Việt Nam có khoảng 30 trung tâm cứu hộ và khu chăm sóc, phục hồi, tiếp nhận, chăm sóc các cá thể ĐVHD là tang vật các vụ buôn bán bất hợp pháp, nuôi nhốt trái phép, hỗ trợ cơ quan chức năng ngăn chặn tình trạng buôn bán ĐVHD trái phép. Trung tâm Cứu hộ ĐVHD Hà Nội (Trung tâm) thành lập năm 1996 là đơn vị có bề dày kinh nghiệm bậc nhất, đã cứu hộ hơn 32.000 cá thể ĐVHD, trong đó nhiều loài nguy cấp, quý hiếm như gấu, hổ, hồng hoàng; đã tiến hành 182 đợt tái thả ĐVHD thành công, đưa 22.163 cá thể trở lại tự nhiên.
Tập bơi cho rái cá con
Năm 2011, Trung tâm lần đầu được phép tiếp nhận cá thể ĐVHD non, sơ sinh, là 5 rái cá mồ côi thu giữ từ một vụ buôn bán trái phép. Đàn rái cá đang bú sữa đã mất mẹ, chưa mọc răng, chưa biết ăn. Bác sĩ thú y Trịnh Thị Thu Hằng và nhân viên chăm sóc phải cho bú bình.
Nuôi em bé cực khổ thế nào, nuôi rái cá con kỳ công không kém. Khi đàn rái cá non bắt đầu mọc răng và nhai nát núm ti cao su, là đến lúc tập cho ăn dặm, phải băm nhỏ cá tươi (món ăn chủ đạo của rái cá) trộn với sữa.
Khâu ăn uống tạm ổn, đến chuyện tập bơi. Theo tập tính, khi 1,5 - 2 tháng tuổi, rái cá con được mẹ tập bơi bằng cách thả trôi trong nước, thay vì cho nằm trên bụng như khi còn nhỏ. Do có lớp lông dày chống nước nên rái cá con không chìm, sau một thời gian vùng vẫy sẽ tự quen việc bơi và kiếm mồi. Đàn rái cá không có mẹ, nên bác sĩ thú y và nhân viên chăm sóc phải thay “mẹ” tập cho bơi. Lúc đầu lũ rái cá rất sợ, có con lao lên bờ. Sau thời gian kiên nhẫn, cả 5 con đều bơi thành thạo. Đàn rái cá này được tái thả ở Vườn quốc gia Cát Tiên (thuộc địa bàn 3 tỉnh Đồng Nai, Bình Phước, Lâm Đồng) và qua theo dõi, hòa nhập môi trường sống rất nhanh.
Từ sau lần khởi đầu nuôi ĐVHD non đó, Trung tâm thường xuyên tiếp nhận các cá thể non nhiều loài. Gần đây nhất, năm 2021 là một con vượn đen má vàng 1 tháng tuổi. Mẹ vượn bị thợ săn bắn chết, rồi bắt vượn con đem bán. Bỗng dưng không còn mẹ, chú vượn non bơ vơ ngơ ngác. Bác sĩ thú y và nhân viên chăm sóc phân công trực 24/24h, mỗi 2 tiếng cho vượn con ăn sữa một lần giống như được mẹ cho bú. Thấm thoắt đã 4 năm, chú vượn non ngày nào đã trưởng thành, mỗi khi thấy bóng dáng các “mẹ” lại chuyền ra sát rào hú hét vui mừng chào đón.
 |
Tình yêu thiên nhiên là động lực để thêm nhiệt huyết làm việc |
“Thiên nhiên cũng như con người, cần được đối xử tôn trọng. Nhiều loài động vật cũng có hiểu biết và cảm xúc như con người, chỉ có điều chúng không biết nói mà thôi”, bác sĩ Hằng nói.
Chuyện về con hổ Đông Dương được đặt tên Pù Mát, đến từ Vườn quốc gia Pù Mát, là tang vật trong một vụ nuôi nhốt hổ trái phép, là một ví dụ cho nhận định trên. Pù Mát rất hiếu động, Trung tâm cho vào chuồng chiếc lốp xe cũ để hổ chơi đùa. Không may, quá trình cắn, nhay theo tập tính, một mảnh lốp xe giắt vào kẽ răng. Bị đau, Pù Mát chạy quanh chuồng gầm rú.
