Đừng tàn phá san hô

Những hành vi gây tổn hại “mái nhà” của sinh vật biển

Khám phá vẻ đẹp huyền ảo san hô dưới lòng biển là sự đam mê, yêu thích của không ít du khách. Vùng biển Việt Nam có rất nhiều khu vực san hô sinh sống và phát triển thành một quần thể đa dạng, phải kể đến: đảo Phú Quốc (Kiên Giang), Cát Bà (Hải Phòng), vịnh Hạ Long (Quảng Ninh), Hòn Chồng (Nha Trang, Khánh Hòa)... Các vùng biển này đều là những điểm đến hấp dẫn du khách yêu lặn biển.

Khi thời điểm thủy triều rút vào chiều tối, đặc biệt là vào ngày trăng tròn, rạn san hô sẽ hiện rõ ra. Nhiều người dân và du khách vì tò mò đã lội ra xa bờ để ngắm san hô, chơi đùa, giẫm đạp lên san hô gây ảnh hưởng đến hệ sinh thái biển, rạn san hô ở khu vực này.

Giữa tháng 5/2025, một đoạn clip dài gần một phút được chia sẻ trên mạng xã hội với nội dung: “Không cần đi xa, không cần tour, vẫn có thể ngắm cá và san hô ngay tại biển Hòn Chồng, Nha Trang” thu hút nhiều lượt xem. Clip ghi lại cảnh nam TikToker lặn biển, quay cận cảnh san hô, cầu gai và cá bơi dưới làn nước trong. Người này cho biết Hòn Chồng là điểm “check-in” quen thuộc “nhưng ít người biết có thể lặn ngắm cá ngay tại đây”. Clip này nhanh chóng vấp phải nhiều ý kiến phản đối. Không ít người lo ngại việc phổ biến hình ảnh lặn ngắm san hô sẽ khuyến khích hoạt động tự phát, gây ảnh hưởng tiêu cực đến hệ sinh thái biển, đặc biệt khi khu vực này đang có rạn san hô được bảo vệ nghiêm ngặt.

Ban Quản lý Vịnh Nha Trang đã tuyên truyền, đề nghị nam TikToker rút kinh nghiệm, kêu gọi cộng đồng chung tay bảo vệ rạn san hô đang phục hồi tích cực tại khu vực Hòn Chồng. Theo chính quyền TP Nha Trang, dọc tuyến đường Phạm Văn Đồng - đoạn sát biển Hòn Chồng - đã có biển cảnh báo cấm xâm nhập khu vực có rạn san hô, thảm cỏ biển và cấm khai thác thủy sản. Hành vi vi phạm có thể bị xử phạt hành chính từ 50 đến 100 triệu đồng.

Một số du khách còn đến đây cạy lấy san hô, mang về nhà để làm tiểu cảnh, phục vụ kinh doanh bể cá cảnh; việc neo đậu tàu thuyền và đánh bắt cá trong vùng được bảo vệ và đặc biệt ý thức chưa cao của du khách cũng góp phần làm cho san hô bị tổn hại.

Trên thực tế, nhiều người không biết san hô là những sinh vật sống và việc nhu cầu mua tăng cao đã thúc đẩy việc tàn phá hệ sinh thái này. Trong một chương trình du lịch được phát trên kênh YouTube cá nhân của ca sĩ Q. có hình ảnh anh cùng ca sĩ P. ngồi lên rạn san hô khối. Khi bơi lặn, chân họ chạm đạp vào những nhánh san hô ở hòn Gầm Ghì (Phú Quốc, Kiên Giang). Còn ở Gành Yến (thôn Thanh Thủy, xã Bình Hải, huyện Bình Sơn, Quảng Ngãi) một nhóm người đến đây ngắm san hô xong thì đào lên bỏ vào túi ni lông đem về.

Đại diện Ban Quản lý Vịnh Nha Trang mong mỏi: “Chúng tôi mong mỗi người dân và du khách trở thành tuyên truyền viên tích cực, không xâm nhập trái phép vào rạn san hô, hạn chế tiếp xúc khi bơi lặn và trang bị đầy đủ kiến thức cần thiết. Sự chung tay từ cộng đồng sẽ giúp bảo vệ những giá trị tự nhiên quý giá mà Nha Trang đang nỗ lực gìn giữ”.

Ngoài việc một số du khách vô tình hay hữu ý làm những rặng san hô bị tổn hại, thì hiện tượng san hộ bị tẩy trắng, chết hàng loạt do khí hậu và thiên nhiên. Ban Quản lý Vườn Quốc gia Côn Đảo từng lo lắng khi một phần diện tích san hô tại các vùng biển như Vịnh Côn Sơn, Hòn Bảy Cạnh, Hòn Cau... đang gặp tình trạng tẩy trắng và chết với tỷ lệ đáng báo động. Trước đó, nhiều du khách sau khi tham gia dịch vụ lặn biển ngắm san hô tại điểm du lịch dã ngoại biển đảo kỳ thú Hòn Sẹo ở xã Nhơn Lý, TP Quy Nhơn đã tỏ ra thất vọng bởi rạn san hô ở khu vực này gần như vắng bóng.

