gia đình ở vùng nông thôn, khó khăn, mà còn gây bức xúc vì phụ huynh buộc phải “tự nguyện” đóng góp những khoản thu “trời ơi”, không phục vụ trực tiếp cho việc học tập của con em tại trường. Thực tế, các cơ quan quản lý đã quy định cụ thể các khoản, các mức đóng góp nhưng các trường vẫn “vận dụng” chính sách xã hội hóa giáo dục thành các hình thức thu thỏa thuận, thu tự nguyện, do Ban đại diện cha mẹ học sinh đứng ra tổ chức vận động thu. Nhìn ở góc độ này, Ban đại diện cha mẹ học sinh cũng đang “tiếp tay” cho tình trạng lạm thu ở các trường âm thầm phát triển nên dù bức xúc với nhiều khoản thu đầu năm, đa số phụ huynh cũng không phản ánh hay yêu cầu Ban đại diện cha mẹ học sinh của trường đấu tranh, giải quyết.
 |
| Tình trạng lạm thu vẫn tiếp tục diễn ra đầu năm học này. |
Thu tự nguyện cũng chỉ để phục vụ việc dạy và học
Để tránh tình trạng lạm thu ở các trường vào mỗi dịp đầu năm học, theo ý kiến của nhiều phụ huynh, các trường cần công khai các khoản thu ngay từ đầu năm học mới, không nên thu nhiều khoản cùng một lúc. Các khoản thu tự nguyện phục vụ trực tiếp cho học sinh học tập, sinh hoạt của học sinh cần được thảo luận công khai, lấy ý kiến rộng rãi của phụ huynh toàn trường, tránh dựa vào ý kiến thiểu số của một bộ phận phụ huynh để quyết định, không phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh chung của gia đình các học sinh, gây bức xúc và tạo gánh nặng cho nhiều gia đình. Đồng thời nhà trường phải công khai mức thu, chi bảo đảm đúng quy định.
Đặc biệt, đại diện Sở GD&ĐT TP Đà Nẵng cho rằng, công tác thanh, kiểm tra, xử lý các hành vi vi phạm quy định về thu, chi đầu năm học cũng cần được các địa phương, nhất là ngành GD&ĐT thực hiện nghiêm túc, quyết liệt, sát sao, không thể “cả nể, cảm thông với khó khăn của nhà trường” mà lờ đi các khoản thu quá mức. Cùng với đó, tăng cường xã hội hóa các hoạt động đầu tư, GD&ĐT ngay tại các trường công lập từ sự tham gia của các tổ chức, doanh nghiệp cũng được nhắc đến nhiều như giải pháp hữu hiệu chống lạm thu ở các trường dưới danh nghĩa “đầu tư cơ sở vật chất” cho việc dạy và học.
Ngoài ra, đẩy mạnh hoạt động của Ban đại diện phụ huynh là giải pháp được nhiều phụ huynh đánh giá là trọng tâm để “xử lý dứt điểm tình trạng lạm thu tại các trường đầu năm học”. Theo quan điểm của đại diện Sở GD&ĐT TP Hà Nội, Ban đại diện cha mẹ học sinh cần phải tham gia sâu vào công tác giáo dục, bồi dưỡng cho học sinh, chăm lo, tìm hiểu, giúp đỡ các học sinh có hoàn cảnh khó khăn, cùng Ban Giám hiệu nhà trường thống nhất các khoản thu hợp lý, đúng quy định, phù hợp với điều kiện, khả năng chi trả chung của phụ huynh toàn trường. Các khoản thu thỏa thuận phải để phục vụ trực tiếp cho hoạt động dạy và học của giáo viên, học sinh trong trường, không để “biến tấu” thành các khoản khác. Có như vậy, các khoản thu tự nguyện mới thực sự được phụ huynh tự nguyện thực hiện mà không có sự ấm ức, khó chịu.
Trước vấn đề về chống lạm thu đầu năm học, nhiều lãnh đạo nhà trường và phụ huynh cùng nhấn mạnh đến yếu tố công khai, minh bạch, dân chủ trong các khoản thu, chi tự nguyện như kinh nghiệm của TP Đà Nẵng đã xây dựng quy định chặt chẽ về các khoản phí phải đóng vào đầu năm học, yêu cầu các trường công khai thu, chi và không thu thêm các khoản bên ngoài. Về việc vận động, quản lý, sử dụng kinh phí hoạt động của Ban đại diện cha mẹ học sinh, TP Đà Nẵng cũng có văn bản quy định mức đóng cụ thể cho từng cấp học. Khoản thu này đều phải dựa trên tinh thần tự nguyện và không được vượt mức quy định của TP.