Mọi người quyết định bắn gây mê lấy mảnh lốp ra. Nhưng thật bất ngờ, khi nòng súng gây mê giương lên, Pù Mát chạy đến sát hàng rào, tự động thò đầu há miệng ra cho bác sĩ thú y dùng kìm rút mảnh lốp. Sau khi được chữa, Pù Mát sung sướng chạy tung tăng quanh chuồng, vẫy đuôi như cảm ơn, dễ thương như một chú mèo.
Vì tình yêu thiên nhiên
Là đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Sở NN&PTNT, tự bảo đảm một phần chi phí hoạt động thường xuyên, làm việc ở đây muốn có nhiều tiền cũng khó. Có những bác sĩ thú y sau khi đáp ứng yêu cầu công việc của Trung tâm, muốn tăng thu nhập, nhận đi đến các nhà dân làm dịch vụ khám chữa bệnh chó mèo. Vì vậy, có một câu hỏi chúng tôi trăn trở sau khi nghe, tận mắt chứng kiến những câu chuyện tại đây, là động cơ nào khiến những cán bộ, nhân viên Trung tâm lại nhiệt huyết trong công việc như vậy?
Trả lời câu hỏi này, ông Lương Xuân Hồng, GĐ Trung tâm, nói: “Chứng kiến sự hồi phục của các cá thể ĐVHD, trong đó nhiều cá thể hoàn toàn có thể trở về với tự nhiên và tận hưởng cuộc sống mới, chính là động lực để chúng tôi tiếp tục cố gắng trong công việc, đóng góp vào công cuộc bảo tồn đa dạng sinh học của đất nước, vì tình yêu thiên nhiên”.
 |
Tiếp nhận ĐVHD là tang vật trong 1 vụ án |
Sau 28 năm hoạt động, Trung tâm đã tiếp nhận cứu hộ hàng nghìn vụ với hàng chục nghìn cá thể ĐVHD từ cơ quan chức năng cả nước trong quá trình bắt giữ, tịch thu từ các vụ buôn bán, vận chuyển, nuôi nhốt trái phép; và do người dân tự nguyện giao nộp, hiến tặng để cứu hộ. Trong đó có nhiều loài ĐVHD nguy cấp, quý hiếm, nguy cơ tuyệt chủng như hổ, vượn đen má trắng, chim hồng hoàng, hạc cổ trắng, rùa đầu to…
Sau khi được chuyển giao cho Trung tâm, tất cả các cá thể ĐVHD đều sẽ được kiểm tra sức khỏe toàn diện và có chế độ chăm sóc phù hợp. Trung tâm cũng đang có kế hoạch mở rộng hỗ trợ tiếp nhận nhiều và đa dạng hơn các loài ĐVHD.
Chữa lành cho những cá thể ĐVHD đã khó, tái thả về tự nhiên khó không kém. Đưa đàn rái cá từ Hà Nội vào tái thả ở Vườn quốc gia Cát Tiên là chuyện thường. Kỷ lục quãng đường tái thả của Trung tâm trong năm 2024 là 3.300km. Trước đó, năm 2023, Trung tâm đã tái thả thành công về tự nhiên 2 cá thể chim hồng hoàng, là lần đầu tiên tại Việt Nam tái thả thành công chim hồng hoàng về tự nhiên, và lần thứ 3 tại Đông Nam Á.
Nhiều năm qua, Trung tâm luôn thực hiện tốt chức năng cứu hộ, chăm sóc, bảo tồn ĐVHD trước khi thả về tự nhiên. Tuy nhiên như vậy chỉ mới thực hiện được 6 tiêu chí của Liên minh Quốc tế Bảo tồn thiên nhiên và tài nguyên thiên nhiên đặt ra. Còn tiêu chí “giám sát, đánh giá kết quả” (đánh giá khả năng thích nghi của động vật với môi trường tự nhiên sau tái thả); đòi hỏi nguồn kinh phí lớn, Trung tâm chưa đáp ứng được; nên rất mong có nguồn tài chính hỗ trợ để thực hiện hoàn tất tiêu chí này.