Sự suy thoái rạn san hô là kết quả bởi nhiều yếu tố tác động. Trong đó, các yếu tố như tăng nhiệt độ toàn cầu, mưa bão, sự bùng phát của các loài địch hại ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe hệ sinh thái. Được biết, nhiệt độ sống lý tưởng của san hô dao động từ 24 đến 30 độ C. Trong khi nhiệt độ nước tầng đáy của vùng biển Côn Đảo do cơ quan chức năng ghi nhận lên tới 31 độ C, nghi do ảnh hưởng của hiện tượng El Nino làm nước biển tầng đáy nóng lên. Nhiệt độ nước biển tăng cao khiến san hô trục xuất tảo sống trong mô ra ngoài, làm màu sắc rực rỡ biến mất, gây tình trạng tẩy trắng. Đối với vịnh Nha Trang, kết quả công bố năm 2020 cho thấy, tỷ lệ san hô cứng bị tẩy trắng lên đến 39,5%.

Cần nâng cao ý thức cộng đồng và du khách

Rạn san hô là một trong những hệ sinh thái đa dạng nhất trong lòng đại dương. Vẻ đẹp của san hô thì bất cứ ai được chiêm ngưỡng cũng không thể quên. San hô với vẻ đẹp kỳ thú, muôn sắc. Có san hô cành phân nhánh giống như sừng hươu, có san hô cứng kết thành từng cụm tỏa tròn như mái nhà thờ, có cụm thì lại lan dưới đáy tỏa ra như những tai mộc nhĩ, có loài thì thả ra những sợi tơ bắt mồi lả lơi giống mái tóc thướt tha của nàng tiên nữ…

Giá trị thực của các rạn san hô - hay còn được gọi là rừng mưa nhiệt đới dưới biển - còn lớn hơn nhiều so với vẻ ngoài tuyệt đẹp của chúng. Các rạn san hô được ví như rừng ở dưới đáy biển, với nhiều tầng và có mức độ che phủ lớn, là nơi trú ngụ, sinh nở của các loài sinh vật đáy và các loài cá. San hô cũng mang lại rất nhiều lợi ích kinh tế cho con người: bảo vệ bờ biển, du lịch và môi trường sống cho nghề cá... Vì thế, nếu các rạn san hô suy giảm nghiêm trọng sẽ dẫn tới hệ quả là nguồn lợi động vật đáy và cá sẽ suy giảm theo. Để có một rạn san hô “sống khỏe” phải mất hàng nghìn, thậm chí triệu năm. Nếu khu vực nào đó bị “tẩy trắng”, san hô có thể mãi mãi không hồi phục.

Hiện trạng rạn san hô tại Hòn Chồng. (Ảnh: BQL Vịnh Nha Trang)

PGS.TS Nguyễn Chu Hồi, chuyên gia hàng đầu về tài nguyên môi trường biển nhận định: “Thị trường dịch vụ du lịch lặn biển ngắm san hô phát triển sớm và nóng nhưng thiếu thể chế hóa, thiếu công cụ giám sát và kiểm soát tốt. Có không ít dịch vụ lặn biển hoạt động tự phát - những tour lặn thử không cần chứng chỉ lặn cũng như không tuân thủ quy định về bảo vệ san hô, cho khách giẫm đạp lên san hô hay số lượng khách tập trung tại một điểm quá lớn cũng khiến san hô gần như bị san phẳng sau một thời gian. Việc bảo tồn san hô gặp tác động rất mạnh, dẫn đến suy thoái nghiêm trọng. Đây là vấn đề đã được cảnh báo từ trước”.

Theo một chuyên gia về bảo tồn, giải pháp trước mắt là đóng cửa tạm thời các khu vực rạn san hô bị suy thoái và bảo vệ nghiêm ngặt các khu vực còn san hô tồn tại. Các nhà khoa học cần theo dõi quá trình tự phục hồi của các rạn san hô để có các khuyến nghị bảo tồn; tuyệt đối nghiêm cấm các hoạt động giẫm đạp lên san hô, neo đậu tàu thuyền và đánh bắt cá trong các vùng được bảo vệ.

Để bảo vệ được tốt nhất cho san hô, không chỉ thường xuyên theo dõi, tuần tra, giám sát các vùng bảo vệ san hô (có thể lắp camera, cắm biển), các cơ quan chức năng cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục ý thức cộng đồng tại các điểm đón khách du lịch, các hãng lữ hành… Đồng thời, cần có biện pháp quản lý toàn diện để quản lý chất thải ven bờ đổ ra biển và dọn rác ở các rạn san hô.

Các hãng lữ hành cần hướng dẫn du khách các bộ quy tắc ứng xử để đi du lịch thân thiện với môi trường, ký cam kết tuân thủ nội quy khi tham gia hoạt động du lịch và chịu mức phạt nếu vi phạm.

Đặc biệt, nhiều chuyên gia du lịch khuyến cáo du khách, khi lặn ngắm san hô, hãy tránh việc chạm tay, tác động tới rạn san hô dù nhẹ nhất. Các nhà khoa học khuyến cáo du khách và thợ lặn nên giữ khoảng cách với san hô vì chỉ riêng việc sử dụng bình dưỡng khí hay tìm bới các loại vỏ sò cũng có thể khuấy động trầm tích và bóp ngạt san hô. Kể cả những loại san hô đã chết hay bạc màu, cũng không nên chạm vào vì đây thường là nơi trú ẩn của các loài sinh vật biển khác. Các du khách nên dừng lại ở việc nhìn ngắm hay chụp ảnh các rạn san hô ở khoảng cách 20 - 30cm. Những chiếc thuyền cũng có thể gây tổn thương nghiêm trọng cho các rạn san hô ở vùng nước nông. Nếu du khách sử dụng một chiếc thuyền cá nhân, hãy bảo vệ san hô bằng cách sử dụng dây neo hoặc chỉ thả mỏ neo tại những vị trí có vùng cát.