Và để hạn chế thu các khoản đóng góp tự nguyện, Nhà nước cần đầu tư đồng bộ cơ sở vật chất cho các cơ sở giáo dục đáp ứng nhu cầu dạy và học cho giáo viên, học sinh. Nghiêm túc ngăn chặn tình trạng lạm thu ở các trường, Sở GD&ĐT TP Hà Nội đã chỉ đạo các phòng GD&ĐT tổ chức hoặc phối hợp với các ban ngành liên quan, chính quyền địa phương để triển khai thanh kiểm tra các khoản thu chi ngoài học phí đầu năm, phát hiện các khoản thu không đúng quy định. Nếu đã thu phải trả lại cho phụ huynh.
Ngay trong tháng 8, Sở đã có văn bản hướng dẫn về việc tăng cường quản lý công tác thu chi học phí và các khoản thu khác gửi tới các đơn vị trực thuộc và các phòng giáo dục để thực hiện đúng chỉ đạo của UBND TP và đăng công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng để người dân biết và cùng giám sát việc thực hiện, tránh tình trạng thu nhiều, thu sai. Sở GD&ĐT Hà Nội cũng công bố số điện thoại đường dây nóng 01695122753 để nhân dân phản ánh các hiện tượng thu chi không đúng quy định tại các cơ sở giáo dục trên địa bàn.
Ngoài ra, Sở GD&ĐT Hà Nội cũng yêu cầu, ngoài các khoản thu theo quy định, nhà trường không được thực hiện hoặc đề nghị Ban đại diện cha mẹ học sinh thực hiện các khoản thu khác từ phụ huynh - học sinh dưới bất kỳ hình thức nào, không tùy tiện lập các quỹ hoặc để Ban đại diện cha mẹ học sinh lập quỹ ép buộc học sinh đóng góp dưới danh nghĩa đóng góp tự nguyện.
Ban đại diện cha mẹ học sinh không được vận động quyên góp cha mẹ học sinh hoặc người học các khoản sau: Bảo vệ cơ sở vật chất, bảo đảm an ninh nhà trường; Trông coi phương tiện tham gia giao thông của học sinh; Vệ sinh lớp học, vệ sinh trường; Khen thưởng cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên nhà trường; Mua sắm máy móc, trang thiết bị đồ dùng dạy học cho nhà trường, lớp học hoặc cho cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên nhà trường; Hỗ trợ công tác quản lý, tổ chức dạy học và các hoạt động giáo dục; Sửa chữa, nâng cấp, xây dựng mới các công trình của nhà trường.
Tại Thanh Hóa, để chấn chỉnh hoạt động thu, chi đầu năm học 2016-2017, Giám đốc Sở GD-ĐT Thanh Hóa đã ban hành công văn 1524/SGDĐT-KHTC về việc hướng dẫn thực hiện các khoản thu, chi ngoài ngân sách trong các đơn vị, trường học năm học 2016-2017, chỉ đạo các đơn vị, trường học trên địa bàn tuyệt đối không được thu tiền đóng góp của phụ huynh học sinh để phục vụ chi thường xuyên mà ngân sách nhà nước đã bố trí theo quy định... Phòng GD&ĐT chịu trách nhiệm trước cơ quan quản lý cấp trên về thực hiện các khoản thu ngoài ngân sách của các trường học trực thuộc, giải quyết đơn thư khiếu kiện, phản ánh, tố cáo của công dân, kiến nghị xử lý nghiêm túc các sai phạm. Các trường trung học phổ thông, trung tâm giáo dục thường xuyên của tỉnh phải báo cáo Sở GD&ĐT trước khi triển khai thực hiện việc huy động xã hội hóa và chịu trách nhiệm trước Sở GD&ĐT về thực hiện các khoản thu, chi…
Nhưng trên hết vẫn là trách nhiệm cá nhân trong công tác quản lý thu, chi tại các cơ sở giáo dục, nhất là các khoản thu, chi tự nguyện, thỏa thuận bởi dù có bao nhiêu văn bản nhưng các trường không thực hiện, không có cá nhân nào bị xử lý thì chống lạm thu đầu năm học vẫn sẽ là câu chuyện dài mà thiệt thòi chỉ dành cho phụ huynh học sinh.
