Mỗi năm nhập hơn 3 tỷ USD linh kiện
Theo TS. Nguyễn Thị Tuệ Anh - Phó Viện trưởng phụ trách CIEM, ô tô và sản xuất phụ tùng ô tô đang được lựa chọn để ưu tiên phát triển vì đây là 1 trong 6 ngành công nghiệp chủ lực. Số liệu từ Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) cho thấy, ngành Công nghiệp ô tô Việt Nam đã có sự phát triển khá nhanh trong vài năm lại đây. Tính đến hết năm 2018, cả nước có 358 doanh nghiệp (DN) sản xuất liên quan đến ô tô. Trong đó, có 50 DN lắp ráp ô tô, 45 DN sản xuất khung gầm, thân xe, thùng xe; 214 DN sản xuất linh kiện, phụ tùng ô tô…
Về tỷ lệ nội địa hoá đối với xe cá nhân đến 9 chỗ ngồi, mục tiêu đề ra là 40% vào năm 2005, 60% vào năm 2010 nhưng đến nay mới đạt bình quân khoảng 7 - 10%. Các “ông lớn” như Thaco cũng chỉ đạt 15 - 18%, Toyota Việt Nam chưa tới 40% (đối với dòng xe Innova)...
Đáng nói, các sản phẩm đã được nội địa hóa hiện nay có hàm lượng công nghệ rất thấp như: săm, lốp ô tô, ghế ngồi, gương, kính, bộ dây điện, ắc-quy, sản phẩm nhựa... Khoảng 80 - 90% nguyên liệu chính phục vụ sản xuất linh kiện như thép hợp kim, hợp kim nhôm, hạt nhựa, cao su kỹ thuật cao hiện vẫn phải nhập khẩu.
Theo đó, hàng năm, các DN phải nhập khẩu khoảng 2 - 3,5 tỷ USD các linh kiện, phụ tùng phục vụ cho sản xuất lắp ráp và sửa chữa xe. Trong khi đó, tỷ lệ nội địa hóa của các nước trong khu vực trung bình đã đạt được 65 - 70%, Thái Lan đạt tới 80%.
Bất lợi của các DN sản xuất linh phụ kiện ô tô tại Việt Nam là quy mô, sản lượng nhỏ; nguyên liệu phụ thuộc hoàn toàn vào nhập khẩu vì trong nước không đáp ứng được. Thực tế này đã ảnh hưởng đến chi phí sản xuất ô tô tại Việt Nam.
Ông Nguyễn Trung Hiếu - Trưởng Ban chính sách (Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Việt Nam - VAMA) cho rằng, để DN ô tô lẫn nhà cung ứng hào hứng gia tăng tỷ lệ nội địa hoá, yếu tố quan trọng nhất chính là sản lượng. Cứ nhìn ngành Công nghiệp xe máy sẽ thấy. Hiện tỷ lệ nội địa hóa với các mẫu xe máy tại Việt Nam đều đạt từ 70-90%, nhập khẩu linh kiện rất ít. Để được như vậy là do thị trường xe máy có quy mô lớn với hơn 3 triệu chiếc/năm. Với quy mô này, các DN xe máy và linh kiện có “đất” để đẩy mạnh sản xuất tại chỗ, gia tăng nội địa hóa và phát triển.
Nhưng với công nghiệp ô tô thì không được như vậy. Hiện tại, sản lượng ô tô từ 9 chỗ trở xuống lắp ráp trong nước, mới chỉ đạt 250.000 xe/năm. Con số này lại chia cho hàng chục mẫu xe khác nhau. Vì vậy, hầu hết các mẫu xe đều có sản lượng thấp. Trong khi, theo tính toán, để sản xuất hiệu quả, mỗi mẫu xe phải đạt quy mô 50.000 chiếc/năm. Với sản lượng như hiện nay sẽ phải mất nhiều năm nữa, ngành công nghiệp ô tô mới có thể khắc phục hết bất lợi để chuyển thành lợi thế.
Cần thay đổi cơ chế, chính sách
Đại diện của VAMA cho rằng, áp lực cạnh tranh sản xuất, tiêu thụ xe ô tô của Việt Nam với các nước trong khu vực giai đoạn này là rất lớn và trực tiếp. Dù được đánh giá là thị trường tiềm năng, ngang ngửa với Thái Lan, nhưng Việt Nam lại có quá nhiều bất lợi trong sản xuất, khiến giá ô tô sản xuất, lắp ráp trong nước khá cao.
“Xe nhập từ Thái Lan cộng thêm 5% chi phí vận chuyển về Việt Nam vẫn rẻ hơn xe sản xuất trong nước 10-20%, đó là chúng tôi còn đánh giá chất lượng sản phẩm tương đương. Công nghiệp ô tô của Việt Nam đang đi sau Thái Lan, Indonesia khoảng 20 năm. Muốn bắt kịp họ, cần có chính sách đặc sắc”, vị đại diện VAMA nói.
Theo đó, cần tập trung tháo gỡ khó khăn về chính sách thuế, cần xem xét sửa đổi, bổ sung các luật về thuế như VAT, thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu và thuế thu nhập doanh nghiệp… theo hướng điều chỉnh phương thức khấu trừ thuế VAT đối với máy móc, thiết bị nhập khẩu phục vụ sản xuất.
Cùng quan điểm này, bà Nguyễn Thị Hải Bình - Viện Chiến lược và Chính sách tài chính (Bộ Tài chính) cũng cho rằng, thời gian tới phải tập trung nghiên cứu ban hành chính sách khuyến khích, ưu đãi chuyển giao công nghệ. Cụ thể, các chính sách thuế liên quan khuyến khích dòng xe thân thiện môi trường dung tích nhỏ. Bên cạnh đó, cần sửa sắc thuế thu nhập đặc biệt, miễn thuế tiêu thụ đặc biệt với hàng hóa sản xuất trong nước mà không nhập khẩu nước ngoài...
Phó Chủ tịch, Tổng thư ký Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI) - TS Trương Thị Chí Bình cũng cho rằng, để tăng sức cạnh tranh của doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ thì cần những ưu đãi tín dụng như Quỹ hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa ưu tiên cho doanh nghiệp chế tạo/công nghiệp hỗ trợ hoặc một chương trình bảo lãnh tín dụng theo chuỗi từ Chính phủ, công ty đầu chuỗi, ngân hàng.
Đại diện VAMA dẫn chứng, một nắp bình xăng do nhà sản xuất trong nước chào hàng có giá 3,8 USD, trong khi chi tiết này nhập khẩu chỉ có giá 1,5 USD. Hay Việt Nam thiếu ngành công nghiệp nguyên vật liệu sản xuất thép, nhựa cao cấp phục vụ cho công nghiệp ô tô, buộc phải nhập khẩu với chi phí logistic rất cao.
