Tại dự thảo Báo cáo đánh giá tác động của chính sách trong dự thảo Luật Lực lượng trị an cơ sở, Bộ Công an đề xuất công an xã bán chuyên trách khi kết thúc nhiệm vụ nên được tiếp tục bố trí tham gia bảo đảm an ninh, trật tự trên địa bàn xã - nơi đã bố trí công an xã chính quy. Hiện, công an chính quy chỉ tối đa 5 người trên một xã trong khi phạm vi hoạt động rộng.
Dự án Luật Lực lượng trị an cơ sở xác định, trị an viên là một thành phần của lực lượng trị an cơ sở. Trị an viên là chức danh của người hoạt động không chuyên trách được bố trí trên địa bàn xã, thị trấn (gọi chung là địa bàn xã) nơi bố trí Công an chính quy đảm nhiệm các chức danh Công an xã để tham gia thực hiện nhiệm vụ bảo đảm an ninh, trật tự, an toàn xã hội trên địa bàn xã.
Trị an viên bao gồm những người tự nguyện tham gia vào lực lượng trị an cơ sở và những người trước đây đảm nhiệm các chức danh Công an xã hoạt động không chuyên trách nay có nguyện vọng tiếp tục tham gia thực hiện nhiệm vụ bảo đảm an ninh, trật tự tại địa bàn cấp xã nhưng được đổi tên gọi thành chức danh Trị an viên để phân biệt với tên gọi của các chức danh Công an xã hiện nay do sĩ quan, hạ sĩ quan Công an đảm nhiệm.
Bộ Công an cho rằng, việc quy định theo hướng này vừa nhằm giải quyết chế độ, chính sách cho lực lượng Công an xã bán chuyên trách trước đây nay được tiếp tục được tham gia thực hiện nhiệm vụ bảo đảm an ninh, trật tự, an toàn xã hội trên địa bàn xã. Đây là lực lượng đã được đào tạo bài bản, có kiến thức pháp luật, chuyên môn nghiệp vụ nên có thể giải quyết tốt các nhiệm vụ liên quan đến công tác an ninh, trật tự.
Mặt khác, quy định này nhằm khắc phục khó khăn hiện nay khi chưa thể bố trí hết Công an chính quy tại các thôn, xóm, làng, ấp, bản, buôn, phum, sóc, đơn vị dân cư tương đương (gọi chung là thôn) thuộc cấp xã. Bởi vì, thực tế hiện nay khi bố trí Công an xã chính quy chỉ tối đa đến 5 đồng chí, trong khi địa bàn xã là rất rộng với rất nhiều thôn, xóm, làng, ấp, bản, buôn, phum, sóc…
Việc bổ sung chức danh Trị an viên cũng là để phân biệt rõ về chức năng, nhiệm vụ của người hoạt động không chuyên trách tại cấp xã với lực lượng Công an xã chuyên trách thuộc hệ thống tổ chức Công an nhân dân. Theo đó, Công an xã bao gồm các chức danh Trưởng Công an xã, Phó trưởng Công an xã và Công an viên do sĩ quan, hạ sĩ quan Công an đảm nhiệm, còn chức danh Trị an viên do Chủ tịch UBND xã công nhận để tham gia thực hiện các nhiệm vụ bảo đảm an ninh, trật tự trên địa bàn xã.
Hiện nay, tổng số Công an xã không phải là Công an chính quy trên toàn quốc là 126.566 người. Theo Bộ Công an, việc bố trí công việc cho lực lượng Trị an viên về cơ bản không làm tăng thêm kinh phí từ ngân sách địa phương bởi chi trả vẫn như cũ. Mỗi tháng một Trị an viên hưởng phụ cấp tương đương 1,49 triệu đồng. Trung bình một tháng kinh phí để chi trả tiền phụ cấp cho 126.566 Trị an viên là khoảng 188 tỷ đồng. Chia ra, một tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương chi trả 3 tỷ đồng/tháng.
Ngoài chế độ phụ cấp hằng tháng, một số chế độ, chính sách khác đang áp dụng với công an xã vẫn tiếp tục được thực hiện như hỗ trợ đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế với mức 253.000 đồng/tháng; trợ cấp ngày công lao động tăng thêm khoảng 119.000 đồng/tháng. Theo Bộ Công an, nếu đề xuất được thông qua, chi phí, phụ cấp cho lực lượng Trị an viên khoảng 2.256 tỷ đồng mỗi năm.
